SKKN Một số biện pháp nâng cao hiệu quả giờ Đọc hiểu văn bản Ngữ Văn 9 qua việc đa dạng hóa hoạt động khởi động

ng kính”của Phạm Tiến Duật
- Mục đích: là giúp HS cảm nhận được nét độc đáo của hình tượng những chiếc xe không kính cùng hình ảnh những người lính lái xe Trường Sơn thời chống Mĩ cứu nước hiên ngang, dũng cảm, lạc quan, sôi nổi. 
- Cách thực hiện: Trước tiên, tôi giới thiệu với HS: Bài hát “Tôi, người lái xe” của nhạc sĩ An Chung mà các em sẽ nghe sau đây hát về những người lính lái xe vận tải chở hàng hóa, lương thực từ Bắc vào Nam trên tuyến đường Trường Sơn những năm chống Mĩ. Sau đó, tôi cho HS nghe một đoạn của bài hát, đồng thời chiếu lời của đoạn bài hát đó trên màn hình. Sau đó hỏi học sinh: Qua lời của bài hát trên, em cảm nhận được những điều gì về người lính lái xe Trường Sơn? Từ câu trả lời của học sinh, tôi dẫn dắt để vào bài mới.
2. Biện pháp khởi động thông qua việc đóng vai nhân vật văn học, sân khấu hóa tác phẩm văn học 
 Đây là hình thức không quá mới nhưng nó giúp học sinh có ý thức nghiên cứu văn bản trước đó, biết chọn lọc chi tiết để làm nổi bật văn bản. Qua đó học sinh tăng tính đoàn kết, biết lắng nghe và thấu hiểu lẫn nhau. Nhiều học sinh thể hiện được sở trường, năng khiếu của mình.
Ví dụ: Dùng hoạt cảnh tự hs đóng vai nhân vật Ông Sáu, Bác Ba sau 8 năm xa cách về thăm nhà trong văn bản “ Chiếc lược ngà ” của Nguyễn Quang Sáng
- Mục đích: Hs phải đọc hiểu được nhân vật, nhớ được nội dung chính của văn bản...
- Cách thực hiện: Tôi giao cho các nhóm học sinh về chuẩn bị bài ở nhà và khuyến khích các nhóm xây dựng nội dung bài bằng hoạt cảnh để sân khấu hóa tác phẩm. Các nhóm tự tập luận và xung phong biểu diễn hoạt cảnh của nhóm mình trước giờ học. Tôi sẽ đạt câu hỏi cho học sinh để dẫn vào bài.
Hình ảnh minh họa:
3. Biện pháp khởi động thông qua việc tổ chức trò chơi, kể chuyện, đọc thơ, hát...
 Cho học sinh tham gia các trò chơi ,kể chuyện, đọc thơ, hát vừa là những hoạt động giải trí vừa là những hình thức dạy học. Những hình thức này kết hợp với những hình thức dạy học khác sẽ làm thay đổi không khí căng thẳng trong các giờ học, tạo hứng thú cho học sinh, khiến các em chủ động hơn trong việc tiếp thu kiến thức. Nhiều ứng dụng phần mềm trò chơi có kết hợp âm thanh và hình ảnh sinh động sẽ góp phần thu hút HS. Có những trò chơi đòi hỏi các em phải vận động tay chân khiến cho cơ thể tỉnh táo, giảm bớt những áp lực tâm lý do các tiết học trước gây ra. Giáo viên có thể vào bài mới bằng việc tổ chức các trò chơi nhanh như: Thả thơ, Nhìn tranh bắt truyện, Đuổi hình bắt chữ, Giải ô chữ, Thi tài hiểu biết 
Sau đây là minh chứng về một số trò chơi khởi động:
Ví dụ 1: Trò chơi ô chữ - Vận dụng cho hoạt động khởi động khi dạy văn
bản “Mây và sóng” của Ta- go
- Mục đích: Kiểm tra bài cũ để đi tới tìm từ chìa khóa “ Tình Mẫu tử ”cho bài mới.
- Cách tổ chức:
+ Mỗi học sinh chọn một số tương ứng với câu hỏi
+ Khi chiếu bộ câu hỏi có đan xen nhạc bài hát “ Mẹ yêu” 
+ Các em được quyền đưa ra từ chìa khóa o chữ hàng dọc trước khi lật hết các đáp án.
