SKKN Đổi mới tổ chức hoạt động học theo hình thức cuộc thi trong dạy học bài “Sóng” của Xuân Quỳnh

 ĐỘNG 2:
PHẦN THI VƯỢT CHƯỚNG NGẠI VẬT
1. Mục tiêu:
- Giúp học sinh tìm hiểu những nét cơ bản về tác giả, tác phẩm.
- Rèn kĩ năng khái quát hóa vấn đề, vẽ sơ đồ tư duy
- Rèn kĩ năng làm việc nhóm, ý thức trách nhiệm với tập thể.
2. Nội dung: Tái hiện kiến thức về tác giả Xuân Quỳnh, tác phẩm Sóng bằng sơ đồ tư duy.
3. Sản phẩm: Sơ đồ tư duy về tác giả, tác phẩm Sóng.
4. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyến giao nhiệm vụ học tập
MC chuyển slide và giới thiệu video về Xuân Quỳnh.
Link video cho các đội xem:
- Câu hỏi yêu cầu 4 đội: Sử dụng bảng phụ và phấn màu vẽ sơ đồ tư duy khái quát hiểu biết về tác giả Xuân Quỳnh và bài thơ Sóng thông qua Video và sách giáo khoa.
- Thời gian thảo luận và thực hiện nhiệm vụ: 3 phút.
- Điểm tối đa cho sản phẩm là 10 điểm.
Bước 2: 4 đội thực hiện nhiệm vụ
- Theo dõi video
- Tìm hiểu thông tin trong sách giáo khoa.
- Tổng hợp kiến thức
- Vẽ Sơ đồ tư duy.
Bước 3: Báo cáo sản phẩm
- Các đội treo bảng phụ lên góc học tập
- Các nhóm quan sát và nhận xét kết quả từng đội.
Bước 4: Đánh giá, nhận xét
- Ban cố vấn (GVCN) nhận xét, chốt kiến thức và cho điểm các đội.
- Thư kí ghi điểm vào bảng tính điểm cho các đội chơi.
HOẠT ĐỘNG 3:
PHẦN THI TĂNG TỐC
1. Mục tiêu
- Giúp học sinh tìm hiểu, phát hiện các giá trị nội dung, nghệ thuật của từng khổ thơ trong bài.
- Rèn kĩ năng phản ứng nhanh trước mọi câu hỏi.
- Rèn kĩ năng làm việc nhóm, ý thức trách nhiệm với tập thể.
2. Nội dung: Giá trị nội dung, nghệ thuật của 9 khổ thơ bài “Sóng”
3. Sản phẩm: Câu trả lời của học sinh
4. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
Người dẫn chương trình (MC) chuyển slide các gói câu hỏi cho 4 đội lựa chọn.
- Mỗi đội được quyền bốc thăm thứ tự trả lời gói câu hỏi cho mình. (Thứ tự 1 tương ứng với gói câu hỏi 1)
- Mỗi câu hỏi 1 phút suy nghĩ.
- Các đội viết câu trả lời vào bảng nhỏ và giơ khi hết giờ cho mỗi câu.
- Các đội khác được quyền trả lời khi đội bạn không có câu trả lời hoặc trả lời sai.
- Mỗi câu hỏi đúng được 10 điểm.
- Sau khi trả lời xong, mỗi đội cử một đại diện trình bày khái quát về giá trị nội dung, nghệ thuật và thông điệp của các khổ thơ tương ứng từng gói câu hỏi.
Gói câu hỏi 1 (Tìm hiểu khổ thơ 1,2 )
1. Dữ dội, dịu êm, ồn ào, lặng lẽ thuộc từ loại nào? (Tính từ)
2. Kể ra các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong khổ thơ đầu (đối, điệp, nhân hóa, ẩn dụ)
3. Sóng, sông, bể ẩn dụ cho những gì? (Sóng ẩn dụ cho khát vọng tình yêu của người con gái; sông: ẩn dụ cho sự nhỏ hẹp, tù túng, sự hẹp hòi trong suy nghĩ của con người; bể: sự rộng lớn mênh mông, sự cao cả, cao thượng của lòng người.)
