Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp giúp học sinh tích cực trong tiết luyện nói Tập Làm Văn

I. Tên biện pháp:
 Một số giải pháp giúp học sinh tích cực trong tiết luyện nói Tập làm văn
II. Nội dung
1. Lý do chọn biện pháp
Để nâng cao chất lượng dạy học nói chung, môn Ngữ văn nói riêng thì đổi mới phương pháp dạy học là một vấn đề vô cùng quan trọng. Do vậy bên cạnh việc bồi dưỡng kiến thức chuyên môn thì khi giảng dạy bộ môn giáo viên cần phải phát huy tính tích cực của học sinh trong giờ học vì công việc giáo dục cần phải được tiến hành trên cơ sở tự nhận thức, tự hành động. Cho nên việc khơi dậy ý thức, ý chí, năng lực, bồi dưỡng rèn luyện phương pháp tự học là con đường phát triển tối ưu của giáo dục.
Xuất phát từ vị trí quan trọng của môn học, đảm bảo yêu cầu tăng tính thực hành, tính tích cực chủ động của học sinh, gắn bài học với thực tiễn nên việc rèn luyện kĩ năng nói cho học sinh trong giờ tập làm văn là một trong những việc làm rất cần thiết để giúp các em mạnh dạn, tự tin hơn khi trình bày một vấn đề trước tập thể.
Nói là hình thức giao tiếp tự nhiên của con người. Nói lời kính trọng, nói tiếng yêu thương, nói lên những suy nghĩ, chia sẻ, nói tiếng phản bác, đồng tình...Kể chuyện bằng ngôn ngữ nói giữa người này với người khác là hình thức giao tiếp tự nhiên hằng ngày, bất cứ ai cũng thực hiện trong đời sống. Tuy nhiên có một thực trạng là nhiều học sinh thường ngày vốn biết ăn nói sinh động là thế bỗng trở nên ngượng nghịu, lúng túng. Luyện nói trong nhà trường là nói theo những chủ đề, vấn đề không quen thuộc trong đời sống hằng ngày, lại yêu cầu nói có mạch lạc, liên kết, từ ngữ lựa chọn phải chuẩn mực. Ý thức được điều quan trọng ấy ,trong quá trình soạn giảng tôi luôn cho học sinh thực hành hay trong quá trình học tôi luôn luôn suy nghĩ và tìm mọi cách để hướng tới rèn luyện và phát huy khả năng nói – khả năng tự diễn đạt cho các em. 
 Tuy nhiên trong quá trình giảng dạy, tôi thấy có một nghịch lý thường xảy ra ở giờ luyện nói, đó là: đáng lẽ đây là những tiết học tốt nhất để các em có thể bày tỏ quan điểm, tình cảm, khả năng giao tiếp của mình trước bạn bè, thầy cô thì các em lại im phăng phắc, nép mình chờ nghe giáo viên chỉ định. Dường như tính tự tin, hoạt bát thường ngày của các em đã biến mất, giờ học thật nặng nề. Đã có học sinh chân thành phát biểu rằng: “Đáng sợ nhất là phải học giờ luyện nói Tập làm văn!”. Không có hứng thú trong giờ luyện nói thì làm sao rèn luyện kỹ năng nói cho học sinh ? Thiết nghĩ, đây không chỉ là sự trăn trở của riêng tôi mà là của tất cả giáo viên dạy Ngữ văn hiện nay. Đó cũng là lý do để tôi chọn vấn đề: Giải pháp giúp học sinh tích cực trong tiết luyện nói (Tập làm văn) để phần nào giúp học sinh của trường nâng cao hiểu biết cũng như tạo tính tự tin, mạnh dạn, nói lưu loát, có ngữ điệu khi trình bày một vấn đề trước đám đông, mặt khác để nâng cao chất lượng bộ môn Ngữ văn nói chung và tiết luyện nói nói riêng.
2. Mục đích của biện pháp: 
Giúp học sinh nắm vững kiến thức về các kiểu bài làm văn trong chương trình. Qua đó , rèn luyện cho các em các kỹ năng cơ bản như nghe, nói , đọc , viết (nhất là kĩ năng nói trước tập thể).
Giúp học sinh từ chỗ rụt rè , lo lắng, ngập ngừng trở nên mạnh dạn hơn, lưu loát hơn sau mỗi tiết luyện nói.
Qua tiết học giáo viên có thể luyện được khả năng giao tiếp cho học sinh, phát hiện những điểm yếu của các em và có biện pháp giúp đỡ các em tiến bộ hơn trong cả lời nói và bài viết của mình. Từ đó nâng cao hiệu quả và chất lượng bộ môn.