- Nêu vấn đề: Em có nhận xét gì về tình mẫu tử?
Tôi chếu bảng câu hỏi gồm 10 câu hàng ngang. Học sinh trả lời đúng hết thì ô chữ hàng dọc xuất hiện ra chủ đề của bài mới và tôi dẫn vào bài.
- Nếu học sinh không trả lời được hết số câu hàng ngang khiến cho ô hàng dọc bị che khuất thì có thể cho học sinh đoán chủ đề để dẫn vào bài. 
Hình ảnh minh họa
Ví dụ 2: “Thi tài hiểu biết lịch sử của em”- Vận dụng cho hoạt động khởi động khi dạy văn bản “Hoàng Lê nhất thống chí” (hồi thứ 14) của Ngô Gia Văn Phái
- Mục đích: Một trong những mục tiêu bài học là giúp HS cảm nhận được vẻ đẹp hào hùng của người anh hùng dân tộc Quang Trung -Nguyễn Huệ trong chiến công đại phá quân Thanh cuối thế kỉ XVIII. 
- Cách tổ chức: Chia lớp làm 4 đội thi. Giáo viên đọc các sự kiện có liên quan hoặc chiến công, sự nghiệp của một số nhân vật lịch sử, sau đó yêu cầu các đội nói tên nhân vật, đội nào giơ tay trước sẽ được quyền trả lời. Đội thi nào chiến thắng sẽ nhận được một tràng vỗ tay chúc mừng của cả lớp hoặc phần thưởng của cô giáo.
Câu 1: Ban “Chiếu đời đô” vào mùa xuân năm 1010 để dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) ra Đại La (Hà Nội). Ông là ai? (Đáp án: Lí Công Uẩn). 
Câu 2: Ai đã đánh bại quân Tống vào năm 1077, tên tuổi gắn liền với chiến thắng trên phòng tuyến sông Như Nguyệt và thường được coi là tác giả của bài thơ thần “Nam quốc sơn hà”? (Đáp án: Lý Thường Kiệt).
Câu 3: 16 tuổi, căm thù giặc đến bóp nát quả cam ở bến Bình Than mà không hề hay biết, giương cao lá cờ thêu sáu chữ vàng “Phá cường địch báo hoàng ân”, góp công đánh thắng giặc Mông - Nguyên lần thứ hai. Là nhân vật lịch sử nào? (Đáp án: Trần Quốc Toản)
Câu 4: Ai ba lần cầm quân đánh đuổi giặc Mông - Nguyên, được nhân dân tôn vinh là Đức Thánh Trần, là người viết áng văn bất hủ “Hịch tướng sĩ”? (Đáp án: Trần Hưng Đạo).
Câu 5: Người chịu oan án Lệ Chi Viên, tác giả của tập thơ Nôm nổi tiếng “Quốc âm thi tập”, “Bài ca Côn Sơn” là ai? (Đáp án: Nguyễn Trãi)


 Từ các nhân vật lịch sử trên, tôi giới thiệu với các em về người anh hùng Quang Trung – Nguyễn Huệ, nhân vật chính của văn bản “Hoàng lê nhất thống chí” hồi thứ 14:
 Áp dụng hoạt động khởi động trên không những giúp HS nhớ lại kiến thức liên môn Văn - Sử mà còn giúp các em có tâm lý vui vẻ, hào hứng để bước vào nội dung chính bài học.
4 . Biện pháp khởi động bằng cách dùng các video tư liệu phim ảnh
 Dạy học Ngữ văn, giáo viên không chỉ chú ý đến tri thức mà cần chú ý đến cảm xúc người học. Khi sử dụng loại hình tư liệu video, phim ảnh sẽ tạo ra sức hấp dẫn, lôi cuốn học sinh có tác động trực tiếp đến cảm xúc của người học. Đó là điều cần có trong giờ dạy học môn Ngữ văn. Các tư liệu này có thể sưu tầm trên mạng Internet hoặc là sản phẩm của chính giáo viên hoặc học sinh tạo ra. Các tư liệu này phù hợp với tiết dạy về văn bản và thời lượng từ 1-2 phút, không nên quá dài. Nội dung cuả các tư liệu này cần tập trung vào việc tạo tâm thế hoặc tạo tình huống có vấn đề liên quan đến bài học.
