SKKN Dạy học truyện ngắn Những đứa con trong gia đình trong chương trình Ngữ Văn 12 theo hướng tích hợp

iều thể loại: bút kí, truyện ngắn, tiểu thuyết. 
- Ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000.
- Tư tưởng và phong cách nghệ thuật: 
+ Nguyễn Thi gắn bó với nhân dân miền Nam và thực sự xứng đáng với danh hiệu: Nhà văn của người dân Nam Bộ.
+ Nhân vật của Nguyễn Thi có cá tính riêng nhưng tất cả đều có những đặc điểm chung "rất Nguyễn Thi". 
+ Họ là những con người yêu nước mãnh liệt, thủy chung đến cùng với Tổ quốc, căm thù bọn xâm lược, vô cùng gan góc và tinh thần chiến đấu rất cao - những con người dường như sinh ra để đánh giặc.
+ Họ thể hiện được tính chất Nam bộ: thẳng thắn, bộc trực, lạc quan, yêu đời, giàu tình nghĩa. 
 
- Thao tác 2: Tìm hiểu Tác phẩm Những đứa con trong gia đình.
+ GV: Yêu cầu HS giới thiệu khái quát về Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi.
+ GV: Yêu cầu HS tóm tắt đoạn trích Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi.

2. Tác phẩm Những đứa con trong gia đình:
a. Xuất xứ: 
Tác phẩm được viết ngay trong những ngày chiến đấu ác liệt khi ông công tác với tư cách là một nhà văn - chiến sĩ ở Tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng (tháng 2 năm 1966). Sau được in trong Truyện và kí, NXB Văn học Giải phóng, 1978.
b. Tóm tắt tác phẩm:
 Những hồi ức của Việt trong lần tỉnh dậy thứ tư:
Cảm thấy cô đơn, sợ ma cụt đầu, muốn bò tìm nơi súng nổ để về với đồng đội.
Nhớ lại chuyện hai chị em giành nhau đi bộ đội, bàn bạc việc nhà đêm trước ngày nhập ngũ.
Sáng hôm sau đó, hai chị em khiêng bàn thờ mẹ gửi sang nhà chú Năm để lên đường.
* Hoạt động 2: Tổ chức đọc- hiểu văn bản 
II. ĐỌC- HIỂU VĂN BẢN:
- Thao tác 1: Tìm hiểu nghệ thuật kể chuyện của tác giả.
+ GV nêu vấn đề: Tác giả đặt điểm nhìn trần thuật vào nhân vật nào? Trong tình huống nào của nhân vật?
+ GV: Cách trần thụât như vậy có tác dụng gì trong việc khắc hoạ tính cách nhân vật và chủ đề của truyện?
+ HS thảo luận và phân tích. 
+ GV theo dõi, nhận xét góp ý và chốt lại.
+ GV: Nêu thêm ví dụ: 
 o Khi Việt tỉnh dậy lần thứ hai: 
 Hai mắt không thấy gì, chỉ cảm thấy hơi gió lạnh ùa trên má, nghe tiếng ếch nhái râm rang à nhớ những đêm soi ếch trên đồng à chú Năm sang lấy vài con để nhậu à cuốn gia phả gia đình do chú Năm viết à Việt ngất đi lần nữa.
 o Khi tỉnh dậy lần thứ ba:
 Khi nghe tiếng trực thăng trên đầu và tiếng súng nổ ở phía xa à nhận ra là ban ngày vì đã ngửi thấy mùi nắng và nghe tiếng chim cu rừng à nhớ hồi ở quê nhà thường lấy ná thun đi bắn chim à nhớ về người mẹ giàu lòng vị tha, hết lòng vì chồng con, nén nỗi đau thương để nuôi dạy con.
1. Nghệ thuật kể chuyện:
- Đặt điểm nhìn trần thuât vào nhân vật Việt, kể qua dòng hồi tưởng miên man đứt nối khi Việt bị trọng thương nằm ở lại chiến trường.
- Tác dụng:
+ Đem đến màu sẳc trữ tình đậm đà, tự nhiên và tạo điều kiện cho tác giả thâm nhập sâu vào thế giới nội tâm nhân vật để dẫn dắt câu chuyện.
