SKKN Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học đọc hiểu thơ trung đại Việt Nam (Lớp 10 THPT) theo hướng phát triển năng lực người học

ng lực người học trong bối cảnh mới của việc 
thay đổi chương trình, SGK mới và diễn biến phức tạp của dịch bệnh, nhằm khắc 
phục được những hạn chế trong dạy học thiên về các phương pháp truyền thống 
đang diễn ra khá phổ biến hiện nay. Từ đó hướng tới đào tạo những thế hệ HS phát 
triển toàn diện về mọi mặt, tiếp thu cái mới nhưng vẫn có ý thức trân trọng cái cũ, 
hướng về nguồn cội. 
3.1. Tính mới 
Nghiên cứu về dạy học đọc hiểu văn bản thơ trung đại là một vấn đề không 
mới. Nhưng đề tài đã đề xuất được một số biện pháp có tính khả thi góp phần vào 
việc nâng cao hiệu quả dạy học đọc hiểu thơ trung đại lớp 10 THPT. Các biện pháp 
này được cụ thể hoá, chi tiết, sát với từng bài học chính trong SGK lớp 10 của 
chương trình hiện hành. 
Biện pháp đưa ra trong đề tài phù hợp với thực tiễn dạy học trong bối cảnh 
của dịch bệnh Covid 19 và bắt nhịp được xu thế chuyển đổi số hiện nay. Nổi bật là 
biện pháp ứng dụng thông tin vào dạy học đọc hiểu thơ trung đại lớp 10. Biện pháp 
này tạo được hứng thú, kích thích năng lực tự học, năng lực sáng tạo cho người 
học khi đến với những tác phẩm thơ trung đại vừa khó, vừa trừu tượng. 
Hơn nữa, đề tài đã chú trọng tính kết nối, liên hệ thực tiễn, phần nào rút ngắn 
khoảng cách giữa Văn và đời, xoá bỏ những rào cản giữa đối tượng tiếp nhận với 
các văn bản văn học trung đại. Người học ghi nhớ, khắc sâu kiến thức lâu hơn và 
chủ động vận dụng kiến thức đã học một cách linh hoạt vào cuộc sống. 
Tất cả những điều này là đích hướng để phát triển toàn diện người học ở các 
phẩm chất và năng lực mà trong hành trình đổi mới phương pháp dạy học hiện nay 
chúng ta đang chú trọng và nỗ lực thực hiện. 
3.2. Tính khoa học 
 Quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, bản thân đã thực hiện nghiêm túc, 
khách quan, khoa học. Vấn đề nghiên cứu được trình bày một cách rõ ràng, mạch 
lạc, theo trình tự lôgic. Các số liệu điều tra, khảo sát được lấy từ tình hình thực tế 
và được thống kê chính xác, có tính hệ thống (thông qua bảng thống kê). 
Các biện pháp đề xuất hướng tới sự phát triển của người học, phát huy tính 
tích cực, chủ động, sáng tạo của HS và sát với thực tiễn dạy học, dễ thực hiện đối 
với GV ở trường THPT. 
46 
3.3. Tính hiệu quả 
Dạy học đọc hiểu Thơ trung đại nói chung và dạy học đọc hiểu thơ trung đại 
lớp 10 nói riêng theo định hướng phát triển năng lực người học đã bước đầu được 
khẳng định về hiệu quả với một số biện pháp được áp dụng. Hiệu quả này được thể 
hiện từ hai phía cả GV lẫn HS: 
Từ phía GV: GV phát huy đúng vai trò người tổ chức, hướng dẫn, định 
hướng, điều chỉnh cho người học, người dạy được trả về đúng nghĩa “người tham 
dự, chia sẻ” thay vì lối truyền thụ một chiều nhàm chán, đơn điệu. Sự tiến bộ và 
hứng thú học tập của HS là nguồn động viên, là động lực mạnh mẽ cho những 
người đứng lớp cần cố gắng hơn nữa để phát huy tối đa vai trò của mình. Kết quả 
học tập ngày một nâng cao của các em chính là nhân tố thúc đẩy GV không ngừng 
tìm tòi, sáng tạo, tìm kiếm thêm những hình thức, biện pháp mới trong giờ dạy học 
tác phẩm văn học trung đại cũng như các tác phẩm văn học nói chung. 