Ví dụ 1: Dùng video tư liệu khi dạy văn bản “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương
- Mục đích: khơi gợi tình cảm, cảm xúc của học sinh. 
- Cách thực hiện: Tôi cho học sinh xem video những giây phút cuối đời của Hồ Chủ Tịch. Sau đó tôi hỏi HS: Qua đoạn video trên, em cảm nhận được tình cảm gì của nhân dân với Bác? Tôi đã lựa chọn đoạn video có cảnh thể hiện nỗi xúc động khóc thương của cả dân tộc Việt Nam để học sinh cảm nhận, và thậm chí có những học sinh khóc luôn phút giây ấy. Từ đó, tôi dẫn dắt để vào bài
- Hình ảnh minh họa :
Ví dụ 2: Bài “Những ngôi sao xa xôi” (Lê Minh Khuê). 
- Mục đích: Mục tiêu của bài là HS cảm nhận được tâm hồn trong sáng, tinh thần dũng cảm, hồn nhiên và cuộc sống chiến đấu đầy gian khổ, hi sinh nhưng vẫn lạc quan của các nữ thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn những năm chống Mĩ. 
- Cách thực hiện: Tôi khởi động bài học bằng việc cho HS xem trích đoạn phim “Ngã ba Đồng Lộc”. Sau đó tôi hỏi HS: Qua đoạn video trên, em thấy hoàn cảnh sống và chiến đấu của các cô thanh niên xung phong như thế nào? Tôi đã lựa chọn đoạn video có cảnh các cô làm nhiệm vụ phá bom thông đường, cảnh các cô lao vào cứu những chiếc xe vận tải bị cháy do trúng bom Mĩ. Vì vậy rất dễ dàng để HS trả lời được hoàn cảnh sống và chiến đấu của các cô là rất hiểm nguy, đầy gian khổ hi sinh. Từ đó, tôi dẫn dắt để vào bài: Trong hoàn cảnh như thế, các cô thanh niên xung phong đã sống, chiến đấu như thế nào và bộc lộ những phẩm chất gì, chúng ta sẽ tìm hiểu truyện ngắn “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê
- Hình ảnh minh họa :
Như vậy, với những hình thức khởi động bằng hình ảnh như trên, tôi định hướng kiến thức trọng tâm bài mới và tạo tâm lý thoải mái, hứng thú cho các em để vào học.
5. Biện pháp khởi động bằng những hình ảnh gắn với thực tiễn đời sống
 Phương pháp dạy học mới hiện nay luôn gắn nội dung bài học với các vấn đề trong thực tiễn đời sống. Vì vậy, khi chọn cách khởi động này, giáo viên dễ dàng lồng ghép việc giáo dục cho học sinh kĩ năng sống, cách xử lí tình huống cụ thể.
 Ví dụ: Cho học sinh quan sát ảnh chụp thực tế hoạt động tuyên truyền sách và đọc sách tại thư viện trường THCS Phú Sơn- Vận dụng khi khởi động dạy văn bản “ Bàn về đọc sách” của Chu Quang Tiềm 
- Mục đích: Dùng hình ảnh thực tế hoạt động của học sinh trong trường để các em học hỏi lẫn nhau, có sức lan tỏa lớn.
- Cách thục hiện: Học sinh quan sát ảnh, trả lời câu hỏi phát vấn:
Em có nhận ra ai trong những bức ảnh này không? Em cảm nhận như thế nào về những hình ảnh này? Qua đó em thấy vai trò của sách như thế nào với mỗi người?
- Hình ảnh minh họa :
Giờ ra chơi tại Thư viện trường THCS Phú Sơn
Hoạt động tuyên truyền sách vào giờ chào cờ của học sinh
trường THCS Phú Sơn
6. Biện pháp khởi động bằng hình ảnh ấn tượng, thông tin gây sốc.
 Tôi áp dụng hình thức này với các tiết văn bản nhật dụng. Tâm lí con người nói chung đều tò mò, thích tìm hiểu, khám phá. Những thông tin gây sốc hay hình ảnh ấn tượng đều có tác dụng kích thích mạnh đến não bộ của chúng ta và kích hoạt ngay sự chú ý. Điều này khiến học sinh tập trung cao độ và suy nghĩ nhanh để tìm ra lời giải.
