SKKN Cách đặt câu hỏi tạo hứng thú cho học sinh trong dạy học tác phẩm văn chương ở Trường TH&THCS Cam Thủy

uy khả năng tranh luận, óc độc lập suy nghĩ của học sinh.
	Ví dụ: Để giúp học sinh thấy được nét độc đáo trong việc sáng tạo hình ảnh thơ của Y Phương đối với câu thơ: 
“Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì làm nên phong tục”, ta có thể nói như sau:
- Có ý kiến cho rằng, làng của Y Phương là làng đá nên khi ông viết về người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương có nghĩa là đang nói về nghề của con người làng ông? Ý kiến của em như thế nào?
- Giáo viên phải hiểu các đối tượng học sinh để mang đến những câu hỏi hứng thú nhưng không vượt ngưỡng nhận thức của học sinh.Câu hỏi có tính phân loại.
Luôn hướng học sinh vào quỹ đạo của quá trình phân tích và bình tĩnh, chủ động bởi có học sinh sẽ đi chệch hướng, thậm chí có học sinh cố tình thử giáo viên, trêu giáo viên qua câu trả lời.
	Ví dụ: Khi tìm hiểu chi tiết: Nhân vật Phi líp đột ngột nhấc bổng chú bé Xi – mông và hôn chú bé..., ta có thể hỏi:
- Tại sao chú Phi líp bỏ đi rất nhanh? Có phải đó là sự an ủi động viên để thỏa mãn lời khẩn cầu của Xi mông?
- Theo phương pháp đổi mới và quan điểm về mục đích dạy học môn văn nói riêng, đó là rèn luyện kĩ năng sống. (Học sinh có thể thờ ơ với văn nhưng rất chăm chú, sôi nổi với những câu chuyện về tình yêu, lứa tuổi..). Vì vậy khi đặt câu hỏi phải cho học sinh thấy được mình đang cảm văn, đang nói về chính mình.Đó chính là nhu cầu tự bộc lộ làm cho học sinh không thờ ơ với giờ văn. Điều đó tạo cho lớp học một không khí sôi nổi, tự do tích cực bộc lộ trực tiếp nhận thức của học sinh, làm cho tiến trình của giờ dạy thực hiện dễ dàng và giáo viên cũng có những sáng tạo, cảm hứng mới.
	Ví dụ: Khi tìm hiểu đoạn trích “Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga”:
- Nếu em là Lục vân Tiên trong trường hợp gặp người con gái đẹp như Kiều Nguyệt Nga, em có về nhà Kiều nguyệt Nga để được trả ơn?
- Em thử liên hệ với cuộc sống quanh em, chuyện anh hùng tìm cách để tạo cơ hội gặp mỹ nhân có phải là kĩ năng trong thời nay?
- Có một thực tế mà không có sách nào ghi đó là đặt câu hỏi với điều kiện cho điểm.
Học sinh rất lười học nhưng rất thích điểm cao, điểm thưởng. Mặt nào đó là học để cho biết, để làm và “Văn học là nhân học” nhưng đối với nhận thức học sinh: điểm rất quan trọng.
	Đối với những câu khó, những câu hỏi có vấn đề thì không thể số đông trả lời được và dám trả lời. Tuy nhiên nếu giáo viên gợi rằng: câu này hơi khó nên sẽ thưởng điểm 10.Những lúc như vậy, dù những học sinh không thể trả lời cũng chú ý, cố gắng suy nghĩ và dường như học sinh muốn xin giáo viên thêm thời gian để có thể trả lời.
Học sinh không những muốn mình có điểm tốt, mà còn muốn chấm điểm trực tiếp cho bạn.
	Ví dụ: Khi tìm hiểu ý nghĩa của hình ảnh cây tre trong khổ thơ cuối của bài thơ “Viếng lăngBác” của Viễn Phương, giáo viên có thể hỏi câu hỏi:
 Các em xứng đáng đạt điểm 10 nếu trả lời được câu hỏi sau:
Nếu khổ thơ đầu, tác giả cũng miêu tả hình ảnh hàng tre thì đến khổ thư cuối, hình ảnh tre cũng được nhắc lại. Tuy nhiên, dù lặp lại nhưng hình ảnh ấy lại mở ra nhiều ý nghĩa mới.Em nào phát hiện và giải thích giùm cô?