4. Khổ thơ đầu bộc lộ điều gì? (B)
A. Khát vọng đoàn tụ gia đình
B. Khát vọng được khám phá bản thân, vươn đến những điều lớn lao.
C. Khát vọng tự do
D. Mong muốn được gặp người yêu.
5. Khổ thơ thứ hai nói đến điều gì: (B)
A. Sự vĩnh cửu của sóng và tình yêu
B. Khát vọng tình yêu luôn mãnh liệt dù ở thời xưa hay nay.
C. Tình yêu chỉ có ở tuổi trẻ
D. Tình yêu ngày nay mãnh liệt hơn.
Gói câu hỏi 2 (Tìm hiểu khổ thơ 3,4)
1. Nhân vật trữ tình trong hai khổ thơ này là ai? (Người con gái đang yêu)
2. Người con gái đang trong trạng thái tâm lí nào? ( Băn khoăn, trăn trở)
3. Kể tên những biện pháp tu từ được sử dụng trong 2 khổ thơ? (Điệp “em nghĩ”, “sóng”, “gió”, “bắt đầu từ”; câu hỏi tu từ; ẩn dụ...)
4. Khổ thơ thứ 4 thể hiện nét tâm trạng của người phụ nữ đang yêu là gì? (D)
A. Bất lực.
B. Lo âu, băn khoăn
C. Giận dỗi.
D. Thừa nhận tình yêu cũng bí ẩn như sóng biển, gió trời vậy.
5. Nỗi niềm băn khoăn trăn trở của nhân vật trữ tình là gì? (A)
A. Mong muốn tìm hiểu đến cội nguồn của tình yêu.
B. Mong muốn được khám phá tự nhiên
C. Lo sợ tình cảm không bền lâu
D. Không tin tưởng vào người mình yêu?
Gói câu hỏi 3 (Tìm hiểu khổ thơ 5, 6)
1. Nhân vật trữ tình ở hai khổ thơ có gì đặc biệt (Cùng xuất hiện song song hai hình tượng sóng và em)
2. Cảm xúc nào được bộc lộ bao trùm đoạn thơ? (Nỗi nhớ)
3. Phát hiện các biện pháp tu từ được sử dụng trong hai khổ thơ? (Điệp “con sóng”, “nhớ”; đối; ẩn dụ; nhân hóa; cách nói lạ hóa.)
4. Nỗi nhớ trong khỏ thơ thứ 3 có đặc điểm gì?(D)
A. Mãnh liệt, cồn cào, da diết
B. Vượt qua không gian, thời gian, xâm lấn cả vào tiềm thức.
C. Trầm lắng, âm thầm.
D. Cả A và B
5. Hai khổ thơ đã bộc lộ vẻ đẹp nào trong tâm hồn người con gái đang yêu?(D)
A. Trái tim giàu yêu thương, khao khát.
B. Mạnh dạn và chủ động trong tình yêu
C. Thủy chung son sắt
D. Tất cả các phương án trên.
Gói câu hỏi 4 (Tìm hiểu khổ thơ 7,8,9)
1. Ở khổ thơ 7 tác giả muốn thể hiện điều gì? ( Niềm tin vào sức mạnh và kết cục tốt đẹp của tình yêu)
2. Biện pháp tu từ chủ yếu sử dụng trong khổ thơ 7,8 là gì? (Ẩn dụ)
3. Hình ảnh “mây vẫn bay về xa” nhắc đến quy luật nào của tạo hóa? ( Quy luật thời gian nghiệt ngã, một đi không trở lại)
4. Biểu hiện tâm trạng của nhân vật trữ tình trong khổ thơ thứ 8? (Băn khoăn, lo lắng trước sự hữu hạn của đời người kéo theo sự kết thúc của tình yêu.)
5. Mong muốn “được tan ra thành trăm con sóng nhỏ” thể hiện điều gì? (D)
A. Tình yêu cuộc sống, khát vọng được yêu của Xuân Quỳnh.
B. Ước vọng được trường tồn vĩnh cửu trong tình yêu.
C. Khát vọng dâng hiến cái tôi hòa vào cái ta chung.
D. Tất cả các phương án trên.
Bước 2: 4 đội lần lượt thực hiện nhiệm vụ
- Nghe kĩ câu hỏi (Có thể yêu cầu MC đọc lại câu hỏi)
- Thảo luận và ghi bảng nhỏ tại vị trí.
- Các đội khác theo dõi và sẵn sàng trả lời khi được quyền.
Bước 3: Báo cáo sản phẩm
- Các đội trả lời từng câu hỏi bằng cách ghi câu trả lời ra bảng phụ nhỏ.
- Hết giờ suy nghĩ, giơ câu trả lời.
- Đội khác trả lời (nếu có cơ hội)
Bước 4: Đánh giá, nhận xét
- MC đối chiếu đáp án, chốt điểm. Ban cố vấn (GVCN) nhận xét, chốt kiến thức.
