SKKN Giáo dục ý thức giữ gìn di sản văn hóa ca trù cho học sinh THPT qua dạy học văn bản Bài ca Ngất Ngưởng của Nguyễn Công Trứ

Bài ca Ngất ngưởng? 
3.4.3. Kết quả đạt được: 
44 
Đề tài của chúng tôi được vận dụng vào đối tượng HS lớp 11 cấp THPT và đã 
có những kết quả khả quan: 
- Đề tài được áp dụng đã mở ra hướng tìm hiểu mới, dễ tiếp cận hơn với loại 
VBTT giàu chất văn hóa. Bởi lẽ, dạy học gắn với giáo dục ý thức giữ gìn DSVH dân 
tộc cho HS hay nhưng rất khó nếu GV không có phương pháp và biện pháp thích 
hợp. 
Sau khi thực nghiệm thì kết quả thu được cụ thể: 
- Kết quả định tính: 
+ Ở lớp thực nghiệm: HS có thái độ hứng thú, tích cực hơn trong giờ học Ngữ 
Văn. HS tiếp cận văn bản có độ hiểu bài sâu, phong phú và biết liên hệ bản thân theo 
hướng tích cực. HS có thái độ, tư tưởng, tình cảm đúng đắn hơn với môn học và 
khoảng cách giữa văn bản với cuộc sống dường như bị xóa nhòa. Đặc biệt sau tiết 
học tri thức và tình yêu dành cho văn hóa Ca trù có cơ hội được bổ sung và bồi đắp, 
khơi dậy trong ý thức HS khát khao được giữ gìn, bảo tồn và phát huy DSVH của 
dân tộc. 
+ Ở lớp đối chứng: Các em cũng cố gắng hoàn thành nhiệm vụ học tập nhưng 
không mấy hào hứng nên khả năng tiếp thu và ghi nhớ chưa được tốt. Các hoạt 
động được yêu cầu làm theo nhóm còn mang tính đối phó, chưa thật sự hiệu quả. 
Hầu hết các em còn có tâm lí nặng nề trong việc tiếp thu kiến thức mới và việc rèn 
luyện kĩ năng giải quyết vấn đề. 
 - Kết quả định lƣợng: 
Kết quả làm bài kiểm tra của học sinh lớp thực nghiệm và học sinh lớp đối 
chứng ở 3 trường khảo sát được phân tích theo điểm số như sau: 
Lớp 
Tổng số 
HS 
Yếu – kém (0- 4 đ) Trung bình (5-6 đ) Khá- giỏi ( 7-10 đ) 
SL % SL % SL % 
TN 124 9 7,3 25 20,1 90 72,6 
ĐC 122 18 14,8 40 32,8 64 52,4 
Quá trình thực nghiệm cùng những kết quả rút ra sau thực nghiệm cho thấy: 
Mục đích thực nghiệm đã được hoàn thành, tính khả thi và hiệu quả của các biện 
pháp tiến hành phần nào được được khẳng định. Trong bảng thực nghiệm cho thấy 
điểm kiểm tra của nhóm thực nghiệm có sự tăng đồng đều lên rất nhiều so với lớp 
đối chứng sau khi tác động chứng tỏ sự đồng đều hơn trong các bài kiểm tra đã có 
hiệu quả. 
45 
PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 
3.1. Kết luận. 
Phương thức giáo dục của chúng ta từ xưa đến nay là gắn lý thuyết với thực 
hành, gắn nhà trường với địa phương. Nội dung các môn học đều có đề cập đến 
giáo dục giá trị truyền thống (hay giáo dục di sản). Trong chương trình xây dựng 
trường học thân thiện, HS tích cực, có 2 nội dung liên quan đến bảo vệ và phát huy 
giá trị DSVH: Tổ chức đời sống văn hóa tinh thần trong nhà trường gắn với việc 
khai thác văn hóa dân gian; chăm sóc di sản gắn với tìm hiểu các di tích lịch sử, 
văn hóa. Có nghĩa là bao gồm cả việc giáo dục di sản và giáo dục thông qua di sản, 
làm cho HS hiểu biết về di sản, từ đó có tình cảm, đạo đức, niềm tự hào về các giá 
trị truyền thống của dân tộc, đất nước. Qua thực tế sau nhiều năm tổ chức hình thức 
dạy học gắn với di sản ở trường phổ thông, nhiều HS và cả phụ huynh rất hào 
hứng, ủng hộ. Các em chia sẻ rất chờ đợi đến mỗi giờ học được tiếp cận và tìm 
hiểu nội dung bài học thông qua các di sản. Từ đó, giúp các em phát triển kỹ năng 
học tập, tự chiếm lĩnh kiến thức, phát triển trí tuệ và nhân cách. Thời gian tới, 
ngành Giáo dục tiếp tục khuyến khích các nhà trường đa dạng hóa hình thức dạy 
học, trong đó chú trọng dạy học gắn với di sản để giáo dục truyền thống văn hóa, 
văn hiến, yêu nước và cách mạng cho HS. 