Từ phía HS: HS lớp 10 từ chỗ ngại đọc, ngại học các tác phẩm thơ trung đại 
đến chỗ nắm được kiến thức bài học, cảm thấy hứng thú với mỗi giờ học, thích tìm 
tòi, tìm hiểu về những văn bản văn học cổ và cảm nhận theo cách riêng của mình. 
Nhiều em tự tin thể hiện suy nghĩ của mình trước tập thể lớp, đưa ra những kiến 
giải riêng của mình khi có những câu hỏi phản biện được đặt ra từ các bạn trong 
lớp. Giờ học vì thế mà trở nên sôi nổi, hấp dẫn và lôi cuốn hơn. Tinh thần chủ 
động, tích cực và sáng tạo của các em khi tham gia hoạt động học được phát huy 
tối đa cả trong giờ học trực tiếp ở lớp lẫn khi tự học ở nhà. Kết quả học tập của các 
em đối với các tác phẩm thơ trung đại được cải thiện rõ rệt. 
Với tính khả thi và hiệu quả như vậy, đề tài đã thực sự ý nghĩa thiết thực. 
3.4. Tính ứng dụng thực tiễn 
Đề tài đã được áp dụng khi dạy học đọc hiểu thơ trung đại lớp 10 ở trường 
THPT Nam Đàn 1. Và có khả năng ứng dụng cho việc dạy học đọc hiểu các tác 
phẩm thơ trung đại lớp 11 và các tác phẩm văn học trung đại khác ngoài SGK. 
Đề tài sáng kiến này cũng có khả năng áp dụng trong phạm vi rộng hơn cho 
các trường THPT trong huyện và trong tỉnh với đối tượng HS lớp 10. 
3.5. Kiến nghị đề xuất 
3.5.1. Đối với nhà trường và tổ chuyên môn 
 - Nhà trường chuẩn bị đầy đủ cơ sở vật chất, thiết bị dạy học; thường xuyên 
kiểm tra, sửa chữa, tu bổ kịp thời (khi có hư hỏng) để đáp ứng yêu cầu dạy học. 
- Nhà trường cần bổ sung, cập nhật các tài liệu tham khảo mới cho GV, đặc 
biệt là các tài liệu liên quan đến chương trình giáo dục phổ thông mới, các tài liệu 
dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất năng lực. 
47 
- Tổ chức các diễn đàn, chuyên đề về giải pháp nâng cao hiệu quả dạy học 
đọc hiểu thơ trung đại trong các buổi sinh hoạt tổ chuyên môn, tạo điều kiện cho 
GV thực hành nhiều hơn. 
3.5.2. Đối với giáo viên 
- GV phải trau dồi cho mình những vốn kiến thức sâu rộng về đặc trưng thể 
loại, giai đoạn văn học và vốn từ Hán để tránh việc hiểu sai, dạy sai về ý nghĩa của 
văn bản. 
- GV cần có những yêu cầu cụ thể cho HS và cho HS thời gian chuẩn bị 
trước ở nhà, gợi ý, tháo gỡ vướng mắc cho HS. Có sự động viên, khích lệ đối với 
những HS có những phát hiện tốt... 
- Trong KHDH sắp tới với chương trình và SGK mới, việc tích cực, chủ 
động đổi mới PPDH lại thực sự cần thiết hơn bao giờ hết. Hơn thế là sự linh hoạt 
trong việc lựa chọn những tác phẩm thơ trung đại phù hợp, vừa đậm tính dân tộc 
vừa tạo hiệu quả thẩm mĩ cao đối với người học. 
- GV phải nắm vững các phần mềm, ứng dụng, sử dụng thành thạo CNTT, 
ứng dụng một cách hiệu quả, hợp lí, tránh lạm dụng. 
- Không có phương pháp chung nhất cho mọi giáo viên trong một giờ dạy 
học, vì vậy cần vận dụng các biện pháp một cách linh hoạt, phù hợp mục đích, phù 
hợp đối tượng,... để đạt hiệu quả cao nhất. 
3.5.3. Đối với học sinh 
- Chuẩn bị bài chu đáo, đầy đủ, đặc biệt là đối với những bài tập/ nhiệm vụ 
được GV giao về nhà. 
- HS có đầy đủ thiết bị học tập trực tuyến, hệ thống mạng ổn định. Và quan 
trọng nhất là sự nỗ lực của chính các em. 
- Tự tin, mạnh dạn tham gia hoạt động học, bày tỏ ý kiến, chính kiến của bản 
thân, không nên giấu dốt. 