+ Diễn biến câu chuyện rất linh hoạt, không phụ thuộc vào trật tự thời gian và không gian: Từ hiện thực chiến trường à hồi tưởng quá khứ gần xa à từ chuyện này chuyển sang chuyện khác rất tự nhiên.
- Thao tác 2: Tìm hiểu Truyền thống một của gia đình Nam Bộ.
+ GV: Tác phẩm kể chuyện một gia đình nông dân Nam Bộ, truyền thống nào đã gắn bó những con người trong gia đình với nhau?
+ HS làm việc cá nhân và phát biểu.
GV: Tích hợp Ngữ văn 11: 
Truyền thống yêu nước của người dân Nam Bộ luôn ngời sáng và đi vào văn học với vẻ đẹp bi tráng. Tiêu biểu là hình tượng người nông dân nghĩa sĩ trong tác phẩm Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc. Họ là những người nông dân quanh năm chân lấm tay bùn, hiền lành, chất phác và yêu chuộng hòa bình. Nhưng khi có giặc ngoại xâm, họ đã sẵn sàng đứng lên trở thành người anh hùng bảo vệ đất nước.
+ GV: Nhân vật chú Năm có vị trí nào trong gia đình và có vai trò gì trong truyện?
- GV tích hợp với văn hóa văn nghệ dân gian: giáo viên giới thiệu cho học sinh một số làn điệu đặc trưng của các vùng miền: hát Quan họ Bắc Ninh, hát Xoan Phú Thọ, hò Giã vôi ở miền Trung, Đờn ca tài tử ở Nam Bộ. Giọng hò của chú Năm không hay “khàn đục, tức như tiếng gà gáy’ nhưng nội dung câu hò lại thấm đẫm tình yêu quê hương, đất nước, niềm tự hào xứ sở.
+ GV: Giảng nhanh.
2. Truyền thống của một gia đình Nam Bộ:
a. Đặc điểm chung của các thành viên trong gia đình:
- Có truyền thống yêu nước và căm thù giặc sâu sắc.
- Gan góc, dũng cảm, khao khát được chiến đấu giết giặc.
- Giàu tình nghĩa, thuỷ chung son sắt với quê hương và cách mạng.
`b. Đặc điểm tính cách riêng:
* Nhân vật chú Năm:
- Người thân lớn tuổi duy nhất còn lại trong gia đình, từng bôn ba khắp nơi, cưu mang các cháu khi ba mẹ Việt, Chiến hi sinh.
- Người đề cao truyền thống gia đình, hay kể sự tích của gia đình để giáo dục con cháu, cần mẫn ghi chép trong cuốn sổ gia đình tội ác của giặc và chiến công của các thành viên .
- Người lao động chất phác nhưng giàu tình cảm và có tâm hồn nghệ sĩ (thích câu hò, tiếng sáo). Tiếng hò “khàn đục, tức như tiếng gà gáy” nhưng đó là tâm tư, khát vọng của tâm hồn ông.
- Tự nguyện, hết lòng góp sức người cho cách mạng khi thu xếp cho cả Việt và Chiến lên đường tòng quân.
=> Trong dòng sông gia đình, chú Năm là thượng nguồn, là kết tinh đầy đủ những nét truyền thống. 
* Nhân vật má Việt:
 - Rất gan góc khi dẫn con đi đòi đầu chồng, hiên ngang đối đáp với bịn giặc, không run sợ trước sự doạ bắn, có lòng căm thù giặc sâu sắc.
 - Rất mực thương chồng thương con, đảm đang, tháo vát, cuộc đời chồng chất đau thương nhưng nén chặt tất cả để nuôi con và đánh giặc.
 - Ngã xuống trong một cuộc đấu tranh nhưng trái cà – nông lép vẫn còn nóng hổi trong rổ; linh hồn luôn sống mãi, bất tử trong lòng các con mình.
à Điển hình cho người mẹ miền Nam luôn anh dũng, bất khuất, trung hậu, đảm đang.

