SKKN Các biện pháp phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự cho học sinh THPT thông qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc từ truyện ngắn hai đứa trẻ (Thạch Lam)

 nhà trường. 
- Tính hiệu quả: 
+ HS có khả năng tiếp cận và lĩnh hội những văn bản tự sự khác nhau trong 
và ngoài nhà trường; giải quyết có hiệu quả các dạng đề thi liên quan đến đọc hiểu 
văn bản tự sự 
+ Giúp GV có cái nhìn tổng quan về phương pháp tiếp cận hiệu quả các văn 
bản tự sự, chuẩn bị tâm thế cho việc giảng dạy chương trình Ngữ văn THPT mới 
theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. 
2. Ý nghĩa của đề tài 
- Với đề tài này, khi thực hiện các phương pháp dạy học đã nêu, GV sẽ 
phát huy tối đã năng lực chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm và những tích lũy về 
đổi mới phương pháp giảng dạy; biết cách tổ chức, hướng dẫn HS tiếp cận văn 
bản Hai đứa trẻ theo tinh thần mới mà ở đó, GV không còn là người truyền thụ 
kiến thức một chiều. Bên cạnh đó, GV có thể đánh giá được năng lực HS một 
cách chính xác nhằm nâng cao cho các em kĩ năng đọc hiểu văn bản tự sự trong 
và ngoài nhà trường. 
- Với HS, các em được phát huy tối đa các năng lực của bản thân; thấy hứng 
thú với bài học. Quan trọng hơn, các em hình thành được cho mình kĩ năng đọc 
hiểu văn bản tự sự dựa trên những đặc trưng thể loại, tự tin hơn trong quá trình 
chiếm lĩnh văn bản trong và ngoài sách giáo khoa. 
3. Phạm vi áp dụng 
Quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm thành công tại 
trường THPT Quỳnh Lưu 2, THPT Quỳnh Lưu 3, THPT Nguyễn Đức Mậu, tỉnh 
Nghệ An trong năm học 2020- 2021, 2021- 2022. Từ kết quả thực nghiệm, chúng 
tôi khẳng định những biện pháp đưa ra trong đề tài có thể áp dụng có hiệu quả 
trong dạy học văn bản Hai đứa trẻ và các văn bản tự sự trong chương trình Ngữ 
văn THPT, nhằm nâng cao khả năng tiếp nhận văn bản tự sự trên cơ sở của đặc 
trưng thể loại. 
49 
4. Kiến nghị 
4.1. Với các cấp quản lí giáo dục 
Áp dụng phương pháp phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự cho HS 
THPT qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc từ truyện ngắn Hai đứa trẻ là một hướng 
đi đúng và cần thiết. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp này chỉ mang lại kết 
quả cao, bền vững khi thu hút được sự quan tâm đầy đủ của các cấp quản lí, đặc 
biệt là tạo một khung quy định mở cho phân phối chương trình, phát huy quyền tự 
chủ của GV để có thể ứng dụng phương pháp này trong những khung thời gian 
thông thoáng, không bó buộc. 
4.2. Với giáo viên 
Muốn áp dụng phương pháp phát triển năng lực đọc hiểu văn bản tự sự cho 
HS THPT qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc từ truyện ngắn Hai đứa trẻ, GV cần 
không ngừng học tập, nâng cao kinh nghiệm tổ chức, hướng dẫn HS thực hiện các 
nhiệm vụ học tập; ứng dụng triệt để ưu thế của công nghệ thông tin vào quá trình 
dạy học; luôn có ý thức tạo mọi điều kiện cho HS được hoạt động, học tập một 
cách chủ động; đặt các em vào tâm thế phải làm việc, tránh ỷ lại, thụ động. 
4.3. Với học sinh 
HS cần tích cực tham gia vào tất cả các hoạt động học tập để chủ động hình 
thành kiến thức, kĩ năng, xây dựng thái độ tích cực và những năng lực, phẩm chất 
cần thiết, làm cơ sở cho việc có thể học tập suốt đời để trở thành những công dân 
có ích. Sau khi kết thúc việc tiếp cận văn bản Hai đứa trẻ từ các chi tiết nghệ thuật 
đặc sắc, HS cần rút ra được cho mình kĩ năng tiếp cận văn bản tự sự hiện đại trên 
cơ sở của đặc trưng thể loại. 