Trên đây là một số kinh nghiệm và những thực nghiệm giảng dạy tại nhà 
trường nhằm đề xuất “Một số biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học đọc hiểu thơ 
trung đại (lớp 10 THPT) theo hướng phát triển năng lực người học”. Mặc dù đã 
có nhiều cố gắng nhưng chắc hẳn không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Rất 
mong nhận được ý kiến góp ý, nhận xét của Hội đồng khoa học các cấp để đề tài 
từng bước hoàn thiện và áp dụng có hiệu quả hơn nữa. 
Tôi xin trân trọng cảm ơn! 
48 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Ngữ văn 10, tập 1, Nxb Giáo dục. 
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Ngữ văn 10, tập 2, Nxb Giáo dục. 
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Ngữ văn 10 Nâng cao, tập 1, Nxb Giáo dục. 
4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Ngữ văn 10 Nâng Cao, tập 2, Nxb Giáo dục. 
5. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn Dạy học và kiểm tra đánh giá 
kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh. 
6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thông mới 
7. Nguyễn Sĩ Cẩn (1983), Mấy vấn đề phương pháp giảng dạy văn học cổ Việt 
Nam, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 
8. Trần Thị Kim Dung - Bùi Minh Đức - Nguyễn Duy Phương - Nguyễn 
An Thi (2012), Đổi mới phương pháp dạy học và những bài dạy minh họa 
Ngữ văn 10 tập 1, Nxb Đại học Sư phạm. 
9. Phan Huy Dũng (2007), “Về vai trò người tham dự - chia sẻ của người giáo 
viên trong giờ dạy đọc văn”, Kỉ yếu hội thảo khoa học dạy học Ngữ văn ở 
trường PT theo chương trình và SGK mới, Nxb Nghệ An. 
10. Lâm Quang Đông (chủ biên, 2019), Sổ tay Công nghệ Giáo dục, Nxb Đại học 
Quốc gia. 
11. Trần Thanh Đạm, Huỳnh Lý, Hoàng Như Mai, Phan Sĩ Tấn, Đàm Gia Cẩn 
(1971), Vấn đề giảng dạy tác phẩm văn học theo loại thể, Nxb GD, Hà Nội. 
12. Đinh Thị Hà (2013), Hoạt động liên hệ trong dạy học văn học Việt 
Nam trung đại ở trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục, 
Thư viện Nguyễn Thúc Hào, Trường Đại học Vinh 
13. Nguyễn Thị Bích Hải (2005), Bình giảng thơ Đường (Theo sách giáo khoa 
mới), Nxb Giáo dục, Hà Nội. 
14. Nguyễn Kỳ (1995), Phương pháp giáo dục tích cực, lấy người học làm 
trung tâm, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 
15. Phan Trọng Luận (1999), Đổi mới giờ học tác phẩm văn chương ở trường 
THPT, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 
49 
16. Phan Trọng Luận (chủ biên, 2001), Phương pháp dạy học văn, Tập I, 
Nxb Giáo dục, Hà Nội. 
17. Trần Đình Sử (2007), “Từ giảng văn qua phân tích tác phẩm đến dạy đọc 
hiểu văn bản văn học”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học Dạy học Ngữ văn ở trường 
phổ thông theo chương trình và sách giáo khoa mới, Nxb Nghệ An. 
18. Trần Đình Sử (2013), “Đọc - hiểu văn bản – một khâu đột phá trong nội dung 
và phương pháp dạy học hiện nay”, bài viết trên phebinhvanhoc.com.vn số ra 
ngày 1/9/2013. 
19. Hoàng Phê (2006), Từ điển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng 
20. Trần Thị Thanh Thuyên (2011), “Đọc hiểu tác phẩm văn chương theo đặc 
trưng thể loại”, Tạp chí Giáo dục số 256 (kì 2, tháng 2) 
21. Lã Nhâm Thìn (1998), Thơ Nôm Đường luật, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 
22. Lã Nhâm Thìn (2009), Phân tích tác phẩm văn học trung đại Việt Nam 
từ góc nhìn thể loại, Nxb Giáo dục Việt Nam. 
23. Nguyễn Thị Xuyến (2017), Kết nối văn học với đời sống trong dạy học đọc 
hiểu truyện ngắn lãng mạn Việt Nam giai đoạn 1930-1945 ở THPT, Luận văn 
thạc sĩ khoa học, ĐHSP Hà Nội 2. 