- Nhiều giáo viên có quan niệm rằng: Khi đặt câu hỏi nên tạo cho học sinh có tâm thế chủ động, có nghĩa là không hỏi liên tục nhiều câu đối với một học sinh trong một cuộc đàm thoại. Tuy nhiên, trong thực tế giảng dạy, học sinh rất thích được đối thoại với giáo viên thông qua câu hỏi.
	Ví dụ: Tại sao trong giây phút sắp chia tay anh Sáu không dám chào con của mình? Nếu chào bé Thu, anh có nghĩ rằng sẽ một lần nữa làm cho bé Thu sợ hãi? Em thử hình dung tâm trạng anh Sáu lúc ấy?
Để các câu hỏi được hỏi đồng thời đối với một học sinh thì phải có mạch chảy lô gíc, làm cho học sinh muốn bộc lộ, muốn trả lời tiếp.
- Đặt câu hỏi không chỉ giúp học sinh tái hiện, phát hiện, nhận biết kiến thức mà còn giúp hoc sinh được mở rộng, nâng cao, liên hệ nhiều kiến thức mà trong phạm vi câu hỏi ở phần hướng dẫn học bài không thể hiện.
	Ví dụ: Khi phân tích quan niệm, khát vọng sống cao đẹp của nhà thơ Thanh Hải thể hiên qua bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ”, ta có thể cung cấp cho học sinh kiến thức về cái Tôi trong Thơ mới.
Em hãy so sánh ước nguyện.khao khát của hai nhà thơ được gửi gắm trong hai đoạn thơ sau?
  Ta làm con chim hót
                                                       Ta làm một cành hoa
                                                       Ta nhập vào hòa ca
                                                       Một nổi trầm xao xuyến.
                                                       Một mùa xuân nho nhỏ
                                                       Lặng lẽ dâng cho đời
                                                       Dù là tuổi hai mươi
                                                       Dù là khi tóc bạc. 
 (Mùa xuân nho nhỏ)
Và
 Ta muốn ôm
Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn
Ta muốn riết mây đưa và gió lượn
 Ta muốn say cánh bướm với tình yêu
 Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều
 (Vộivàng)
- Giáo viên khi đặt câu hỏi cho học sinh thì chính bản thân giáo viên cũng được đặt ra trước những đối cực trong quá trình giải quyết vấn đề: Đó là mâu thuẫn giữa quan điểm học sinh và quan điểm nhà văn, mâu thuẫn giữa học sinh với nhau trong một vấn đề đặt ra từ tác phẩm, mâu thuẫn ngay trong ý thức học sinh về cái đã biết và cái đang t ìm kiếm.
	Vì vậy giáo viên phải dự tính được mọi khả năng có thể xảy ra khi đặt câu hỏi và phải nhạy bén tìm ra phương thức tối ưu để hướng dẫn học sinh.
	Giáo viên sẽ có một phương pháp để làm cho học sinh tâm phục khẩu phục bởi học sinh nhận ra sự nghèo nàn và sự ngộ nhận của chính mình.
	Ví dụ: Khi tìm hiểu bài thơ “Mây và sóng”: Khi nghe lời mời gọi của những người sống trên mây và trong sóng, em bé có thích thú không? Tại sao?Dù em bé rất thích nhưng em bé vẫn tư chối lơi mời gọi? Nếu là em, em có từ chối những trò chơi hấp dẫn, kì thú ấy không?Nếu cho em chọn lựa ở nhà cùng mẹ và đi chơi với những người bạn, những trò chơi hấp dẫn thì em sẽ lựa chọn điều gi?Trình bày lí do? 
- Một trong những dạng câu hỏi quen thuộc, khuôn mẫu đó là câu hỏi để hiểu biết về hình thức nghệ thuật.