 Những gì chúng tôi trình bày trong đề tài là sự nghiên cứu, tìm tòi, vận 
dụng vào thực tiễn trong một thời gian dài và thực sự đã mang lại những hiệu quả 
rất thiết thực, góp phần vào việc đổi mới phương pháp, hình thức dạy học môn 
Ngữ văn ở trường THPT. Tuy nhiên, do những nguyên nhân khách quan và chủ 
quan, đề tài chắc chắn sẽ còn có những thiếu sót. Chúng tôi rất mong nhận được 
những góp ý từ Hội đồng khoa học các cấp và từ các đồng nghiệp để bổ sung, hoàn 
thiện hơn cho đề tài nghiên cứu của bản thân. 
 Quỳnh Lưu, tháng 4 năm 2022 
50 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Lại Nguyên Ân (1999), 150 thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. 
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn Dạy học và kiểm tra, đánh 
giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn Ngữ văn 
cấp trung học phổ thông. 
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn Đổi mới kiểm tra, đánh giá 
chất lượng học tập môn Ngữ văn ở trường phổ thông. 
4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu hội thảo Xây dựng chương trình giáo 
dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 
5. Phan Huy Dũng (2009), Tác phẩm văn học trong nhà trường phổ thông - một 
góc nhìn, một cách đọc, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội. 
6. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi (chủ biên) (1993), Từ điển thuật 
ngữ văn học, Nxb Giáo dục 
7. Nguyễn Thái Hòa (2009), Từ điển tu từ, phong cách học, thi pháp học, Nxb 
Giáo dục 
8. Thạch Lam (2001), Gió đầu mùa, Nxb Đồng Nai 
9. Phan Trọng Luận (2003), Văn chương bạn đọc sáng tạo, Nxb Đại học Quốc 
gia Hà Nội. 
10. Phan Trọng Luận (2007), Ngữ văn 11, tập 1, Nxb Giáo dục. 
11. Phan Trọng Luận (chủ biên) (2010), Dạy học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng 
môn Ngữ văn 11, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. 
12. Phương Lựu, Trần Đình Sử, Nguyễn Xuân Nam, Lê Ngọc Trà, La Khắc Hòa, 
Thành Thế Thái Bình (đồng chủ biên) (2002), Lý luận văn học, Nxb Giáo dục 
Việt Nam, Hà Nội. 
13. Hoàng Phê (chủ biên) (1998), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng 
14. Trần Đình Sử (Tổng chủ biên) (2007), Ngữ văn 11 nâng cao, tập 1, Nxb Giáo dục 
51 
PHỤ LỤC 
1. PHIẾU KHẢO SÁT THỰC TRẠNG DẠY HỌC VĂN BẢN TỰ SỰ 
HIỆN ĐẠI TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 11 THPT 
(Dành cho học sinh) 
Họ và tên học sinh:.....................................Trường........................................... 
Em vui lòng cho biết một số vấn đề về phát triển năng lực đọc hiểu văn bản 
tự sự hiện đại trong chương trình Ngữ văn 11 THPT. (Em hãy tích vào phương án 
trả lời ) 
Câu 1: Theo em thì việc hình thành và phát triển năng lực đọc hiểu cho học 
sinh THPT trong dạy học văn bản tự sự hiện đại có tầm quan trọng như thế nào? 
A. Quan trọng B. Rất quan trọng 
C. Không quan trọng D. Không thật sự quan trọng 
Câu 2: Theo em, việc hình thành và phát triển năng lực đọc hiểu cho học 
sinh THPT trong dạy học văn bản tự sự hiện đại có tác dụng như thế nào? 
A. Có thể tìm hiểu vẻ đẹp của văn bản văn xuôi hiện đại giai đoạn 1930 -1945. 
B. Phát triển năng lực tự học, tự nghiên cứu 
C. Rèn luyện tư duy phản biện, suy nghĩ biện chứng. 
D. Ý kiến khác 
Câu 3: Những câu chuyện/ hình tượng nhân vật trong tác phẩm văn học 
có gợi cho em những cảm xúc, suy nghĩ và những liên hệ đến cuộc sống của mình? 