PHỤ LỤC 
PHỤ LỤC 1 
Mẫu phiếu khảo sát số 1 
PHIẾU KHẢO SÁT VỀ TÌNH HÌNH DẠY HỌC ĐỌC - HIỂU 
THƠ TRUNG ĐẠI TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN LỚP 10 
(Dành cho Giáo viên) 
********* 
Câu 1. Khi giảng dạy những tác phẩm Thơ trung đại trong chương trình Ngữ 
văn 10, Thầy/ cô cảm thấy: 
a. Hứng thú c. Bình thường 
b. Rất hứng thú d. Không hứng thú 
Câu 2. Những khó khăn của thầy/ cô khi dạy đọc hiểu các tác phẩm Thơ trung 
đại lớp 10: 
a. Tác phẩm không hấp dẫn c. Phương pháp tổ chức giờ học 
b. HS không hứng thú d. Thời gian eo hẹp 
Câu 3. Thầy/ cô đánh giá như thế nào về vai trò của việc nâng cao hiệu quả 
trong dạy học đọc hiểu Thơ trung đại? 
a. Rất cần thiết và quan trọng c. Cần thiết 
b. Không quan trọng d. Tùy vào từng bài 
Câu 4. Thầy/ cô đánh giá như thế nào về mức độ hiểu biết của mình về các 
văn bản thơ trung đại trong chương trình Ngữ văn THPT nói chung và trong 
chương trình Ngữ văn 10 nói riêng: 
a. Sâu sắc c. Nắm được bản chất 
b. Bình thường d. Mơ hồ 
Câu 5. Trong quá trình dạy đọc hiểu thơ trung đại lớp 10, thầy/ cô thường sử 
dụng những phương pháp dạy học nào: 
a. Phát vấn, gợi mở 
b. Phát vấn, gợi mở, thảo luận 
c. Phát vấn, gợi mở, thảo luận, phiếu học tập 
d. Phát vấn, gợi mở, thảo luận, kết hợp ứng dụng công nghệ thông tin, tổ chức trò 
chơi, tranh biện,... 
Câu 6. Dạy học đọc hiểu thơ trung đại lớp 10, thầy/ cô thường tập trung chú 
ý: 
a. Khai thác nội dung của văn bản ở phần dịch thơ (văn bản chữ Hán) 
b. Bám sát đặc trưng thể loại 
c. Bám sát vào phần nguyên tác (văn bản chữ Hán) 
d. Bám sát đặc trưng thể loại kết hợp đổi mới phương pháp dạy học 
Câu 7. Thầy/ cô nhận xét như thế nào về mức độ tiếp nhận và lĩnh hội văn bản 
thơ trung đại lớp 10 sau mỗi giờ học? 
a. Tốt c. Trung bình 
b. Khá d. Yếu 
Xin trân trọng cảm ơn quý thầy/ cô! 
 Mẫu phiếu khảo sát số 2: 
PHIẾU KHẢO SÁT VỀ TÌNH HÌNH DẠY HỌC ĐỌC - HIỂU 
THƠ TRUNG ĐẠI TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN LỚP 10 
(Dành cho Học sinh lớp 10) 
********** 
Câu 1. Khi học tập những tác phẩm Thơ trung đại trong chương trình Ngữ 
văn 10, anh/ chị cảm thấy: 
a. Hứng thú c. Bình thường 
b. Rất hứng thú d. Không hứng thú 
Câu 2. Khi đọc hiểu thơ trung đại trong chương trình lớp 10, anh/ chị thấy 
không thích nhất điều gì? 
a. Nội dung khó hiểu 
b. Bài thơ có khoảng cách khá xa về thời gian 
c. Khó phát hiện và phân tích những yếu tố nghệ thuật 
d. Phương pháp của GV 
Câu 3. Trong quá trình đọc hiểu thơ trung đại lớp 10, anh/ chị thích thầy/ cô 
thường sử dụng những phương pháp dạy học nào nhất: 
a. Phát vấn, gợi mở 
b. Phát vấn, gợi mở, thảo luận 
c. Phát vấn, gợi mở, thảo luận, phiếu học tập 
d. Phát vấn, gợi mở, thảo luận, kết hợp ứng dụng công nghệ thông tin, tổ chức trò 
chơi, tranh biện,... 