3. Cách thức tiến hành
3.1. Thực trạng 
3.1.1. Về giáo viên:
Theo kết quả điều tra về thực tế triển khai sách giáo khoa THCS mới, tâm lý chung của các giáo viên Ngữ văn là ngại dạy các giờ luyện nói. Phân môn Tập làm văn vốn dĩ đã khó, dạy giờ luyện nói lại càng khó hơn. Nhiều giáo viên chưa tạo được sự hứng thú, sáng tạo tích cực của học sinh trong giờ luyện nói. Có tiết tập làm văn luyện nói, giáo viên cho học sinh cả lớp ngồi viết bài hết quá nửa tiết sau đó cho một vài học sinh đứng tại chỗ cầm giấy đọc bài hoặc do giáo viên không dặn các em chuẩn bị kĩ trước nội dung nói và tập luyện nói ở nhà nên chất lượng tiết luyện nói chưa cao. Giờ học kết thúc miễn cưỡng với một dàn bài văn mẫu và những lời nhận xét chung chung của giáo viên.
 3.1.2. Về học sinh:
Luyện nói trong nhà trường là để nói theo chủ đề, những vấn đề không quen thuộc như trong giao tiếp hàng ngày lại yêu cầu có mạch lạc, liên kết, không được nói tùy tiện . Đa phần các em nói như đọc phải dựa vào giấy đã viết sẵn , vì thế mà thiếu tự nhiên không đúng ngữ điệu nói, dẫn đến bài nói không thuyết phục, hiệu quả không cao. Đầu năm học, tôi đã tiến hành khảo sát khả năng hứng thú về học luyện nói ở hai khối và mỗi khối tôi khảo sát một lớp: 6Avà 9C, kết quả cụ thể như sau:
Lớp
Sĩ số
Rất hứng thú
Hứng thú
Chưa hứng thú
SL
%
SL
%
SL
%
6A
36
5
13,9
7
19,4
24
66,7
9C
33
4
12,1
6
18,2
23
69,7
Từ thực tế đáng buồn ấy, là một giáo viên dạy môn Ngữ văn cần phải nhận thức đúng tầm quan trọng và đặc điểm của tiết luyện nói, để cùng nhau tháo gỡ những vướng mắc, tìm ra phương pháp, biện pháp thích hợp nhất.
3.1.3. Về chương trình sách giáo khoa
Cả bốn khối lớp chỉ có 14 tiết luyện nói. Số lượng tiết luyện nói trong chương trình thực sự còn quá ít. Nhưng dù sao đây vẫn là điều kiện thuận lợi để các em luyện tập khả năng diễn đạt của mình trước mọi người.
*Nguyên nhân của thực trạng:
Nguyên nhân cơ bản có lẽ là do mâu thuẫn giữa thời gian luyện nói có hạn (45 phút) mà yêu cầu cần luyện tập thì không đơn giản. Bên cạnh đó còn có những nguyên nhân không kém phần quyết định như: 
- Học sinh chưa có kỹ năng nói trước tập thể
- Nội dung luyện nói chưa gắn liền với thực tiễn lứa tuổi và cuộc sống hàng ngày.
- Đặc trưng của giờ luyện nói là học sinh không những phải huy động những yếu tố cần thiết như một giờ làm văn mà còn phải vận dụng nhiều yếu tố đặc thù của lời nói kết hợp thái độ, cử chỉ, nét mặt. Đặc trưng này đã gây khó khăn riêng trong giờ luyện nói.
3.2. Các giải pháp chủ yếu để thực hiện vấn đề nghiên cứu:
Quan điểm dạy học theo phương pháp mới hiện nay đã nhấn mạnh: Thầy chỉ là người hướng dẫn còn trò là chủ thể hoạt động tích cực , chủ động. Để một giờ luyện nói Tập làm văn đạt kết quả cao, giáo viên cần phải quan tâm đặc biệt đến những khía cạnh sau:
- Giúp học sinh chuẩn bị tốt nội dung, yêu cầu bài nói để các em hình dung được mình sẽ nói cái gì? (xác định đề tài); nói với ai? (xác định đối tượng giao tiếp); nói trong hoàn cảnh nào? (xác định hoàn cảnh giao tiếp); nói để làm gì? (xác định mục đích giao tiếp); nói như thế nào? (cách thức giao tiếp để thuyết phục người nghe).
- Tạo cho học sinh có nhu cầu muốn nói, muốn được bộc lộ. Vì thế giáo viên nên chủ động tìm kiếm những chủ đề phù hợp với lứa tuổi, gần gũi với cuộc sống thường ngày với học sinh để các em có thể nói được và có nhu cầu muốn nói.
- Tạo cho học sinh hoàn cảnh giao tiếp thuận lợi trong giờ luyện nói: như không khí hào hứng của lớp, thái độ hợp tác của những người tham gia giao tiếp, sự động viên, khuyến khích kịp thời của giáo viên.