A. Nhiều B. Vừa phải C. Ít D. Không có 
Câu 4: Em có thích đọc tác phẩm văn xuôi và soi chiếu nó trong đời sống 
hiện thực không ? 
A. Không thích B. Không quan tâm C. Thích D. Rất thích 
Câu 5: Trong các giờ học đọc - hiểu văn bản văn xuôi hiện đại, em có thường 
xuyên suy nghĩ, lí giải, phân tích nhiều mặt của một hình tượng nhân vật không? 
A. Không bao giờ B. Hiếm khi 
C. Thỉnh thoảng D. Thường xuyên 
Câu 6: Vì sao trong các giờ học Ngữ Văn nói chung, văn bản tự sự hiện đại 
nói riêng, khả năng đọc hiểu của học sinh còn hạn chế? 
A. GV chưa xây dựng được các biện pháp khơi gợi năng lực đọc hiểu ở HS 
B. HS có tâm lý tiếp thu bài học một cách thụ động, thiếu sáng tạo 
C. HS chú ý quá nhiều đến phần nội dung kiến thức của bài học 
52 
D. HS chưa mạnh dạn bày tỏ cảm nhận riêng của mình 
Câu 7: Em đã từng tham gia các cuộc tranh biện, cuộc giao tiếp văn học về 
các chi tiết nghệ thuật đặc sắc khi học văn bản tự sự hiện đại chưa? 
A. Chưa bao giờ B. Thỉnh thoảng 
C. Ít khi D. Thường xuyên 
Câu 8: Trong quá trình học văn bản văn xuôi hiện đại, em có sử dụng hình 
thức so sánh, đối chiếu, liên hệ giữa các văn bản với nhau không? 
A. Không bao giờ B. Hiếm khi 
C. Thỉnh thoảng D. Thường xuyên 
Câu 9: Theo em, để hình thành và phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh 
THPT trong dạy học văn bản văn xuôi hiện đại, cần phải chú ý những điều kiện 
nào sau đây? 
A. GV cần xây dựng biện pháp rèn luyện cụ thể 
B. HS cần chủ động, sáng tạo trong tiếp nhận văn bản nghệ thuật 
C. GV phải xây dựng không khí giờ học cởi mở, dân chủ, hứng thú 
D. Ý kiến khác 
 Câu 10: Thầy (cô) của em đã sử dụng hình thức dạy học nào sau đây để rèn 
luyện năng lực đọc hiểu cho học sinh trong dạy học văn bản tự sự hiện đại? 
A. Xây dựng chương trình ngoại khóa 
B. Tổ chức tranh luận, thuyết trình. 
C. Đọc - hiểu sáng tạo văn bản văn xuôi hiện đại 
D. Ý kiến khác 
2. PHIẾU KHẢO SÁT THỰC TRẠNG DẠY HỌC VĂN BẢN TỰ SỰ 
HIỆN ĐẠI TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN 11 THPT 
(Dành cho giáo viên) 
Họ và tên GV:........................................Trường: ....................................... 
Xin thầy cô cho biết một số vấn đề về dạy học phát triển năng lực đọc hiểu 
qua văn bản tự sự hiện đại trong chương trình Ngữ văn 11 THPT. (Thầy cô hãy 
tích vào phương án trả lời của mình) 
Câu 1: Theo thầy (cô) thì việc hình thành và phát triển năng lực đọc hiểu 
cho học sinh THPT trong dạy học văn bản tự sự hiện đại có tầm quan trọng như thế 
nào? 
A. Quan trọng B. Rất quan trọng 
C. Không quan trọng D. Không thật quan trọng 
Câu 2: Theo thầy (cô), việc hình thành và phát triển năng lực đọc hiểu cho 
53 
học sinh THPT trong dạy học văn bản văn xuôi hiện đại tác dụng như thế nào? 