Ta không nên hỏi: Đoạn thơ, nhân vật, hình ảnh được tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? Tác dụng? (Nếu đặt câu hỏi như vậy thì không còn là nghệ thuật nữa)
	Ví dụ: Tình huống bữa cơm trước ngày chia tay trong câu chuyện “Chiếc lược ngà”có thể đươc xem là tình huống cao trào không? Tại sao?Qua tình huống ấy, em có nhận xét gì về tài năng của nhà văn?
- Không nên đặt những câu hỏi “đơn độc” mà phải kết hợp đề dẫn, gợi mở có tình huống hấp dẫn, nuôi dưỡng sức suy nghĩ, gây hứng thú bằng ngôn ngữ văn chương trong sáng, mạch lạc, giàu nhạc điệu và chuyển tải được sự trung thực của chính mình.
	Ví dụ: Khi đánh giá nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ trong bài thơ “Nói với con”, ta có thể gọi đãn như sau: Ngôn ngữ của thơ ca không phải la thứ ngôn ngữ xác ve sau mùa hè đã im bặt tiếng kêu, ngôn ngữ thơ ca là ngôn ngữ biến sinh mãnh liệt, ngôn ngữ tron bài thơ này có đạt được điều đó không?Tại sao?
	Có rất nhiều dạng câu hỏi có thể sử dụng trong một giờ dạy học tác phẩm văn chương. Dựa vào 5 cấp độ để tạo nên những câu hỏi sáng tạo, khích lệ, tạo hứng thú cho học sinh (Câu hỏi nhận biết; câu hỏi thông hiểu; câu hỏi nêu vấn đề; câu hỏi gợi mở; câu hỏi vận dụng).
- Câu hỏi phát hiện (phát hiện luận điểm chìm, ý then chốt).
- Câu hỏi phân tích – khái quát.
- Câu hỏi phân tích – minh họa.
- Câu hỏi so sánh – khái quát đồng loại.
- Câu hỏi liên kết.
- Câu hỏi tranh luận về nhận định, tư liệu.
- Câu hỏi tổng hợp.
2.2.1.2. Một số câu hỏi tạo hứng thú cho học sinh khi dạy đoạn trích: “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê trong chương trình Ngữ văn lớp 9, tập 2.
MỤC ĐÍCH CỦA CÂU HỎI
CÂU HỎI
* Phần giới thiệu chung về tác giả, tác phẩm:
* Phần đọc – hiểu:
1. Ý nghĩa nhan đề.
2. Khám phá, phân tích tình huống truyện.
- Liên hệ đề tài viết về chiến tranh, về những cô gái thanh niên xung phong trong các sáng tác.
3. Nhân vật Phương Định
- Hoàn cảnh của nhân vật.
- Phân tích ngoại hình của Phương Định.
- Sự khác biệt, khám phá mới mẻ của Lê Minh Khuê khi viết về những cô gái thanh niên xung phong, về chiến tranh.
- Phân tích vẻ đẹp tâm hồn, tính cách của Phương Định.
4. Đánh giá về nghệ thuật:
5. Khái quát về nội dung, ý nghĩa của đoạn trích sau khi phân tích nhân vật Phương Định:
- Nếu giới hạn cho các em 3 luận điểm cơ bản để trình bày về tác giả thì các em sẽ diễn đạt như thế nào?
- Những năm tháng đối diện trên con đường Trường Sơn đã mang đến cho Lê Minh Khuê những cảm hứng sáng tạo nào?
- Tác phẩm văn chương cũng có sinh mệnh, và đối với tác phẩm “Những ngôi sao xa xôi” nó cũng có một quá trình thai nghén, vậy em hãy trình bày sự hiểu biết của mình về sự ra đời của “Những ngôi sao xa xôi”?
- Khi nhà văn đặt một cái tên tức là cung cấp một cái mã để đọc tác phẩm. Vậy nhan đề “Những ngôi sao xa xôi” gợi cho em suy nghĩ gì? 