Ví dụ: Dùng hình ảnh gây ấn tượng để khởi động văn bản “Tuyên bố thế giới về sự sống còn, quyền được bảo vệ và phát triển của trẻ em”.
- Mục đích: Mục tiêu của bài là hiểu được tầm quan trọng của vấn đề bảo vệ, chăm sóc trẻ em trong bối cảnh thế giới hiện nay và sự quan tâm của cộng đồng quốc tế đối với vấn đề này. 
- Cách thục hiện: 
1

2

Tôi cho HS xem hai bức ảnh trên và hỏi: Em có hiểu biết gì về mỗi bức ảnh trên? Có thể có HS biết về cả 2 bức ảnh hoặc biết một cũng có thể HS không biết về các bức ảnh ấy. Tôi sẽ giải đáp, cung cấp thông tin cho HS về các bức ảnh đó.
Bức ảnh thứ nhất: Em bé Alan Kurdi ba tuổi người Syria, khi cùng gia đình chạy trốn khỏi cuộc nội chiến tại Syria đã bị chết đuối trên biển Địa Trung Hải, thi thể em dạt vào một bờ biển của Thổ Nhĩ Kỳ (năm 2015).
Bức ảnh thứ hai: Một em bé Su-đăng (châu Phi) vô cùng gầy yếu, chỉ còn da bọc xương, đây là hậu quả thảm hại của nạn đói ở quốc gia này kéo dài trong nhiều năm.
Cuối cùng tôi cho biết những hình ảnh ấn tượng, ám ảnh người xem đó đã phản ánh chân thực hậu quả của chiến tranh, xung đột và nạn đói trên thế giới. Xem ảnh cùng với lời dẫn của cô, học sinh đã chuẩn bị tâm thế sẵn sàng để khám phá kiến thức.
 Như vậy, việc đa dạng hóa các hình thức khởi động bài học như vừa trình bày ở trên sẽ giúp học sinh được tham gia trực tiếp vào hoạt động khởi động. HS được trả lời các câu hỏi hay làm bài tập liên quan đến nội dung bài học; được thể hiện các kĩ năng, năng lực, phẩm chất của bản thân như: năng lực tư duy, năng lực hát, năng lực cảm thụ âm nhạc, phim ảnh Đồng thời các em sẽ hứng thú và có mong muốn được tìm hiểu bài học.
IV. KẾT QUẢ CỦA BIỆN PHÁP
Tôi áp dụng những biện pháp khởi động trên đối với học sinh lớp 9 trong 2 năm học 2021 – 2022 và 2022-2023. Sau khi áp dụng, tôi nhận thấy các em đã hứng thú hơn với môn Ngữ văn, nhiều em đã yêu thích môn học, chăm học hơn. Các em được lôi cuốn vào bài học một cách tự nhiên mà không hề hay biết. Đồng thời, các hình thức khởi động bài học như trên cũng góp phần vào việc phát triển năng lực, phẩm chất HS: năng lực tư duy sáng tạo, năng lực thuyết trình, phản xạ nhanh, giải quyết vấn đề, giao tiếp, sáng tạo, hợp tác, tự quản bản thân  Chất lượng môn học cũng vì thể được nâng lên rõ rệt.
Hình ảnh minh họa mức độ hứng thú học của học sinh:
Hình ảnh một giờ học tại lớp 9C trường THCS Phú Sơn
* Kết quả về mức độ hứng thú với môn học:
 - Năm học 2022– 2023:
Tổng số HS
Thời điểm 
Rất thích 
Bình thường
Không thích
SL
Tỉ lệ %
SL
Tỉ lệ %
SL
Tỉ lệ %

63
Đầu năm học
 7
11%
27
43%
29
46%
Giữa học kì II 
30
47,6%
27
42,9%
 6
9,5%

* Kết quả trong các kì thi:
- Thi vào 10 của năm học 2021-2022, xét riêng môn Ngữ văn trường tôi đứng thứ 10/35 trường. Xét chung ba môn trường tôi đứng thứ 6/35 trường trong huyện.