Câu 4. Mức độ hiểu biết của mình về các văn bản thơ trung đại trong chương 
trình Ngữ văn THPT nói chung và trong chương trình Ngữ văn 10 nói riêng: 
a. Sâu sắc c. Nắm được bản chất 
b. Bình thường d. Mơ hồ, không hiểu 
Câu 5. Để góp phần nâng cao hiệu quả học tập các văn bản thơ thơ trung đại 
lớp 10, anh/ chị đã chuẩn bị bài ở nhà như thế nào: 
a. Tự mình trả lời các câu hỏi trong phần Hướng dẫn học bài/ của thầy cô ra 
b. Hoàn toàn chép theo tài liệu tham khảo 
c. Tham khảo tài liệu và trả lời theo cách riêng của mình 
d. Không chuẩn bị 
Câu 6. Học các tác phẩm thơ trung đại, anh/ chị thấy mình có ưu thế ở mặt 
nào nhất: 
a. Hiểu được các yếu tố nghệ thuật trong văn bản 
b. Hiểu được nội dung của văn bản 
c. Kết hợp cả a và b 
d. Tùy thuộc từng bài 
Câu 7. Anh/ chị hãy tự đánh giá về mức độ tiếp nhận và lĩnh hội văn bản thơ 
trung đại lớp 10 sau mỗi giờ học của mình: 
a. Tốt c. Trung bình 
b. Khá d. Yếu 
Cảm ơn các em học sinh! 
Mẫu phiếu khảo sát số 3: 
 PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN HỌC SINH 
Nhằm nắm bắt được hiệu quả của việc áp dụng các biện pháp trong dạy học 
đọc hiểu thơ trung đại lớp 10 và có sự điều chỉnh phù hợp để mang lại chất lượng 
học tập tốt cho HS, các em hãy tự đánh giá mức độ nắm kiến thức và hứng thú của 
mình sau khi học xong các tác phẩm (đánh dấu X vào ô lựa chọn): 
Mức độ nắm kiến thức 
Nắm vững kiến thức cơ bản 
Hiểu sâu sắc 
Mơ hồ 
Hứng thú học tập 
Hứng thú 
Không hứng thú 
 Xin cảm ơn các em! 
PHỤ LỤC 2 
Bảng 1 
BẢNG TỔNG HỢP KẾT QUẢ KHẢO SÁT VỀ TÌNH HÌNH DẠY HỌC 
ĐỌC HIỂU THƠ TRUNG ĐẠI LỚP 10 TỪ GIÁO VIÊN 
(Có 11 giáo viên môn Ngữ văn đã tham gia khảo sát) 
Câu 
Các phương án trả lời 
A B C D 
Số 
lượng 
Tỉ lệ 
% 
Số 
lượng 
Tỉ lệ 
% 
Số 
lượng 
Tỉ lệ 
% 
Số 
lượng 
Tỉ lệ 
% 
1 3 27.3 1 9.1 7 63.6 0 0 
2 0 0 2 18.2 7 63.6 2 18.2 
3 9 81.7 0 0 2 18.2 0 0 
4 3 27.3 5 45.4 3 27.3 0 0 
5 5 45.4 3 27.3 1 9.1 2 18.2 
6 4 36.3 3 27.3 1 9.1 3 27.3 
7 0 0 5 45.4 6 54.5 0 0 
Bảng 2 
BẢNG TỔNG HỢP KẾT QUẢ KHẢO SÁT VỀ TÌNH HÌNH DẠY HỌC 
ĐỌC HIỂU THƠ TRUNG ĐẠI LỚP 10 TỪ HỌC SINH 
(Có 179 học sinh lớp 10 đã tham gia khảo sát) 
Câu 
Các phương án trả lời 
A B C D 
Số 
lượng 
Tỉ lệ 
% 
Số 
lượng 
Tỉ lệ 
% 
Số 
lượng 
Tỉ lệ 
% 
Số 
lượng 
Tỉ lệ 
% 
1 6 3.4 0 0 63 35.2 110 61,4 
2 53 29.6 34 19 61 34.1 31 17.3 
3 10 5.6 22 12.3 32 17.9 115 64.2 
4 4 2.2 14 7.9 40 22.3 121 67.6 
5 25 14 108 60.3 27 15.1 19 10.6 
6 49 27.4 98 54.7 17 9.5 15 8.4 
7 4 2.2 46 25.7 119 66.5 10 5.6 
PHỤ LỤC 3 
Bài làm của HS cảm nhận bài thơ “Thuật hoài” của Phạm Ngũ Lão