- Đối với học sinh: Phải thực hiện tốt các yêu cầu chuẩn bị cho tiết luyện nói theo đề bài, thể loại cụ thể dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Cần viết đề cương: tìm ý, sắp xếp ý cho đề bài luyện nói và chủ động thể hiện ý tưởng, suy nghĩ của mình bằng ngôn ngữ nói.
- Khi tiến hành các giờ luyện nói, giáo viên hướng học sinh tuân thủ theo những yêu cầu sau:
+ Phải nói theo dàn bài đã được chuẩn bị trước (dàn bài ngắn gọn, bám sát yêu cầu đề bài, nêu được các ý chính, học sinh dựa vào dàn bài để nói).
+ Phải bám sát chủ đề , tránh học thuộc lòng theo bài văn mẫu.
+ Giọng nói rõ ràng, cao độ vừa phải, đúng chuẩn ngữ âm, truyền cảm và thuyết phục người nghe, thể hiện cảm xúc chân thành, không gò bó, áp đặt.
+ Tác phong tự nhiên, tự chủ, phản xạ ngôn ngữ nhanh nhạy
- Hình thức lên lớp giờ luyện nói cần được đa dạng hóa, nhằm phát huy tính chủ động và năng động, sáng tạo của học sinh.
- Ngoài ra, trong giờ học bộ môn, giáo viên nên thường xuyên đưa ra những câu hỏi có vấn đề để học sinh tranh luận, bàn cãi với nhau có như vậy tính chủ động, khả năng diễn đạt của các em sẽ được bộc lộ cao nhất. Khi kiểm tra vấn đáp, giáo viên phải thường xuyên chú ý uốn nắn cách diễn đạt, đặc biệt là yêu cầu các em nói phải đủ câu, đủ ý, đúng ngữ pháp sao cho có đầu có đuôi bằng ngôn ngữ nói.
- Các bước cơ bản khi tiến hành giờ luyện nói:
+ Khâu chuẩn bị
+ Khâu trình bày
+ Khâu nhận xét, đánh giá
Và để ngày càng nâng cao hiệu quả tiết luyện nói , tôi mạnh dạn đề xuất một số biện pháp như sau: 
3.2.1. Biện pháp 1: Nói theo nhóm
- Phân chia nhóm phù hợp (có bạn mạnh dạn, có bạn rụt rè; số lượng đủ để hoạt động).
- Yêu cầu tất cả các thành viên của nhóm phải tham gia thảo luận
- Cử thư kí thống nhất nội dung, đại diện trình bày, những thành viên khác của nhóm mạnh dạn thể hiện các ý kiến bổ sung.
- Các thành viên của nhóm khác tranh luận , góp ý đi đến thống nhất quan điểm.
- Giáo viên chỉ quan sát , hướng dẫn , gợi ý thêm trong quá trình học sinh thảo luận trình bày.
- Giáo viên chỉ ra ưu, khuyết điểm cũng như mặt mạnh, mặt yếu của từng nhóm (từng em) để kịp thời phát huy và sữa chữa, uốn nắn.
- Lời đánh giá của giáo viên phải chính xác, rõ ràng, nhẹ nhàng, tế nhị; luôn tạo không khí thân ái, gần gũi để học sinh trao đổi, trình bày ý kiến của mình được tự nhiên hơn. Đặc biệt quan tâm khuyến khích sự tiến bộ của học sinh, nhất là học sinh yếu (dù chỉ là sự tiến bộ rất nhỏ). Vì lời khen của giáo viên không chỉ là động lực thúc đẩy sự cố gắng phấn đấu của học sinh mà còn là đòn bẩy của giờ luyện nói.
- Giáo viên có thể cho điểm nếu thấy học sinh hoạt động tích cực, chủ động, đạt hiệu quả cao và có sự tiến bộ đáng kể.
Đưa vào Ví dụ cụ thể của biện pháp.
3.2.2. Biện pháp 2: Nói cá nhân.
- Tôi dặn các em chuẩn bị thật kĩ để tiết tập làm văn luyện nói đạt hiệu quả cao. 
- Nói cá nhân nên các em được tự do chọn đề để chuẩn bị. Tự chọn đề các em sẽ dễ dàng hơn trong việc bày tỏ suy nghĩ, và ngôn ngữ nói. 
- Yêu cầu học sinh cả lớp phải chuẩn bị nội dung nói của mình 
+ Chuẩn bị nội dung nói (theo hướng lập dàn bài - định hướng nói). 
+ Chuẩn bị cách thức nói (giọng điệu, cử chỉ, điệu bộ). Các em có thể về nhà thử tập làm diễn viên, ca sĩcác em đứng trước gương và vừa nói vừa quan sát cách bày tỏ cảm xúc, cử chỉ, điệu bộ của mình từ đó tự chỉnh sửa cho phù hợp với nội dung nói. 