- Thao tác 4: Hướng dẫn HS phân tích và so sánh tính cách các nhân vật để làm rõ sự tiếp nối truyền thống gia đình của những người con.
+ GV: Chiến có những nét nào giống người mẹ của mình?
+ HS phân tích theo các gợi ý của GV. 
+ GV: Nét khác biệt của Chiến so với người mẹ là gì?
+ HS phân tích theo các gợi ý của GV. 
- Giáo viên tích hợp với quan niệm về người anh hùng qua các thời đại: thời phong kiến quan niệm người anh hùng chỉ có nam giới và những người thuộc tầng lớp trên. Đến nhà văn Nguyễn Thi, lần đầu tiên trong văn học Việt Nam hiện đại, quan niệm đó đã thay đổi. Đến Nguyễn Khoa Điềm, quan niệm mới này cũng được nhắc đến trong bài thơ Đất nước:
“Ngày giặc đến nhà thì đàn bà cũng đánh”
=> Bảo vệ đất nước là trách nhiệm chung của mọi người.
* Nhân vật Chiến:
- Chiến có những nét giống mẹ: 
+ Mang vóc dáng của má: "hai bắp tay tròn vo sạm đỏ màu cháy nắng thân người to và chắc nịch". 
+ Đặc biệt giống má ở cái đêm sắp xa nhà đi bộ đội: 
Biết lo liệu, toan tính mọi việc nhà (“nói nghe in như má vậy”), đảm đang, tháo vát
Hình ảnh người mẹ như bao bọc lấy Chiến, từ cái lối nằm với thằng út em trên giường ở trong buồng nói với ra đến lối hứ một cái "cóc" rồi trở mình. 
Chính Chiến cũng thấy mình trong đêm ấy đang hòa vào trong mẹ: "Tao cũng đã lựa ý nếu má còn sống chắc má tính vậy, nên tao cũng tính vậy". 
- Có tính cách đa dạng:
+ là một cô gái vừa mới lớn nên tính khí còn rất “trẻ con” 
+ là một người chị biết nhường nhịn em, biết lo toan, đảm đang, tháo vát.
- Nét khác biệt so với người mẹ:
+ Trẻ trung, thích làm duyên làm dáng
+ Được trực tiếp cầm súng đánh giặc để trả thù nhà, thực hiện lời thề như dao chém: “Đã là thân con gái ra đi thì tao chỉ có một câu: Nếu giặc còn thì tao mất”.