Với đặc thù riêng, việc vận dụng dạy học gắn với giáo dục ý thức giữ gìn 
DSVH Ca trù cho HS khi dạy văn bản Bài ca ngất ngưởng của NCT rất cần thiết 
và phù hợp với xu thế của thời đại. Thực tế, các hình thức và biện pháp tôi đưa ra 
không phải hoàn toàn mới, tuy nhiên, khi áp dụng vào một bài dạy cụ thể, phù hợp 
thì nó mang lại hiệu quả. 
Qua quá trình triển khai chúng tôi nhận thấy đề tài đã đóng góp được một số 
vấn đề như sau: 
- Tính mới mẻ: Trong đề tài này trên cơ sở khảo sát, thể nghiệm chúng tôi đã 
đề xuất một số giải pháp tiếp cận văn bản Bài ca ngất ngưởng theo hướng mới, 
mở, khoa học, bám sát tinh thần đổi mới mục tiêu, phương pháp dạy học góp phần 
phát huy phẩm chất, năng lực của học sinh. Từ đó góp phần nâng cao chất lượng 
môn Ngữ văn trong nhà trường hiện nay 
 - Tính khoa học: SKKN sử dụng một cách chính xác các thuật ngữ khoa học, 
được trình bày, lí giải rõ ràng, hệ thống phù hợp lí luận dạy học nói chung và lí 
luận dạy Ngữ văn nói riêng, phù hợp với quan điểm của Đảng - Nhà Nước. Trong 
quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi hướng dẫn học sinh tìm hiểu văn bản theo 
đúng nguyên tắc: đảm bảo sự hài hòa giữa cá nhân và tập thể, xuất phát từ quy luật 
phát triển tâm lý và nhận thức của học sinh, gắn tác phẩm văn chương với đời sống 
thực tiễn, đảm bảo mục tiêu giáo dục phổ thông, khai thác được đặc thù bộ môn 
Ngữ văn và sử dụng linh hoạt, sáng tạo các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực. 
 - Tính hiệu quả: Khi áp dụng các biện pháp, phương pháp dạy học trên vào 
dạy bài Bài ca ngất ngưởng kết quả thu được mang tính hiệu quả rất cao: Khai 
46 
thác, sử dụng và phát huy sử dụng tối đa tác dụng của các phương tiện dạy học 
hiện đại của nhà trường; giúp các em biết phát huy năng lực tự chủ và sự hợp tác 
trong giải quyết các vấn đề, có những trải nghiệm quý báu, đáng nhớ, đặc biệt phát 
huy được năng lực của mình; HS có sự hứng thú thực sự với bài học. Đặc biệt, HS 
có ý thức giữ gìn, trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Đây 
chính là mục đích cao nhất của đề tài mà chúng tôi muốn hướng đến trong quá 
trình dạy học Ngữ văn ở trường THPT 
3.2. Ý nghĩa của đề tài. 
 Với đề tài này, khi thực hiện các phương pháp dạy học đã nêu, GV sẽ phát 
huy tối đã năng lực chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm và những tích lũy về đổi mới 
phương pháp giảng dạy. Chúng tôi tin rằng sẽ cung cấp không ít những thông tin 
quan trọng về đặc điểm của loại văn bản trữ tình giàu chất văn hóa và cách dạy học 
gắn với giáo dục ý thức giữ gìn di sản văn hóa dân tộc. 