- Kì thi học sinh giỏi lớp 9 năm học 2022-2033, tôi có 04 em đi thi và đạt cả 04 em, trong đó có 02 em học sinh đạt giải ba, 02 em học sinh đạt giải khuyến khích. 
V. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 
1. Kết luận:
 Như vậy trên đây, tôi đã mạnh dạn đưa ra một kinh nghiệm – một biện pháp mà hàng ngày tôi vận dụng lên lớp. Có thể đó là một phương pháp rất nhỏ trong quá trình dạy học, nhưng đối với tôi, thì tôi thấy rất hiệu quả.
 Có thể nói hoạt động khởi động có vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh tiếp nhận bài học một cách hứng thú, say mê. Đó là một khâu nhỏ, không nằm trong trọng tâm bài học nhưng lại ở vào vị trí đầu bài, có tác dụng đặt nền móng và gắn kết với các phần còn lại mà người dạy không thể bỏ qua. Nhưng để hoạt động này có ý nghĩa, giáo viên cần linh hoạt, nhạy bén trong cách tổ chức và thực hiện. Việc đa dạng hóa hoạt động khởi động là cần thiết để tạo nên sự hứng khởi trong tâm lí học sinh. Tuy nhiên, cũng không nên vì thế mà quá chú trọng, dành nhiều thời gian cho nó để biến giờ học thành giờ chơi. Ngoài việc chú ý đến hoạt động khởi động, giáo viên cũng cần quan tâm đến sự kết hợp nhuần nhiễn, lồng ghép tất cả các hoạt động khác trong toàn tiết dạy để nâng cao chất lượng bài giảng, nâng cao được chất lượng bộ môn. Đó là nghệ thuật vận dụng của mỗi người Thầy.
 Trong khuôn khổ thời gian có hạn, kinh nghiệm bản thân còn hạn chế nên không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý vị và các bạn đồng nghiệp để sáng kiến của tôi được hoàn thiện hơn.Tôi xin chân thành cảm ơn!
2. Khuyến nghị:
* Đối với các cấp lãnh đạo: 
- Tổ chuyên môn tăng cường tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học trong trường, trong tiểu khu.
- Lãnh đạo nhà trường, các cấp lãnh đạo tạo điều kiện tốt hơn nữa cơ sở vật chất, thiết bị dạy học để giáo viên có điều kiện tốt nhất lên lớp.
- Có hình thức động viên, khen thưởng kịp thời đối với những giáo viên có thành tích trong giảng dạy cũng như có phương pháp dạy học tích cực mang lại hiệu quả cao.
* Đối với giáo viên: Không ngừng tự học, tự bồi dưỡng để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ; luôn tìm tòi sáng tạo những phương pháp dạy học tích cực; có kĩ năng sử dụng thành thạo công nghệ thông tin, các trang thiết bị dạy học hiện đại để áp dụng vào quá trình giảng dạy. Tăng cường tổ chức những hoạt động khởi động phù hợp, Sưu tầm tranh ảnh, các đồ dùng dạy học trực quan để kích thích hứng thú học tập cho học sinh.
 Trên đây là một số biện pháp tạo hứng thú học môn Ngữ văn cho học thông qua hoạt động khởi động. Đó là cách thức mà trong quá trình dạy học những năm qua, bản thân tôi đã thực hiện và mang lại hiệu quả nhất định. Có thể vấn đề này cũng có rất nhiều người nghiên cứu và áp dụng nhưng Tôi cũng muốn đưa ra một chút kinh nghiệm của riêng mình sau những năm đứng lớp, hy vọng có thể góp ích cho sự nghiệp trồng người.Rất mong các thầy cô và đồng nghiệp đóng góp ý kiến để sáng kiến của tôi được hoàn thiện, góp phần đưa nền giáo dục xã nhà, huyện nhà đạt kết quả ngày một cao hơn. 
Tôi xin chân thành cảm ơn!
 Ba Vì, ngày 12 tháng 04 năm 2023
 Xác nhận của BGH nhà trường Giáo viên 
 Chu Thị Thư