- Thao tác 5: Hướng dẫn HS phân tích và so sánh tính cách các nhân vật để làm rõ sự tiếp nối truyền thống gia đình của những người con.
+ GV: Việt có những nét nào của cậu con trai mới lớn?
+ HS phân tích theo các gợi ý của GV. 
Tích hợp với bộ môn Giáo dục công dân và lịch sử: Việt có ý thức rất rõ về trách nhiệm của thế hệ trẻ với việc bảo vệ quê hương đất nước. Vì vậy, khi chưa đủ 18 tuổi, cậu vẫn quyết tâm đăng kí đi tòng quân.
Trong thực tế thời bấy giờ có nhiều thanh niên tình nguyện lên đường chiến đấu bảo vệ tổ quốc như: Nguyễn Văn Thạc, Phạm Tiến Duật, Hoàng Nhuận Cầm. Họ đều là những sinh viên của Hà Nội quyết định rời giảng đường đại học ra mặt trận. 
+ GV: Đêm trước ngày lên đường, thái độ của Việt khác với chị như thế nào?
+ GV: Cách thương chị của Việt có gì đặc biệt?
* Nhân vật Việt:
- Có nét riêng của cậu con trai mới lớn, tính tình còn trẻ con, ngây thơ, hiếu động:
 + Thích đi câu cá, bắn chim, đến khi đi bộ đội vẫn còn đem theo ná thun trong túi.
 + Chiến hay nhường nhịn bao nhiêu thì Việt tranh giành phần hơn với chị bấy nhiêu. Đặc biệt là việc đăng kí đi bộ đội.
+ Đêm trước ngày lên đường: Trong khi chị đang lo toan tính toán, thu xếp chu đáo mọi việc (từ út em, nhà cửa, ruộng nương đến nơi gửi bàn thờ má), bàn bạc trang nghiêm thì Việt vô lo vô nghĩ:
vô tư “lăn kềnh ra ván cười khì khì”
vừa nghe vừa “chụp một con đom đóm úp trong lòng tay”
ngủ quên lúc nào không biết
 + Cách thương chị của Việt cũng rất trẻ con: “giấu chị như giấu của riêng” vì sợ mất chị trước những lời đùa của anh em.
 + Bị thương nằm lại chiến trường: sợ ma cụt đầu, khi gặp lại anh em thì như thằng Út ở nhà “khóc đó rồi cười đó”
- Việt là một chiến sĩ dũng cảm, kiên cường:
+ Còn bé tí: dám xông thẳng vào đá thằng giặc đã giết hại cha mình
+ Lớn lên: nhất quyết đòi đi tòng quân để trả thù cho ba má
+ Khi xung trận: chiến đấu rất dũng cảm, dùng pháo tiêu diệt được một xe bọc thép của giặc
+ Khi bị trọng thương: một mình giữa chiến trường, mặt không nhìn thấy gì, toàn thân rã rời, rỏ máu nhưng vẫn trong tư thế quyết chiến tiêu diệt giặc.
“Tao sẽ chờ mày  Mày có bắn tao thi tao cũng bắn được mày  Mày chỉ giỏi giết gia đình tao, còn đối với tao thì mày là thằng chạy”
=> Kế tục truyền thống gia đình nhưng Việt và Chiến còn tiến xa hơn, lập nhiều chiến công mới hiển hách.
- Thao tác 5: Tìm hiểu Hình ảnh chị em Việt khiêng bàn thờ ba má gửi chú Năm.
+ GV: phát biểu cảm nhận về hình ảnh chị em Việt và Chiến khiêng bàn thờ ba má sang gửi chú Năm 
+ HS: thảo luận và phát biểu, bổ sung. 
+ GV định hướng và nhận xét.
C. Hình ảnh chị em Việt khiêng bàn thờ ba má gửi chú Năm:
- Gợi không khí thiêng liêng, tập quán lâu đời của người dân Việt Nam
- Không khí thiêng liêng đã biến Việt thành người lớn: Lần đầu tiên Việt thấy rõ lòng mình “thương chị lạ”, “mối thù của thằng Mĩ thì có thể rờ thấy, vì nó đang đè nặng ở trên vai”.
- Hình ảnh chất chứa nhiều ý nghĩa: vừa có yếu tố tâm linh, vừa trĩu nặng lòng căm thù, vừa chan chứa tình yêu thương.
* Hoạt động 3: Tổ chức tổng kết
III. TỔNG KẾT:
- Thao tác 1: Nêu chủ đề của truyện.
+ GV: Nhận xét tổng quát về nội dung của tác phẩm?
+ HS bao quát toàn bài để phát biểu.
+ GV định hướng, nhận xét và khắc sâu những ý cơ bản.
- Thao tác 2: Nêu đặc sắc nghệ thuật của truyện.
+ GV: Nhận xét tổng quát về đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm?
+ HS bao quát toàn bài để phát biểu.
+ GV định hướng, nhận xét và khắc sâu những ý cơ bản.

1. Chủ đề:
 Truyện kể về những đứa con trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc và khao khát chiến đấu, son sắt với cách mạng. Sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình với tình yêu nước, giữa truyền thống gia đình với truyền thống dân tộc đã làm nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
2. Nghệ thuật:
 Bút pháp nghệ thuật già dặn, điêu luyện được thể hiện qua giọng trần thuật, trần thuật qua hồi tưởng của nhân vật, miêu tả tâm lí và tính cách sắc sảo, ngôn ngữ phong phú, góc cạnh và đậm chất Nam Bộ.

