SKKN Hiệu quả của việc tích hợp kiến thức liên môn khi dạy văn bản Ca Huế trên sông Hương - Ngữ Văn Lớp 7

 với vảy rồng. 
2.2.6. Tích hợp môn Tin học: 
Giáo viên biết vận dụng kiến thức, kĩ năng bộ môn Tin học vào truy cập, tìm và chọn lọc các tư liệu kênh chữ, kênh hình để vận dụng phục vụ cho bài học Ca Huế trên sông Hương.
 Học sinh vận dụng kiến thức tin học để thu thập tài liệu từ các nguồn khác nhau sách báo, video, phóng sự ...từ mạng. Vận dụng kiến thức tạo lập trình chiếu Power point để thiết kế trình chiếu các tư liệu, hình ảnh thu thậpcho các phần thuyết trình nội dung bài học.
Trên đây là một số nội dung của việc tích hợp kiến thức liên môn khi dạy bài Ca Huế trên sông Hương, tác giả Hà Ánh Minh. Sau đây, là tiết dạy minh họa cho đề tài trên. 
Tiết 114-115 : Ca HuÕ trªn s«ng H­¬ng
 Hà Ánh Minh
I - MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT
Hiểu vẻ đẹp của một sinh hoạt văn hóa ở cố đô Huế, vùng dân ca với những con người rất đỗi tài hoa. Từ đó có thái độ và hành động tích cực góp phần bảo tồn, phát triển di sản văn hóa dân tộc đặc sắc và độc đáo này.
II - TRỌNG TÂM KIẾN THỨC
1. Kiến thức
- Khái niệm thể loại bút kí.
- Giá trị văn hóa, nghệ thuật của ca Huế.
- Vẻ đẹp của con người xứ Huế.
2. Kĩ năng
- Đọc – hiểu văn bản nhật dụng viết về di sản văn hóa dân tộc.
- Phân tích văn bản nhật dụng (kiểu loại thuyết minh)
- Tích hợp kiến thức tập làm văn để viết bài văn thuyết minh.
- Tích hợp kiến thức liên môn: Lịch sử, Địa lý, Âm nhạc, Mỹ thuật, Giáo dục công dân, Tin học.
III - CHUẨN BỊ:
- GV: Soạn giáo án. Chuẩn bị phần trình chiếu trên Power Point .
Nghiên cứu, tìm hiểu những thông tin về Huế xoay quanh nội dung bài học
Tích hợp kiến thức các môn học liên quan
- HS : Sưu tầm tranh ảnh về Huế. Soạn bài theo hướng dẫn trong SGK. Tìm hiểu các kiến thức ở các bộ môn khác liên quan đến nội dung bài học.
IV - TIẾN TRÌNH BÀI DẠY:
1. Ổn định lớp:
2. Kiểm tra bài cũ:
Tích hợp kiến thức Địa lý: 
Câu 1: Văn bản Sống chết mặc bay – Phạm Duy Tốn viết về sự việc gì và xảy ra ở miền nào của nước ta?
Câu 2: Em có nhận xét gì về nhân vật quan phụ mẫu ở trong tác phẩm?
3. Bài mới:
* Giới thiệu bài: Tích hợp kiến thức Địa lý
Qua những áng văn chương, các em đã được thưởng thức biết bao nét đẹp của các vùng quê trên đất nước Việt Nam. ở miền Bắc, các em đã được biết đến mùa xuân dịu dàng của Hà Nội qua tuỳ bút “Mùa xuân của tôi”; ở miền Nam, các em đã được đến với Sài Gòn - một thành phố trẻ - qua bút ký “ Sài Gòn tôi yêu ”. Hôm nay, các em sẽ được đến với cố đô Huế - khúc ruột của miền Trung nối liền Quảng Trị với Đà Nẵng để thưởng thức một nét sinh hoạt đậm đà màu sắc văn hoá độc đáo qua bài tuỳ bút “Ca Huế trên sông Hương”. 
Giáo viên dẫn dắt HS tìm hiểu về xứ Huế.
- Trong lớp ta, bạn nào đã được đến Huế rồi thì hãy trình bày những hiểu biết của em về xứ Huế cho cả lớp nghe.
- 1 HS trả lời
- Thế còn những em khác chưa được đến Huế, hãy nêu những hiểu biết của em về Huế qua những tư liệu sưu tầm được, qua những bài học và qua phương tiện thông tin đại chúng?