 Với học sinh, ý thức giữ gìn, trân quý di sản văn hóa dân tộc ở các em được 
nâng lên một cách rõ rệt. Bên cạnh đó, các em được phát huy tối đa các năng lực 
của bản thân; thấy hứng thú với bài học, biết đưa văn chương trở về với đời sống, 
biết hướng tới các giá trị tốt đẹp trong cuộc sống. 
3.3. Phạm vi áp dụng. 
 SKKN là kết quả tích lũy kinh nghiệm chuyên môn của bản thân trong nhiều 
năm giảng dạy, đồng thời đang được Ban giám hiệu nhà trường, các đồng nghiệp 
ủng hộ áp dụng trong trường học. 
Quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm tại các trường 
THPT Quỳnh Lưu 3, THPT Quỳnh Lưu 2 và trường THPT Nguyễn Đức Mậu. Quá 
trình thực nghiệm đã đưa lại những kết quả nhất định. Từ kết quả thực nghiệm, với 
tính thực tiễn, tính ứng dụng và tính hiệu quả, chúng tôi khẳng định những giải 
pháp đưa ra trong đề tài có thể áp dụng dễ dàng trong việc tổ chức dạy văn bản Bài 
ca ngất ngưởng trong chương trình Ngữ văn 11 tại các trường THPT hiện nay. Các 
giải pháp chúng tôi đề xuất đáp ứng được yêu cầu đối với mục tiêu đổi mới phương 
pháp giảng dạy và mục tiêu giáo dục nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho 
HS trong giai đoạn hiện nay. 
3.4. Kiến nghị, đề xuất 
 - Đối với giáo viên: 
Với bộ môn Ngữ văn ở bậc THPT, việc vận dụng dạy học gắn với giáo dục ý 
thức giữ gìn DSVH dân tộc cho HS không chỉ với văn bản Bài ca ngất ngưởng của 
NCT mà cần được mở rộng với tất cả các văn bản có chứa “mã văn hóa”; mở rộng 
với tất cả đối tượng HS khắp mọi miền Tổ quốc. GV phải kết hợp khéo léo, tránh 
sa đà, biến giờ dạy Ngữ văn thành giờ dạy văn hóa, phải bám sát mục tiêu bài học 
theo chuẩn mà Bộ giáo dục đã đề ra. GV cần cho HS chuẩn bị bài ở nhà thật tốt 
47 
thông qua hình thức phiếu học tập, sưu tầm tài liệu liên quan đến “mã văn hóa” sẽ 
xuất hiện trong văn bản sẽ học. 
- Đối với nhà trường: 
 Cần đầu tư, hỗ trợ tài chính cho GV in ấn, phô tô, trang bị các thiết bị dạy 
học như: bảng phụ, tranh ảnh, tư liệu,.. Đặc biệt, phối hợp với phụ huynh tổ chức 
các hoạt động ngoại khóa, tham quan thực tế những DSVH các vùng miền để HS 
hiểu, cảm nhận sâu sắc, hứng thú hơn trong học tập; huy động sự tham gia của 
cộng đồng thông qua việc mời các trí thức địa phương, nghệ nhân, người có uy tín 
trong cộng đồng tham gia hoạt động giáo dục VHDT, truyền dạy VHTT cho HS. 
- Đối với Sở Giáo Dục đào tạo: 
Cần tăng cường bồi dưỡng để GV có cơ hội cọ xát, trao đổi và tiếp cận cụ thể 
nhất về các phương pháp dạy học mới, hướng dạy học phát triển năng lực. Cần tổ 
chức các Hội nghị, chuyên đề trao đổi về hiệu quả của việc áp dụng các PPDH theo 
định hướng phát triển năng lực để GV có thể học hỏi lẫn nhau, nâng cao trình độ 
chuyên môn và chất lượng giáo dục. 
Trên đây là một số kinh nghiệm trong quá trình nghiên cứu và thực nghiệm đề 
tài “Giáo dục ý thức giữ gìn DSVH Ca trù cho HS THPT qua dạy học văn bản 
Bài ca ngất ngưởng”. Tuy các giải pháp đưa ra chưa thật sự đầy đủ nhưng bước 
đầu đã có hiệu quả thiết thực góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo định 
hướng phát triển phẩm chất, năng lực của HS. Rất mong hội đồng khoa học đóng 
góp ý kiến để những nội dung mà chúng tôi đã trình bày được đầy đủ hơn, hoàn 
thiện hơn. 