V. Củng cố, dặn dò:
 1. Củng cố:
- Giáo viên yêu cầu học sinh trình bày vấn đề 2: Kể tên và giới thiệu một số tấm gương yêu nước trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ là người dân Nam Bộ. (Nguyễn Trung Trực, Nguyễn Đình Chiểu, Lê Anh Xuân, Võ Thị Sáu)
 2. Dặn dò:
- Học bài cũ.
- Chuẩn bị bài mới: Trả bài làm văn số 5
- Yêu cầu: Chuẩn bị dàn ý bài viết đã làm.
7.4. Kết quả thực hiện
Qua thực tế dạy học, tôi thấy rằng việc kết hợp kiến thức liên môn vào để giải quyết một vấn đề nào đó trong một môn học là việc làm hết sức cần thiết, hữu ích. 
Đối với giáo: khi soạn bài có kết hợp các kiến thức của các môn học khác sẽ giúp giáo viên có cái nhìn toàn diện về tác phẩm, vấn đề nghiên cứu. Từ đó hiểu rõ hơn, sâu hơn những vấn đề đặt ra và tổ chức hướng dẫn học sinh tiếp cận bài học sẽ linh hoạt, sinh động hơn. 
Đối với học sinh: khi thực hiện tiết dạy tích hợp với công nghệ thông tin như cho học sinh xem vi deo, xem hình ảnh. Tích hợp với kiến thức địa lí, lịch sử hay các vấn đề văn hóa, sự kiện liên quan đến bài học thì học sinh đã rất hào hứng, phấn khởi. Từ đó các em có hứng thú chủ động khám phá tác phẩm. Bằng chứng là các em đã chủ động chuẩn bị trước các vấn đề liên quan đến tác phẩm và trình bày được trước lớp.
Sau khi triển khai hướng tích hợp trong các bài học trên, tôi nhận thấy học sinh hiểu rộng hơn, sâu hơn về vấn đề đặt ra trong các tiết đọc hiểu về truyện ngắn Những đứa con trong gia đình.
8. Những thông tin cần được bảo mật: Không
9. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến
- Ý kiến góp ý của giáo viên dạy các bộ môn Văn, Sử, Địa, Giáo dục công dân trong nhà trường.
- Học sinh có kiến thức về các môn Văn, Sử, Địa, Giáo dục công dân.
10. Đánh giá lợi ích thu được:
- Dạy học truyện ngắn Những đứa con trong gia đình theo hướng tích hợp có nhiều ưu điểm:
+ Giúp học sinh cảm thụ tác phẩm một cách sâu sắc; thấy được tài năng và cá tính sáng tạo của nhà văn.
+ Học sinh được củng cố một số kiến thức của các bộ môn khác đồng thời có thêm những hiểu biết ngoài tác phẩm làm giàu thêm vốn kiến thức của mình.
+ Học sinh thấy sự gần gũi và mối quan hệ giữa các môn học từ đó có thể liên tưởng, tổng hợp kiến thức một cách dễ dàng khi cần thiết.
- Dạy học truyện ngắn Những đứa con trong gia đình theo hướng tích hợp cần lưu ý:
+ Đây chỉ là một trong những hình thức tiếp cận tác phẩm. Việc giảng dạy các tác phẩm truyện ngắn nói riêng, văn bản văn học nói chung cần đảm bảo đúng đặc trưng thể loại, bộ môn.
+ Khai thác và giảng dạy truyện ngắn theo hướng tích hợp không phải là một hướng đi mới mà chỉ là một phương pháp hiệu quả để khám phá tư tưởng chủ đề của tác phẩm. Chính vì vậy, vấn đề này cần được ứng dụng rộng rãi hơn vào việc nghiên cứu, giảng dạy truyện ngắn nói chung và giảng dạy truyện ngắn Những đứa con trong gia đình nói riêng.
11. Danh sách những tổ chức/cá nhân đã tham gia áp dụng có hiệu quả:
Số TT
Tên tổ chức/cá nhân
Địa chỉ
Phạm vi/Lĩnh vực
áp dụng sáng kiến
1
Trường THPT Nguyễn Viết Xuân
Đại Đồng – Vĩnh Tường – Vĩnh Phúc
Ôn thi THPT Quốc gia
2
Trường THPT Nguyễn Thị Giang
Đại Đồng – Vĩnh Tường – Vĩnh Phúc
Ôn thi THPT Quốc gia

Vĩnh Tường, 
ngày 31 tháng 01 năm 2019
Thủ trưởng đơn vị
 (Ký tên, đóng dấu)

Vĩnh Tường, 
ngày 31 tháng 01 năm 2019
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG 
SÁNG KIẾN CẤP CƠ SỞ

Vĩnh Tường, 
ngày 25 tháng 01 năm 2019
Tác giả sáng kiến
(Ký, ghi rõ họ tên)
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. 
2. 
3. Sách giáo khoa Ngữ văn 12, NXB Giáo dục Việt Nam, 2008
4. Chuyên đề dạy học Ngữ văn 12, NXB Giáo dục Việt Nam, 2008