- HS trình bày hiểu biết của mình.
- Sau khi HS trình bày, GV giới thiệu về Huế bằng cách cho các em xem bản đồ vị trí địa lý của Huế, một số hình ảnh về danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, hình ảnh thuyền rồng trên sông Hương... Trong quá trình giới thiệu, giáo viên tích hợp với kiến thức môn Địa lý, Lịch sử, Âm nhạc, Tin học
+ Vị trí địa lý: Huế nằm trên dải đất miền Trung, phía Bắc giáp với tỉnh Quảng Trị, phía Nam giáp với tỉnh Đà Nẵng.
+ Về cảnh sắc thiên nhiên: Huế là nơi có nhiều danh lam thắng cảnh: Sông Hương, núi Ngự...
+ Về đặc điểm lịch sử: Huế (Phú Xuân) từng là kinh đô của nhà Nguyễn.Huế nổi tiếng bởi các lăng tẩm và những cung điện cổ kính: Đại Nội, lăng Minh Mạng, lăng Khải Định... 
+ Về Âm nhạc: Huế là cái nôi của âm nhạc. Huế làm say đắm lòng người bởi Nhã nhạc cung đình Huế, hò Huế, ca Huế...
Hoạt động của giáo viên - học sinh
Nội dung cần đạt
Hoạt động 1 : Tìm hiểu chung
- Em hãy nêu xuất xứ của văn bản Ca Huế trên sông Hương?
- HS yếu nêu
- GV hướng dẫn HS cách đọc: Giọng chậm rãi, rõ ràng, mạch lạc, lu ý những câu đặc biệt, những câu rút gọn.
- GV đọc mẫu. Gọi 2,3 HS đọc tiếp.
- Giải thích các từ khó
- GV giới thiệu thêm cho HS về ca Huế.
- Văn bản được viết theo thể loại gì ?
- HS trả lời
- Em hiểu gì về thể loại tùy bút?
- HS khá giỏi trình bày hiểu biết
- Văn bản sử dụng phương thức biểu đạt nào?
- HS trả lời
- Căn cứ vào đâu để em cho rằng đây là văn bản thuyết minh?
- HS: Vì bài văn chủ yếu giới thiệu cho người đọc về ca Huế.
- GV: Phương pháp thuyết minh chúng ta sẽ được học kĩ ở lớp 8
Hoạt động 2 : Phân tích văn bản
- Ngay ở những câu đầu tiên của bài tuỳ bút, tác giả đã khẳng định điều gì nổi bật ở xứ Huế ?
- HS yếu phát hiện
- Kể tên những làn điệu ca Huế với những đặc điểm nổi bật.
- HS trung bình liệt kê
- Ca Huế gắn liền với nhạc Huế. Hãy kể tên những nhạc cụ được sử dụng trong dàn nhạc ?
- HS yếu liệt kê
- Để giới thiệu về các làn điệu dân ca Huế và các nhạc cụ trong dàn nhạc tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì ?
- HS suy nghĩ, tìm câu trả lời
- Em có nhớ hết tên của các làn điệu ca Huế và các nhạc cụ không ? Điều đó có ý nghĩa gì?
- HS tb trình bày ý kiến
- Theo em, con người xứ Huế khao khát, mong chờ hoài vọng về những điều gì ?
- HS khá giỏi trả lời
* GV bình: Phải chăng đó là những khao khát, mong chờ hoài vọng về tình yêu quê hương đất nước, tình người nồng hậu thuỷ chung, là những khát vọng về cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
- HS lắng nghe
- GV tích hợp kiến thức môn Âm nhạc: Ngoài ca Huế, em còn biết thêm những làn điệu dân ca nào ở nước ta?
- HS trình bày hiểu biết 
- GV giới thiệu: Các làn điệu dân ca:
+ Hát xoan Phú Thọ
+ Quan Họ Bắc Ninh
+ Ví dặm Nghệ Tĩnh
+ Hò khoan Lệ Thủy
+ Đờn ca tài tử Nam Bộ
+ Ca trù
- Giáo dục kĩ năng sống: Bác Hồ trước lúc đi xa đã căn dặn: Rằng muốn yêu Tổ quốc mình, phải biết yêu những khúc hát dân ca. Chính vì vậy, chúng ta cần phải biết yêu, biết hát những câu hát dân ca, cũng chính là ta đã yêu quê hương, Tổ quốc, thực hiện được lời căn dặn của Bác Hồ kính yêu..