A. Giúp học sinh có thể tìm hiểu sâu sắc vẻ đẹp văn bản nghệ thuật. 
B. Phát triển năng lực sáng tạo chủ động; tự học, tự nghiên cứu 
C. Xây dựng kĩ năng sáng tạo nghệ thuật, yêu quý cái đẹp trong đời sống. 
D. Ý kiến khác 
Câu 3: Theo thầy (cô), vì sao văn bản nghệ thuật nói chung, văn bản văn xuôi 
hiện đại nói riêng lại phù hợp để rèn luyện năng lực phản biện cho học sinh THPT? 
A. Vì văn bản văn xuôi hiện đại là sáng tạo nghệ thuật, là phản ánh bức 
tranh đời sống và số phân con người 
B. Đặc thù văn bản văn xuôi hiện đại là quá trình tiếp nhận có tính phân tích, 
lí giải, phản biện 
C. Vì văn bản nghệ thuật thể hiện những tình cảm chân thành, sâu sắc của tác giả 
D. Ý kiến khác 
Câu 4: Thầy (cô) chú trọng đến việc hình thành và phát triển năng lực đọc 
hiểu cho học sinh trong dạy học văn bản văn xuôi hiện đại không? 
A. Chưa bao giờ B. Ít khi 
C. Thỉnh thoảng D. Thường xuyên 
Câu 5: Thầy (cô) đánh giá như thế nào về năng lực đọc hiểu của học sinh 
THPT trong dạy học văn bản văn xuôi hiện đại ? 
A. Tốt B. Khá 
C. Trung bình D. Yếu 
 Câu 6: Những bất cập trong việc rèn luyện năng lực đọc hiểu cho học sinh 
THPT trong dạy học văn bản nghệ thuật nói chung, văn xuôi hiện đại giai đoạn 
1930 -1945 là gì? 
A. Học sinh có tâm lý học Văn chỉ để thi. 
B. Giáo viên không xây dựng được các biện pháp rèn luyện cụ thể 
C. Học sinh không tham gia vào hoạt động đọc suy luận, tranh biện và giao 
tiếp văn học 
D. Ý kiến khác 
Câu 7: Theo Thầy (cô), để hình thành và phát triển năng lực đọc hiểu cho 
học sinh THPT trong dạy học văn bản nghệ thuật, cần phải chú ý những điều kiện 
nào sau đây? 
A. GV cần xây dựng biện pháp rèn luyện cụ thể 
B. HS cần chủ động, sáng tạo trong tiếp nhận văn bản nghệ thuật 
C. GV phải xây dựng không khí giờ học cởi mở, dân chủ, hứng thú 
54 
D. Ý kiến khác 
Câu 8: Trong quá trình học văn bản nghệ thuật, thầy (cô) có sử dụng hình 
thức so sánh, đối chiếu, liên hệ giữa các văn bản với nhau? 
A. Không bao giờ B. Hiếm khi 
C. Thỉnh thoảng D. Thường xuyên 
Câu 9: Thầy (cô) đã sữ dụng hình thức dạy học nào sau đây để rèn luyện 
năng lực đọc hiểu cho học sinh trong dạy học văn bản tự sự hiện đại? 
A. Đóng vai nhân vật 
B. Đối thoại với tác giả 
C. Chuyển thể tác phẩm sang một loại hình nghệ thuật khác 
D.Ý kiến khác 
Câu 10: Thầy (cô) đã xây dựng những hình thức kiểm tra, đánh giá năng lực 
đọc hiểu khi dạy học văn bản nghệ thuật không ? 
A. Chưa bao giờ B. Ít khi 
C. Thỉnh thoảng D. Thường xuyên 
3. PHIẾU KHẢO SÁT VỀ VIỆC THỰC HIỆN DẠY HỌC PHÁT TRIỂN 
NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN TỰ SỰ HIỆN ĐẠI NÓI CHUNG, TRUYỆN 
NGẮN HAI ĐỨA TRẺ NÓI RIÊNG QUA CÁC CHI TIẾT NGHỆ THUẬT ĐẶC 
SẮC 
(Dành cho giáo viên) 
Họ và tên GV: .. Trường: . 
Mong các anh chị phản hồi những câu hỏi sau bằng cách đánh dấu vào ô 
tương ứng với câu trả lời của anh chị: 
Câu 1: Anh chị có thường xuyên thiết kế dạy học văn bản tự sự hiện đại 
theo các chi tiết nghệ thuật đặc sắc trong kế hoạch dạy học của mình không? 