- Thư kí ghi điểm vào bảng tính điểm cho các đội chơi.
HOẠT ĐỘNG 4:
PHẦN THI VỀ ĐÍCH
1. Mục tiêu:
- Rèn luyện khả năng viết bài phân tích về một đoạn trích tác phẩm.
- Rèn kĩ thuyết trình trước tập thể cho học sinh.
- Rèn kĩ năng làm việc nhóm, ý thức trách nhiệm với tập thể.
2. Nội dung: Giá trị nội dung, nghệ thuật của mỗi khổ thơ bài “Sóng”
3. Sản phẩm: Phần thi của học sinh mỗi đội.
4. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
(Đã bốc thăm và phân công nhiệm vụ chuẩn bị trước)
- MC chuyển slide Phần thi Về đích: bình giảng về chủ đề “Sóng - Vẻ đẹp tâm hồn người con gái đang yêu”
- Giới thiệu đại diện các đội chơi lên tham gia phần thi
- Nội dung thi: chọn 2 khổ thơ thích nhất để giảng bình, làm rõ vẻ đẹp tâm hồn người con gái đang yêu.
- Thời gian cho 1 phần thi: Trong thời gian 5 phút, mỗi nhóm phải hoàn thành bài nói của mình trước lớp.
- Điểm tối đa cho phần thi là 30 điểm.
Bước 2: 4 đội lần lượt thực hiện nhiệm vụ
- Các đội đã thảo luận, phân công nhiệm vụ từ trước.
+ Chọn hai khổ thơ để bình giảng
+ Thảo luận chọn phương thức thực hiện bình giảng (phụ họa, phương tiện hỗ trợ...)
+ Tập trung bàn luận, viết bài bình giảng
+ Chọn đại diện nhóm thực hiện bình giảng.
+ Thảo luận và ghi bảng nhỏ tại vị trí.
- Các đội khác theo dõi và sẵn sàng trả lời khi được quyền.
Bước 3: Báo cáo sản phẩm
- Các đội lần lượt trình bày phần thi.
- Đội bạn theo dõi.
Bước 4: Đánh giá, nhận xét
+ Kết thúc cuộc thi
- Gv yêu cầu thư kí tổng hợp điểm qua các phần thi của 4 đội, công bố điểm công khai trên bảng và xếp theo thứ tự nhất, nhì, ba, tư.

Đội 1
Đội 2
Đội 3
Đội 4
Phần 1




Phần 2




Phần 3




Phần 4




Tổng điểm




Xếp thứ





- Tổng kết trò chơi, GV công bố đội thắng cuộc, nhận xét thái độ hợp tác làm việc nhóm của mỗi đội, khen ngợi những cá nhân nổi bật và trao thưởng cho cả 4 đội tham gia.
PHẦN III - KẾT LUẬN
I. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
Để kiểm tra tính hiệu quả khi áp dụng cách tổ chức hoạt động học dưới hình thức cuộc thi, chúng tôi đã phối hợp cùng tổ chuyên môn tiến hành lấy phiếu điều tra khảo sát mức độ hứng thú của học sinh khi tham gia cuộc thi tìm hiểu văn bản “Sóng” - Xuân Quỳnh ở 4 lớp mà học sinh tương đương nhau về trình độ nhận thức: 12A1, 12A2, 12A9 và 12A12 trường THPT Diễn Châu 5 thông qua 3 mức độ: rất thích; thích học; không thích học .Trong đó, lớp 12A2, 12A9 áp dụng phương pháp cũ, còn lớp 12A1, 12A12 áp dụng cách tổ chức hoạt động học đổi mới.
Kết quả như sau:
Loại nhóm
Lớp
Số HS
Kết quả thực nghiệm
Rất thích
Thích học
Không thích học
Không rõ quan điểm
Số
HS
%
Số
HS
%
Số
HS
%
Số
HS
%
Thực nghiệm
12A1
40
16
40
20
50
3
7,5
1
2,5
Đối chứng
12A9
42
10
23,8
15
35,7
12
28,5
5
12
Thực nghiệm
12A12
39
15
38,4
18
46,2
4
10,2
2
5,2
Đối chứng
12A2
40
8
20
16
40
12
30
4
10
Bảng 1. Khảo sát sự hứng thú của học sinh lớp 12A1,12A9, 12A2,12A12.