- Ca Huế được hình thành như thế nào?
- HS trả lời
- GV tích hợp kiến thức Lịch sử:
- Từ cái gốc của nhã nhạc cung đình, theo nhu cầu xướng ca ngâm vịnh giải trí của giới quý tộc, các vương tôn quốc thích quan lại dưới thời các chúa Nguyễn và vua Nguyễn đã tổ chức các chương trình diễn xướng, đàn ca trong các dinh phủ. Vào khoảng thế kỷ 17, 18, hình thức diễn xướng đàn ca này, ban đầu chỉ với các bài bản được lấy từ tế nhạc cung đình như: ngũ đối thượng, ngũ đối hạ, 10 bản ngữ thập thủ liên hòan dần dần được sáng tác bổ sung thêm nhiều bài bản và hình thành nên một thể loại ca nhạc thính phòng, gọi là ca Huế.
- Ca Huế thường được diễn ra vào thời gian nào ? Không gian nào ?
- HS trả lời
GV bình: Sông Hương là một con sông đẹp và thơ mộng mà thiên nhiên ban tặng cho xứ Huế. Trên dòng sông Hương thơ mộng ấy, tác giả được nghe ca Huế trong một chiếc thuyền Rồng- một loại thuyền mà xưa kia chỉ dùng cho vua chúa. Tuy thuyền nhỏ nhưng vẫn đủ không gian của một sân khấu ca nhạc. Trong không gian ấy người lữ khách và người biểu diễn rất gần nhau... 
- GV tích hợp kiến thức Mỹ thuật:
Chiếu hình ảnh con thuyền rồng: Đây là hình ảnh thuyền rồng trên sông Hương. Thuyền rồng này xưa kia chỉ dành cho vua chúa đi dạo chơi. Trước mũi thuyền là một không gian rộng thoáng để vua hóng mát ngắm trăng. Giữa là một sàn gỗ bào nhẵn có mui vòm được trang trí lộng lẫy. Xung quanh thuyền có hình rồng và trước mũi thuyền là một đầu rồng như muốn bay lên. Thuyền rồng được chạm trổ với những hoa văn rất tinh xảo, với các nét vẽ, màu sắc rất hài hòa. Biểu diễn ca Huế trên thuyền rồng giữa dòng sông Hương vừa trang trọng, vừa nên thơ.
- Trong không gian ấy tác giả đã quan sát và miêu tả nghệ thuật biểu diễn của các ca công như thế nào?
 + Trang phục biểu diễn ?
 + Âm thanh?
 + Lời ca gợi lên điều gì ?
- Người lữ khách đã thưởng thức ca Huế với tâm trạng như thế nào ?
- HS khá giỏi trả lời
- Thưởng thức:
 + Với hồn thơ lai láng, tình người nồng hậu.
 + Trong tâm trạng chờ đợi đến rộn lòng -> khát khao cái đẹp.
- Vậy theo em, ca Huế là một sinh hoạt văn hoá như thế nào ?
- HS nhận xét
- GV bình: Ca Huế thanh cao, lịch sự, nhã nhặn, sang trọng và duyên dáng. Chính vì thế nên nghe ca Huế trên sông Hương quả là một thú chơi tao nhã. Ca Huế là một hình thức sinh hoạt âm nhạc mang nét đặc trưng của xứ sở này nên nó rất đáng được trân trọng bảo tồn và phát triển.
Hoạt động 3 : Tổng kết
- Nét đặc sắc trong nghệ thuật biểu hiện của tuỳ bút “ Ca Huế trên sông Hương”?
- HS trả lời
- Qua bài văn này, tác giả muốn gửi gắm điều gì?
- HS nêu nội dung
- Tích hợp giáo dục kĩ năng sống:
- Học xong văn bản này, tình cảm nào với Huế được khơi dậy trong em?
- HS tự bộc lộ
Hoạt động 4: Luyện tập 
- Địa phương em đang sống có những làn điệu dân ca nào?
- HS trả lời.
- Đất nước ta còn có rất nhiều vùng dân ca nổi tiếng. Theo em, mỗi người cần phải những suy nghĩ và hành động nào để bảo tồn các giá trị văn hoá dân gian của dân tộc ?