Chúng tôi xin chân thành cảm ơn! 
48 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
[1]. Lại Nguyên Ân, 150 thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, H. 
1999. 
[2]. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 
XIII(3/2021), Nxb Chính trị Quốc gia 
[3]. Nhiều tác giả (1990), Các vấn đề của khoa học văn học, Nxb KH Xã hội, Hà 
Nội. 
[4]. Huỳnh Như Phương (2009), “Văn hóa và văn hóa truyền thống”, Tạp chí Nhà 
văn, số 10. 
[5]. Phan Trọng Luận (1999), Phương pháp dạy học Văn, Nxb ĐHQG, Hà Nội. 
[6]. Trần Lê Bảo, 2001: Giải mã văn học từ mã văn hóa, Nxb ĐHQG, Hà Nội 
[7]. Trần Nho Thìn, 2018: Phương pháp tiếp cận văn hóa trong nghiên cứu, giảng 
dạy văn học, NXB Giáo dục. 
[8]. Lê Nguyên Cẩn (2006), “Tính văn hoá của tác phẩm văn học”, Tạp chí khoa 
học, số 2. 
[9]. TS. Lê Thị Ngọc Anh, Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Ngữ Văn 
theo hướng phát triển năng lực người học, Khoa Ngữ Văn ĐHSP Huế, 
[10]. PGS.TS. Trịnh Bá Đĩnh, Bình diện văn hóa của văn học và nghiên cứu văn 
học từ văn hóa học, Khoa Ngữ Văn ĐHSP Huế, 
[11]. Trần Quốc Vượng (2003), Văn hoá Việt Nam tìm tòi và suy ngẫm, Nxb Văn 
học, Hà Nội. 
[12]. Bộ Giáo dục và đào tạo, Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018 
 PHỤ LỤC 
PHỤ LỤC 1: CHÙM HÌNH ẢNH DẠY HỌC VĂN BẢN VÀ TỔ CHỨC 
CÁC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA 
1. Học sinh đang trình bày các sản phẩm ứng dụng CNTT khi học văn bản 
Bài ca Ngất ngưởng 
 2. Học sinh chia sẻ sản phẩm của nhóm qua zalo cho GV 
3. Hình ảnh buổi sinh hoạt Câu lạc bộ Ca trù 
 PHỤ LỤC 2: MẪU PHIẾU KHẢO SÁT GIÁO VIÊN 
Giới thiệu: Kính gửi quý thầy/ cô giáo đang giảng dạy tại các trường THPT trên 
địa bàn Quỳnh Lưu 
Chúng tôi đang thực hiện đề tài sáng kiến “Giáo dục ý thức giữ gìn di sản văn hóa 
Ca trù cho học sinh THPT qua dạy học văn bản Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công 
Trứ”. Để có những đánh giá khách quan và chính xác về đề tài của mình, chúng tôi 
xin gửi tới thầy/ cô bản khảo sát gồm 3 câu hỏi dưới đây. Chúng tôi rất mong thầy/ 
cô chọn chính xác đáp án của mình. Cảm ơn quý thầy cô! 
Câu 1: Khả năng vận dụng các phương pháp dạy học tích cực của thầy/ cô là? 
a. Có khả năng cao 
b. Có khả năng 
c. Bình thường 
d. Không 
Câu 2: Phương pháp mà thầy/ cô sử dụng khi dạy văn bản Bài ca ngất ngưỡng? 
a. Phương pháp truyền thống 
b. Phương pháp mới 
Câu 3: Mức độ quan tâm đến tín hiệu văn hóa trong văn bản của thầy/ cô khi dạy 
Bài ca ngất ngưỡng”? 
a. Quan tâm 
b. Thỉnh thoảng 
c. Chưa quan tâm 
PHỤ LỤC 3: MẪU PHIẾU KHẢO SÁT HỌC SINH KHỐI 11 
Để phục vụ cho việc nghiên cứu của Cô, mong các em vui lòng điền các thông tin 
đầy đủ về bản thân và cho biết ý kiến của mình về những vấn đề sau bằng cách 
chọn câu trả lời em cho là đúng. Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của 
các em HS! 
Họ và tên học sinh....................................................................................... 
Lớp................................................................................................................ 
Trường........................................................................................................... 