Bảng 1 đã tổng hợp kết quả khảo sát về mức độ hứng thú khi tiếp nhận tác phẩm của HS sau giờ thực nghiệm. Nhìn vào kết quả, cho thấy, tỉ lệ số HS rất thích và thích học khi tổ chức hoạt động khởi động theo hình thức, biện pháp đổi mới ở lớp 12A1 chiếm 90%; còn ở lớp 12A9 (theo phương pháp cũ) chỉ chiếm 59,5%. Điều đó chứng tỏ việc áp dụng các phương pháp mới trong giờ dạy học đọc hiểu văn bản văn học đem lại hiệu quả cao, kích thích hứng thú học tập của học sinh.
Để đánh giá hiệu quả dạy học một cách khách quan và chính xác hơn nữa, giáo viên cho học sinh làm bài kiểm tra 15 phút với phiếu học tập:
PHIẾU KHẢO SÁT MỨC ĐÔ HIỂU BÀI
1. Hai hình tượng được nói đến trong bài thơ là:
2. Em thấy được những vẻ đẹp nào trong tâm hồn người con gái đang yêu qua bài thơ?
Kết quả như sau:
Loại nhóm
Lớp
Số HS
Kết quả thực nghiệm
Giỏi
Khá
Trun
g bình
Yếu, kém
Số
HS
%
Số
HS
%
Số
HS
%
Số
HS
%
Thực nghiệm
12A1
40
17
42,5
18
45
5
12,5
0
0
Đối chứng
12A9
42
10
23,9
16
38,1
14
33,3
2
4,7
Thực nghiệm
12A12
39
14
35,8
18
46,3
7
17,9
0
0
Đối chứng
12A2
40
9
22,5
15
37,5
13
32,5
3
7,5
Bảng 2. Kết quả kiểm tra lớp 12A9, 12A1, 12A2, 12A12.
Bảng 2 đã tổng hợp kết quả khảo sát mức độ tiếp thu kiến thức bài học của học sinh ở hai lớp. Với phương pháp cũ, nhiều học sinh lớp 12A9,12A2 không thấy hứng thú, tiếp thu bài thụ động dẫn đến chất lượng bài làm chưa tốt. Còn lớp 12A1, 12A12 khi giáo viên phương pháp mới phát huy tính tích cực, học sinh rất hào hứng và tạo tâm lí thoải mái nên tiếp thu bài chủ động, dẫn đến chất lượng bài kiểm tra tốt hơn.
Từ kết quả thực nghiệm trên, có thể khẳng định, khi áp dụng các phương pháp dạy học mới nhằm phát huy tính tích cực của HS như mô hình lớp học đảo ngược trong dạy học văn bản Sóng - Xuân Quỳnh nói riêng và các tác phẩm thơ hiện đại nói chung ở lớp 12A1, 12A12 trường THPT Diễn Châu 5 đã mang lại hứng thú học tập cho học sinh. Từ đó, kết quả dạy và học Ngữ văn được cải thiện và nâng cao. Áp dụng phương pháp mới tạo điều kiện cho các em phát huy được những tố chất và khả năng sáng tạo của học sinh. HS được hình thành năng lực quan sát, được rèn luyện kỹ năng nhận xét, đánh giá hành vi của người khác, khả năng giao tiếp giữa HS với GV, giữa các em với nhau được tăng cường hơn. Các em đã mạnh dạn, tự tin hơn trong giáo tiếp, có hứng thú, tích cực tham gia vào các hoạt động học tập cũng như các hoạt động tập thể khác. Các em được trang bị những kỹ năng phù hợp với giai đoạn phát triển của đất nước hiện nay.
II. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
Đề tài này chúng tôi bắt đầu triển khai từ năm học 2020-2021 tại trường chúng tôi công tác. Trong năm học 2021-2022 đề tài tiếp tục được chúng tôi áp dụng tại các lớp 12A1, 12A12 và được các đồng nghiệp thực hiện tại các lớp khác trong khối. Khi sử dụng đề tài này, học sinh rất hứng thú học tập, các giáo viên đều phản hồi tốt về hiệu ứng tích cực do hình thức tổ chức dạy học này mang lại.
Phương pháp tổ chức hoạt động học trong bài dạy Sóng - Xuân Quỳnh (SGK Ngữ văn 12, tập 1) nhằm phát huy tính tích cực của học sinh là một trong những cách dạy phù hợp với yêu cầu đổi mới phương pháp trong môn Ngữ Văn hiện nay. Phương pháp này có thể áp dụng rộng rãi trong dạy học môn Ngữ Văn THPT nói chung, các bài đọc hiểu văn bản văn học nói riêng; có thể áp dụng cho nhiều đối tượng học sinh có trình độ khác nhau ở các nhà trường THPT. Đặc biệt mang lại hiệu quả cao đối với đối tượng học sinh có khả năng sử dụng công nghệ thông tin ở mức cơ bản.