- HS suy nghĩ, trả lời
I. Đọc - Tìm hiểu chung
1. Tác giả - Tác phẩm
- Tác giả: Hà ánh Minh
- Tác phẩm: In trên báo Người Hà Nội.
2. Đọc – Tìm hiểu từ khó
- Đọc
- Từ khó : Ca Huế, Hoài vọng, lữ khách...
3. Thể loại :
- Tùy bút
4. Phương thức biểu đạt: 
- Thuyết minh, kết hợp miêu tả, biểu cảm
II. Phân tích văn bản:
1. Huế - Cái nôi của dân ca
- Xứ Huế nổi tiếng với các điệu hò.
- Các điệu hò:
+ Chèo cạn, bài thai....buồn bã
+ Hò giã gạo, ru em...náo nức, nồng hậu tình người.
+ Hò lơ, xay lúa...gần gũi dân ca
+ Lí con sáo, lí hoài xuân,lí hoài nam : réo rắt, vui tươi
- Nhạc cụ: Đàn tranh, đàn nguyệt, đàn nhị, đàn tì bà, đàn tam, đàn bầu, sáo, cặp sanh...
-> Biện pháp nghệ thuật : Liệt kê
-> Các làn điệu ca Huế phong phú, đa dạng, thể hiện lòng khao khát, nỗi mong chờ hoài vọng thiết tha của tâm hồn Huế.
2. Những đặc sắc của ca Huế 
* Nguồn gốc của Ca Huế
- Ca Huế hình thành từ dòng ca nhạc dân gian và ca nhạc cung đình. Vì vậy, ca Huế vừa sôi nổi vui tươi, vừa trang trọng uy nghi .
* Đặc sắc của cảnh ca Huế trên sông Hương:
- Thời gian biểu diễn: Ban đêm
- Không gian, địa điểm: Trong một chiếc thuyền rồng, trên dòng sông Hương thơ mộng.
- Biểu diễn: Vô cùng điêu luyện.
+ Trang phục: Nam mặc áo dài the, quần thụng, đầu đội khăn xếp. Nữ mặc áo dài, khăn đóng
 + Không gian yên tĩnh bỗng bừng lên những âm thanh của dàn hòa tấu du dương trầm bổng, réo rắt. Tiếng đàn lúc khoan lúc nhặt làm nên tiết tấu xao động tận đáy hồn ngời.
 + Lời ca: Thong thả, trang trọng, trong sáng.
-> Ca Huế thanh cao, lịch sự, nhã nhặn, sang trọng và duyên dáng. Chính vì thế, nghe ca Huế là một thú tao nhã.
III. Tổng kết
1. Nghệ thuật: 
- Kết hợp phương thức thuyết minh với miêu tả, biểu cảm
- Từ ngữ, hình ảnh, lời văn trau chuốt, giàu chất thơ 
- Sử dụng phép liệt kê
2. Nội dung:
Cố đô Huế nổi tiếng không chỉ có các danh lam thắng cảnh và di tích lịch sử mà còn nổi tiếng bởi các làn điệu dân ca và âm nhạc cung đình. Ca Huế là một hình thức sinh hoạt văn hóa - âm nhạc thanh lịch và tao nhã, một sản phẩm tinh thần đáng trân trọng, cần được bảo tồn và phát triển.
IV. Luyện tập
- Hò khoan Lệ Thủy
- Chúng ta cần yêu quý, giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa của dân tộc, đặc biệt là những khúc dân ca.
4. Củng cố - Dặn dò:
* Củng cố:
- GV mở video cho HS nghe một làn điệu dân ca Huế trong làn điệu Hò giã gạo
- Nghe xong khúc ca này, em có cảm xúc như thế nào?
- HS tự bộc lộ
* Dặn dò:
- Viết một đoạn văn nêu cảm nhận của em về ca Huế.
- Tiếp tục sưu tầm, tìm hiểu về nét đẹp trong văn hoá dân gian Việt Nam.