Câu 1: Trước khi học văn bản Bài ca ngất ngưởng của NCT em biết gì về văn hóa 
Ca trù? 
a. Có biết đến 
 b. Có nghe qua 
c. Hoàn toàn không biết 
Câu 2: Các em hãy cho biết ở trường THPT các em đang học, GV có sử dụng các 
phương pháp dạy học khác ngoài phương pháp thuyết trình, hỏi đáp không? 
a. Thường xuyên 
b. Thỉnh thoảng 
c. Rất ít khi 
d. Không bao giờ 
Câu 3: Ở trường các em, khi GV sử dụng các phương pháp dạy học mới, các em 
cảm thấy? 
a. Rất thích, hào hứng tham gia 
b. Thích 
c. Bình thường 
PHỤ LỤC 4: HƢỚNG DẪN HỌC SINH CHUẨN BỊ HỌC VĂN BẢN 
 “ BÀI CA NGẤT NGƯỞNG” 
 (Nguyễn Công Trứ) 
I. Với cả lớp 
1. Đọc kĩ văn bản và phần chú thích (SGK, trang ) 
2. Tìm đọc các thông tin về tác giả Nguyễn Công Trứ 
3. Nghiên cứu các câu hỏi hướng dẫn học bài trong Sách giáo khoa 
II. Các nhóm thực hiện các nội dung và nhiệm vụ nhƣ sau: 
1. Tìm hiểu nội dung phần Tiểu dẫn 
* Nhiệm vụ các nhóm: 
 NHÓM 1: Tìm hiểu về nguồn gốc, đặc điểm Ca trù- hát nói? 
 NHÓM 2: Giới thiệu mối quan hệ của Nguyễn Công Trứ với Ca trù? 
 NHÓM 3: Sưu tầm tranh ảnh, băng đĩa, videoliên quan đến DSVH Ca trù? 
2. Tìm hiểu nội dung 6 câu đầu: Nguyễn Công Trứ “ ngất ngƣởng” khi làm 
quan 
NHÓM 1: Em hãy cho biết ý nghĩa câu mở đầu của bài thơ? Nhận xét cách biểu 
đạt của nhà thơ? Tại sao ông coi việc làm quan là mất tự do vậy mà vẫn ra làm 
quan? 
NHÓM 2: Trong thời gian làm quan, NCT đã thể hiện thái độ“ngất ngưởng”của 
mình như thế nào? Nhận xét nghệ thuật ( ngôn từ, các thủ pháp nghệ thuật) của 
đoạn thơ này? 
3. Tìm hiểu nội dung 10 câu tiếp theo: Nguyễn Công Trứ “ngất ngƣởng” khi 
về hƣu 
Các nhóm làm việc theo từng dãy bàn với các câu hỏi như sau: 
+ Quãng đời về hưu, nhà thơ đã có cách sống và quan niệm sống như thế nào? 
+ Nhận xét về cách sống và quan niệm sống của tác giả? 
(Tích hợp kiến thức văn hóa Ca trù): 
+ Theo em, niềm say mê với nghệ thuật Ca trù đã ảnh hưởng như thế nào đến lối 
sống và tâm hồn của NCT? 
+ Trên cơ sở đã tìm hiểu về đặc điểm văn hóa Ca trù lý giải câu thơ “Khi ca, khi tửu, 
khi cắc, khi tùng”? 
+ Qua đó ta thấy, nhà thơ đã ý thức rất rõ về điều gì về bản thân mình? 
 PHỤ LỤC 5: LINK NHẠC VÀ VIDEO 
1. Bài ca ngất ngưởng 
2. Bài hát Hồng hồng Tuyết tuyết - Quách Thị Hồ: 
3. Bài hát Hương Sơn phong cảnh ca - Đào Nương Vân Mai: 
4. Phim tài liệu: Nghệ thuật Ca trù - Di sản còn lại: 
5. Giới thiệu Nghệ thuật Ca trù - Song ngữ Việt - Anh: 
6. Bài viết về đặc điểm nguồn gốc ca trù và những bài hát Ca trù nổi tiếng: 
7. Vi deo của học sinh hát Bài ca ngất ngưởng 
8. Sản phẩm ứng dụng CNTT của HS khi học văn bản Bài ca ngất ngưởng 
 (copy link dán vào trình duyệt google chrome)