- Tình huống là hoàn cảnh diễn biến sự việc, tạo sức hấp dẫn, khắc họa tính cách, tô đậm chủ đề. Trong câu chuyện này, nhà văn đã xây dựng những tình huống nào?
- Trên tuyến đường Trường Sơn huyền thoại, lực lượng thanh niên xung phong có một vai trò hết sức quan trọng. Vì vậy, viết về Trường Sơn không thể thiếu hình ảnh các cô gái thanh niên xung phong. 
Các em hãy cho biết, văn học thời kì kháng chiến chống Mĩ đã có những câu thơ nào ghi lại những hình ảnh đẹp về những con người ấy?
- Trong tác phẩm văn học, hoàn cảnh có vai trò như thế nào? Các em nhớ lại hoàn cảnh sống và làm việc của anh thanh niên trong “Lặng lẽ Sa Pa”? Trong câu chuyện này, nhân vật Phương Định cũng như đồng đội của mình phải sống trong điều kiện, hoàn cảnh như thế nào? So với hoàn cảnh của anh thanh niên có gì khác không?
- Trình bày ấn tượng đầu tiên về ngoại hình của Phương Định?
 Trong văn học trung đại, các tác giả miêu tả vẻ đẹp của người phụ nữ qua bút phát gì? Hãy cho ví dụ?
Còn đối với Phương Định, nhà văn miêu tả ngoại hình có gì độc đáo? Tại sao?
- Em có bao giờ tự đánh giá vẻ đẹp của mình như nhân vật Phương Định? Cách nhân xét như vậy có phải là tự cao? Vì vậy, qua những lời tự nhận xét về vẻ đẹp ngoại hình của Phương Định, em hiểu Phương Định là một cô gái có tính cách như thế nào?
- Nếu anh thanh niên trong câu chuyện “Lặng lẽ Sa Pa” xem công việc với mình là đôi, nếu cất công việc đi anh sẽ buồn đến chết mất thì Phương Định khi nghĩ về những quả bom chưa nổ, khi nhìn những con đường khói cũng cho rằng: “việc gì cũng có cái thú của nó”. Em hiểu được điều gì từ những suy nghĩ của hai nhân vật này?
- Sau khi đoc câu chuyện, em thấy câu chuyện có hấp dẫn không? Lí giải cảm nhận của em? Để làm nên sức hấp dẫn của câu chuyện, ngoài lựa chọn ngôi kể, miêu tả tâm lí nhân vât thì nhà văn còn thành công qua yếu tố nào? Em hãy nhớ lại cách phân tích đoạn trích, tác phẩm truyện ngắn để hình dung các yếu tố nghệ thuật của văn bản?
- Những cuộc chiến qua đi, những trang lịch sử của dân tộc được sang trang, các chiến tuyến có thể được dựng lên hay san bằng. Nhưng những tác phẩm nghệ thuật chân chính vẫn xuyên qua mọi thời đại bởi những tác phẩm ấy đã viết về trái tim con người. Em cảm nhận được điều gì cao đẹp từ trái tim, tâm hồn của Phương Định? Và qua nhân vật, em hãy trình bày điều mà nhà văn muốn tái hiện, gửi gắm đến chúng ta ?

2.2.3. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm:
Qua quá trình áp dụng SKKN vào dạy học các khối lớp, ôn thi vào THPT, tôi nhận thấy việc đặt câu hỏi tạo hứng thú vào việc đọc – hiểu văn bản văn học có những hiệu quả như sau:
- Học sinh có hứng thú hơn trong giờ học bởi những vấn đề đặt ra hấp dẫn, có chiều sâu, có cơ sở khoa học, dễ vận dụng, làm giàu vốn kiến thức và nhất là tạo cơ hội để các em được bộc lộ mình, được liên hệ với nhiều vấn đề trong cuộc sống và đạo đức
- Nhiều học sinh chủ động đặt câu hỏi cho giáo viên và tạo được những tình huống thảo luận sôi nổi.