- Giáo viên tạo tình huống để nhiều học sinh được bày tỏ quan điểm và thể hiện khả năng nói của bản thân.
- Khuyến khích học sinh mạnh dạn chủ động thể hiện chủ đề của mình một cách tự giác, tích cực , không miễn cưỡng.
Đưa vào Ví dụ cụ thể của biện pháp.
3.2.3. Biện pháp 3 : Nói cặp đôi
- Giáo viên phân cặp theo kiểu “ đôi bạn cùng tiến”
- Cho học sinh lựa chọn chủ đề, chuẩn bị chu đáo : Chủ đề phải gần gũi , thiết thực , phù hợp lứa tuổi.
- Giáo viên hướng dẫn, quan sát, dẫn dắt học sinh trình bày, gợi ý cho học sinh đối diện biết cách nói bám sát chủ đề và bổ sung ý tưởng cho bạn của mình.
- Nói cặp đôi học sinh được trực tiếp diễn đạt và trực tiếp trao đổi với nhau, tù đó điều chỉnh được khả năng nói ngay lập tức
Tóm lại tùy thuộc vào điều kiện thời gian, mức độ của từng lớp, hoạt động của giờ luyện nói có thể có những hình thức khác nhau. Chúng ta vận dụng linh hoạt nhiều biện pháp khác nhau để đạt hiệu quả cao nhất. Điều quan trọng là phải nắm vững đặc trưng giờ luyện nói để đảm bảo yêu cầu một giờ học Ngữ văn trong nhà trường THCS.
Đưa vào Ví dụ cụ thể của biện pháp.
III. Kết quả đạt được
Qua một thời gian khá dài vận dụng phương pháp dạy học mới nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong giờ Ngữ văn nói chung, trong tiết luyện nói nói riêng, bản thân tôi tự nhận thấy những dấu hiệu rất đáng mừng từ những giờ học văn đó là:
- Học sinh đã hào hứng hơn rất nhiều khi học môn Ngữ văn, trong giờ học học sinh học tập tự giác hơn, tích cực hơn.
- Học sinh đã bớt e dè, ngại ngùng, sợ sệt khi trả lời câu hỏi hay trình bày một vấn đề nào đó trước lớp. Các em tự tin hơn, mạnh dạn hơn, đặc biệt là kĩ năng diễn
đạt, kĩ năng nói tiến bộ hơn so với trước đó. Cuối học kì I, tôi đã khảo sát lại 2 lớp ở tiết luyện nói và kết quả như sau:
Lớp
Sĩ số
Trước khi áp dụng
Sau khi áp dụng
Rất hứng thú
Hứng thú
Chưa hứng thú
Rất hứng thú
Hứng thú
Chưa hứng thú
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
6A
36
5
13,9
7
19,4
24
66,7
9
25
13
36,1
14
38,9
9C
33
4
12,1
6
18,2
23
69,7
8
24,2
14
42,4
11
33,3

 Nhiệm vụ của giáo viên Ngữ văn là phải rèn luyện và phát triển đồng thời bốn kỹ năng nghe, nói, đọc, viết cho học sinh. Chương trình mới đặc biệt quan tâm đến kỹ năng nói, đây là một ưu thế lớn để giáo viên làm tốt công việc của mình trong giờ luyện nói phân môn Tập làm văn. Phát huy ưu thế đó, cùng với sự học hỏi, trao đổi kinh nghiệm từ đồng nghiệp, từ thực tế dạy nhiều năm tôi đã phần nào tìm thấy niềm vui, sự tự tin của học sinh trong giờ luyện nói Tập làm văn. Và quan trọng hơn là qua những tiết học có thể giúp học sinh mạnh dạn hơn, tự tin hơn khi ra đời. Để từ đó đào tạo thế hệ trẻ phát triển toàn diện, năng động và sáng tạo. Đồng thời tạo ra được những thế hệ học sinh khi bước vào cuộc sống, tiếp xúc với xã hội biết lắng nghe và thấu hiểu, biết nói ra những điều mình nghĩ, truyền đạt được chính xác một thông tin và nói đúng theo những nguyên tắc giao tiếp. Vì vậy với giải pháp này, bản thân tôi mong muốn những kinh nghiệm được đúc kết từ bạn bè đồng nghiệp và bản thân sẽ hỗ trợ phần nào cho giờ luyện nói của phân môn Tập làm văn trong nhà trường . Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến và sự chia sẻ kinh nghiệm từ bạn bè đồng nghiệp để giờ luyện nói đạt kết quả tốt hơn.
- Đưa thêm ví dụ vào từng biện pháp.