- Chuẩn bị bài: Liệt kê
3. Phần kết luận
3.1. Ý nghĩa, phạm vi áp dụng của đề tài
a. Ý nghĩa trong dạy học
Với việc tích hợp các kiến thức liên môn: Địa lý, Lịch sử, Âm nhạc, Mỹ thuật, Tin học khi dạy văn bản Ca Huế trên sông Hương, chúng ta nhận thấy rằng giờ học Ngữ Văn trở nên sinh động và hấp dẫn vô cùng. Từ khâu chuẩn bị bài, kiểm tra bài cũ cho đến nội dung bài mới, giáo viên và học sinh rất hứng thú khi được nghiên cứu, tìm tòi, xâu chuỗi, tổng hợp các kiến thức môn học khác xoay quanh bài học. Thật thú vị khi các em học sinh được khám phá những tri thức khoa học ngay trong giờ học Văn. Những giá trị văn học được lồng ghép, đan xen, tích hợp một cách logic, bài bản, sinh động, hiệu quả sẽ có tác dụng rất lớn trong việc giáo dục học sinh. Giờ học văn không đơn thuần là cung cấp kiến thức về những đặc điểm văn học, giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản; kĩ năng hành văn hay chuẩn mực đạo đức mà còn có không gian và thời gian để các em lĩnh hội những điều kì thú của các kiến thức khoa học liên quan. Văn bản Ca Huế trên sông Hương – Hà Ánh Minh có ý nghĩa quan trọng cung cấp cho học sinh hiểu biết sâu rộng về hình thức sinh hoạt văn hóa – âm nhạc thanh lịch và tao nhã – Ca Huế: Nguồn gốc hình thành ca Huế là sự kết hợp dòng ca nhạc dân gian sôi nổi, tươi vui và ca nhạc cung đình trang trọng, uy nghi ; Các làn điệu dân ca Huế rất phong phú, đa dạng từ ca, hò, chèo tới điệu lí đều thể hiện sâu sắc các cung bậc tình cảm của con người và cuộc sống lao động sản xuất; Các nhạc cụ biểu diễn ca Huế phong phú : đàn tranh, đàn nguyệt, tì bà, nhị, đàn tam, đàn bầu, sáo, cặp sanh... Nghe ca Huế là một thú tao nhã bởi vì cách thức nghe ca trên thuyền rồng, trên dòng sông Hương thơ mộng giữa trời nước mênh mang đã là một cách thưởng thức độc đáo. Mặt khác, nội dung ca Huế trang trọng, trong sáng, gợi tình người, tình đất nước... Thông qua văn bản, học sinh thêm hiểu lịch sử thời Nguyễn, kiến trúc lăng tẩm, vị trí địa lí xứ Huế thơ mộng với cảnh quan thiên nhiên đẹp... thêm yêu xứ Huế, cũng là bồi dưỡng học sinh thêm yêu và tự hào về vẻ đẹp thiên nhiên, con người và văn hóa dân ca của đất nước mình.
b. Ý nghĩa trong thực tiễn cuộc sống 
- Đối với người dạy: Để thực hiện tốt việc giảng dạy kiến thức liên môn đòi hỏi mỗi giáo viên phải nỗ lực và quan tâm nhiều hơn nữa đối với các kiến thức của các bộ môn khác, từ đó dần hoàn thiện bản thân mình, tạo sự tin cậy cho người học, góp phần vào thành công của quá trình giáo dục.
- Đối tượng người học: Các em học sinh sẽ biết vận dụng những kiến thức liên môn ấy để giải quyết những tình huống thực tiễn. Từ đó rèn luyện cho mình những kĩ năng cần thiết để hòa nhập vào cuộc sống. Tạo cho các em sự bản lĩnh, tự tin để mạnh mẽ đón nhận thử thách trong đời. 
- Đối với xã hội: Việc dạy học tích hợp các môn học sẽ giúp cho học sinh dễ vận dụng kiến thức vào thực tiễn vì những vấn đề nảy sinh trong đời sống, sản xuất ít khi chỉ liên quan với một lĩnh vực tri thức nào đó mà thường đòi hỏi vận dụng tổng hợp các tri thức thuộc một số môn học khác nhau. Người học sẽ tiếp cận, đón nhận và giải quyết các vấn đề nảy sinh ấy với hiệu quả tốt nhất. 
3.2. Những kiến nghị, đề xuất
- Nhà trường cần tăng cường đưa chủ đề dạy học tích hợp liên môn vào các dịp hội giảng
- Qua dạy bài Ca huế trên sông Hương, các em đã hiểu và cảm nhận được giá trị của ca Huế cũng như vẻ đẹp của xứ Huế. Vì vậy, nếu có điều kiện, nhà trường có thể tổ chức cho HS được tham quan ở Huế và được trực tiếp thưởng thức ca Huế trên sông Hương.