- Học sinh có sự thay đổi trong quan niệm và ứng xử với môn văn: 
- Kết quả khảo sát trong năm học 2022-2023:
Nội dung khảo sát
Lớp 8
Lớp 9
SL
%
SL
%
Có hứng thú hơn khi học văn
58/70
83
54/60
90
Vận dụng cách đặt câu hỏi vào việc liên kết, chuyển ý khi làm văn
40/70
57,1
42/60
70
3. Phần kết luận:
3.1. Ý nghĩa, phạm vi áp dụng của sáng kiến:
- SKKN giúp cho giáo viên có thêm kinh nghiệm trong soạn bài và tạo được những câu hỏi sáng tạo.
- Khi áp dụng SKKN này sẽ giúp học sinh có hứng thú hơn đối với môn văn và việc học văn sẽ đạt nhiều hiệu quả.
- SKKN áp dụng cho các khối lớp và cách khai thác tùy vào năng lực học sinh, phạm vi kiến thức bài học.
- Mỗi bài soạn của giáo viên khi vận dụng sáng kiến này sẽ có cơ hội mở rộng, bổ sung thêm nhều kiến thức về đặc trưng của văn chương và các bộ môn khác. 
3.2. Những kiến nghị, đề xuất:
Qua sáng kiến kinh nghiệm này tôi nghĩ rằng:
	 Trước khi mang đến cho học sinh những kĩ năng, tri thức về văn chương, mỗi giáo viên phải sống với tác phẩm, phải vạch được sơ đồ và con đường dẫn học sinh cảm thụ tác phẩm.Và có lẽ việc tìm ra các câu hỏi trong giờ dạy học tác phẩm văn chương là thao tác quyết định sự thành công của bài học.
	 Với riêng tôi, tôi thường có cách soạn bài không phải đi tìm nội dung trước mà tôi đặt ra một hệ thống câu hỏi để tìm ra nội dung của bài học.
	 Ngày nay, soạn giáo án trên máy vì vậy việc in ấn, trình bày làm hạn chế nội dung của bài soạn, một trong những hạn chế đó chính là giáo viên ít quan tâm đến việc diễn đạt, dẫn dắt những câu hỏi có hứng thú và dường như chỉ trình bày cho có câu hỏi. Vì vậy, giáo viên cần phải thay đổi cách soạn bài: Chú trọng đến cách đặt câu hỏi.
	 Sẽ có nhiều kinh nghiệm qua thực tế, qua thời gian. Những vấn đề trên đây có thể không mới mẻ và đã được nhiều người đề cập nhưng với bản thân tôi đó là những điều vừa được chắt lọc qua 20 năm giảng dạy. Đổi mới phương pháp dạy học là một hành trình xuyên suốt, vì vậy để đạt hiệu quả trong giảng dạy, để giúp học sinh luôn có hứng thú trong giờ học, ngoài tạo được những câu hỏi sáng tạo thì cần kết hơp với ứng dụng công nghệ thông tin để có những câu hỏi phong phú, hấp dẫn hơn.
	Trong nội dung bồi dưỡng thường xuyên, trong nội dung sinh hoạt chuyên môn nên có những chuyên đề từ những sáng kiến kinh nghiệm của giáo viên để những kinh nghiệm, những trăn trở của giáo viên được áp dụng rộng hơn và được chia sẻ, bổ sung, trao đổi để hoàn thiện tốt hơn cho đề tài.
	Không có một phương pháp dạy học nào là tối ưu cũng như việc vận dụng câu hỏi vào việc dạy học văn bản cũng phải linh hoạt. Một giờ đọc văn có hiệu quả hay không phụ thuộc rất nhiều yếu tố, chủ quan, khách quan. Vì vậy sáng kiến kinh nghiệm này chỉ là một kinh nghiệm nhỏ, là một phần tâm huyết của bản thân mà tôi đã ấp ủ, dần hoàn thiện hàng năm trong quá trình giảng dạy và tôi luôn hi vọng, sáng kiến kinh nghiệm của mình trở thành đề tài được đồng nghiệp vận dụng có hiệu quả.
Xin chân thành cảm ơn!