Trao đổi với các đồng nghiệp chúng tôi nhận được sự ủng hộ và đóng góp tích cực cho đề tài trong quá trình triển khai áp dụng. Điều vui mừng nhất là được thấy các em học sinh có hứng thú thực sự với bộ môn Văn. Sau tiết học thú vị các em lại hào hứng chờ đợi một tiết học mới với tâm trạng vui tươi hứng khởi, cùng đua nhau học tập, để đến tiết hoc được cùng nhau thi đấu, được thể hiện giá trị bản thân và có cơ hội được nhận phần thưởng từ giáo viên.
Từ thực tế dạy học của bản thân và sự góp ý chân thành của các đồng nghiệp sau khi thực nghiệm sư phạm đề tài này, chúng tôi rút ra một số lưu ý:
+ Để có thể áp dụng rộng rãi đề tài này ở tất cả các lớp, mỗi phòng học cần có máy chiếu hoặc tivi màn hình lớn, nếu không thì tiết dạy đó phải được triển khai trên phòng học chức năng riêng của trường.
+ Giáo viên soạn thảo luật chơi của mỗi phần thi thật ngắn gọn dễ hiểu, đảm bảo tất cả thành viên trong mỗi đội chơi đều nắm vững, hiểu rõ để thực hiện đúng để tăng tính hấp dẫn và khách quan công bằng. Luật chơi của các phần thi nên đưa cho học sinh tìm hiểu và thống nhất trước khi cuộc thi chính thức diễn ra.
+ Ở phần đánh giá kết quả, ngoài việc công bố điểm của các đội thi và tôn vinh đội thắng cuộc, giáo viên cần khéo léo chỉ rõ ưu điểm và hạn chế của từng đội chơi cho các em rút kinh nghiệm và qua đó tăng hiệu quả giáo dục.
+ Để tăng tính hấp dẫn và lôi cuốn, giáo viên có thể bổ sung đa dạng hình thức câu hỏi như câu hỏi bằng hình ảnh, câu hỏi bằng video, ... Cuộc thi có hấp dẫn sôi nổi hay không, có phát huy được tính tích cực hay không, có rèn luyện và phát triển năng lực cho học sinh hay không phụ thuộc nhiều vào tài năng sư phạm của giáo viên. Dạy học bằng hình thức này, bản thân giáo viên thực sự phải đầu tư t âm sức để soạn thảo, hoàn chỉnh, nâng cấp hệ thống câu hỏi đồng thời phải tích cực học hỏi và trải nghiệm nhiều, rèn luyện bản lĩnh của người đạo diễn tài ba, người dẫn chương trình cuốn hút.
Theo chúng tôi, đây là một hình thức tổ chức dạy học mới mẻ và hấp dẫn với học sinh. Hơn nữa, theo format sẵn có này, mỗi giáo viên có thể thay đổi bộ câu hỏi một cách dễ dàng thuận tiện để sử dụng cho các nội dung học tập khác nhau và phù hợp với các đối tượng học sinh khác nhau.
Đề tài này được viết xuất phát từ thực tế giảng dạy và đúc rút kinh nghiệm của bản thân, mặc dù chúng tôi đã rất cố gắng song chắc hẳn vẫn còn những hạn chế. Chúng tôi rất hoan hỉ ghi nhận những ý kiến đóng góp, phê bình của đồng nghiệp để đề tài được hoàn thiện hơn và thực sự bổ ích, góp phần nâng cao hiệu quả của quá trình dạy học.
Chúng tôi xin chân thành cảm ơn!
PHỤ LỤC
PHỤ LỤC 1: PHIẾU KHẢO SÁT VÀ BÀI CẢM NHẬN CỦA HỌC SINH
PHIẾU KHẢO SÁT MỨC ĐỘ HIỂU BÀI
2. Hai hình tượng được nói đến trong bài thơ là: 
.
.
3. Em thấy được những vẻ đẹp nào trong tâm hồn người con gái đang yêu qua bài thơ?
.
.
Bài làm cảm nhận của học sinh:
Phụ lục 2: MỘT SỐ HÌNH ẢNH THỰC NGHIỆM
VÀ HÌNH ẢNH TRÌNH CHIẾU
1. Thực nghiệm tại lớp 12A1
2. Thực nghiệm tại lớp 12A12.