Có Không 
Câu 2: Anh chị đã áp dụng các hình thức dạy học đọc hiểu văn bản tự sự 
hiện đại cho học sinh THPT qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc vào truyện ngắn 
Hai đứa trẻ chưa? 
Đã áp dụng Chưa áp dụng 
Câu 3: Anh chị có thấy dễ làm khi thiết kế các hoạt động dạy học đọc hiểu 
Hai đứa trẻ qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc không? 
Dễ Không dễ Khó 
55 
Câu 4: Anh chị nhận xét mức độ học sinh hứng thú với các hình thức dạy 
học đọc hiểu văn bản Hai đứa trẻ qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc? 
Hứng thú Bình thường Không hứng thú 
Câu 5: Anh chị thấy học sinh rèn luyện được những kỹ năng nào khi thực 
hiện những hoạt động dạy học đọc hiểu văn bản Hai đứa trẻ qua các chi tiết nghệ 
thuật đặc sắc? 
Kĩ năng viết Kĩ năng phản biện 
Kĩ năng trình bày Kĩ năng đọc hiểu 
Câu 6: Anh chị có dùng các sản phẩm học tập được hình thành trong hoạt 
động dạy học đọc hiểu văn bản tự sự hiện đại cho học sinh THPT qua các chi tiết 
nghệ thuật đặc sắc để kiểm tra đánh giá học sinh không? 
Có Không 
Câu 7: Anh chị có đề xuất gì cho những biện pháp dạy học đọc hiểu văn bản 
tự sự hiện đại cho học sinh THPT qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc để đạt được 
hiệu quả cao hơn không? 
Câu 8: Anh chị có thêm ý tưởng cho hoạt động dạy học văn bản tự sự hiện 
đại thông qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc muốn chia sẻ không? 
4. PHIẾU KHẢO SÁT VỀ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐỌC 
HIỂU VĂN BẢN TỰ SỰ NÓI CHUNG, TRUYỆN NGẮN HAI ĐỨA TRẺ NÓI 
RIÊNG QUA CÁC CHI TIẾT NGHỆ THUẬT ĐẶC SẮC 
(Dành cho học sinh) 
Họ và tên HS: .. Trường:  
Các em có thể trả lời những câu hỏi sau: 
Câu 1: Thầy cô giáo có thường xuyên thực hiện hoạt động dạy học văn bản 
tự sự thông qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc không 
Thường xuyên Không thường xuyên Không thực hiện 
Câu 2: Em có ấn tượng với hoạt động dạy học văn bản Hai đứa trẻ thông 
qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc nào của thầy cô giáo? 
56 
Câu 3: Vì sao em ấn tượng? 
Câu 4: Em có thích hoạt động dạy học văn bản Hai đứa trẻ thông qua các 
chi tiết nghệ thuật đặc sắc không? 
Có Không 
Câu 5: Em có thường tham gia tích cực trong hoạt động dạy học văn bản 
Hai đứa trẻ thông qua các chi tiết nghệ thuật đặc sắc không? 
Không Ít Tích cực 
Câu 6: Em có muốn chia sẻ gì với thầy cô giáo về tiết dạy đọc hiểu văn bản tự sự 
Ngữ văn không? 
5. Hoạt động hội thảo văn học 
57 
6. Hoạt động tranh biện của HS 
58 
7. Tranh biện theo mô hình Trường teen 
8. HS tạo lập và tiếp cận văn bản bằng sơ đồ tư duy 
9. Học sinh tiếp cận văn bản bằng kĩ thuật KWL 
59 
10. Học sinh trải nghiệm văn bản 
11. Bài kiểm tra của HS 
60 
12. BIỂU ĐỒ THÔNG SỐ KẾT QUẢ GIỮA LỚP TN VÀ LỚP ĐC 
THPT Quỳnh Lưu 2 
THPT Quỳnh Lưu 3 
61 
THPT Nguyễn Đức Mậu 
13. HỌC SINH GIÚP ĐỠ NHỮNG HOÀN CẢNH GIA ĐÌNH KHÓ KHĂN