SKKN Một số giải pháp nâng cao hiểu biết về văn hóa cồng chiêng cho học 3 sinh qua đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây - Ngữ Văn Lớp 10 ở Trường THPT

thức tự tìm hiểu, giữ gìn và bảo tồn văn hóa cồng chiêng qua tổ chức cho học sinh thuyết minh, viết bài thu hoạch
Chương trình Ngữ văn lớp 10 có kiểu bài thuyết minh, với kiểu bài này cho phép người viết cung cấp, giới thiệu tri thức về đối tượng một cách khách quan và chính xác, với tôi đây là một lợi thế để tận dụng giúp các em học sinh vừa nâng cao khả năng tìm tòi, khám phá, nghiên cứu vấn đề. Vì thế trong các tiết học về văn thuyết minh, tôi lồng ghép cho các em thuyết minh về cồng chiêng Tây Nguyên. Với yêu cầu đó, các em học sinh sẽ tự mình tìm hiểu, tích lũy tri thức, sắp xếp ngôn ngữ và rèn luyện khả năng ngôn ngữ để giới thiệu về vấn đề được giao.
Từ việc hình thành đến việc nâng cao hiểu biết về văn hóa cồng chiêng Tây nguyên, các em học sinh được tác động đến nhận thức và cả tình cảm từ đó các em hiểu, yêu thích và tự hào về văn hóa bản địa - nơi mình đang sống. tuy nhiên, sau tác động đến nhận thức, tình cảm, các em phải có ý thức giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng.
Để làm được điều đó, tôi tiến hành cho các em làm dạng bài tập sau:
Ví dụ
Viết bài làm văn với đề bài: Suy nghĩ của em về ý thức giữ gìn, bảo tồn văn hóa cồng chiêng trong giới trẻ, đặc biệt là học sinh.
Trong quá trình làm bài học sinh sẽ thấy được thực trạng về việc giữ gìn bảo tồn trong giới trẻ. Các bạn trẻ đang luyện tập cồng chiêng, tìm hiểu về văn hóa cồng chiêng, viết báo, nghiên cứu về cồng chiêng, giới thiệu về cồng chiêng tới du khách, ... tuy nhiên bên cạnh đó một bộ phận thờ ơ với văn hóa bản địa, bị tác động bởi văn hóa ngoại lai như sống ảo, sống thử, ăn chơi đua đòi, . không có ý thức giữ gìn văn hóa. Các em cũng chỉ ra được nhiều nguyên nhân và đưa ra các biện pháp để bảo tồn, giữ gìn và phát huy văn hóa cồng chiêng. Và cũng từ đó, chính bản thân các em tự chuyển những nhận thức, tình cảm với văn hóa cồng chiêng thành hành động cụ thể để giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị ấy.
Như vậy, giờ học văn không còn nặng về kiến thức nữa, không còn nhàm chán và “ru ngủ” mà các em ngoài nắm được bài, khắc sâu được kiến thức, có hứng thú học môn Ngữ Văn trong trường phổ thông và rút ra được nhiều bài học bổ ích trong cuộc sống, biết sống có trách nhiệm, biết yêu thương, quý trong, tự hào, biết giữ gìn bảo vệ những giá trị tốt đẹp luôn gắn bó tồn tại xung quanh mình, và không chỉ là văn hóa cồng chiêng mà mở rộng hơn với nhiều nét văn hóa khác. Những chủ nhân tương lai của đất nước sẽ dần hoàn thiện cho mình những phẩm chất và năng lực cần thiết để khi bước chân ra khỏi cánh cổng của mái trường THPT các em thực sự là những công dân hoàn thiện, sống có ý nghĩa.
Để thực hiện tốt vai trò của môn Ngữ văn trong sự nghiệp trồng người, người giáo viên có thể thực hiện nhiều biện pháp khác nhau. Những biện pháp mà tôi đã, đang thực hiện chỉ là một trong muôn vàn các giải pháp, tuy nhiên từ chủ quan của cá nhân tôi khi áp dụng cũng như chia sẻ cùng đồng nghiệp để cùng thực hiện thì thực sự đã mang lại nhiều kết quả.
Xong thiết nghĩ nếu chỉ có thầy cô giáo dạy môn Ngữ văn thôi thì chưa đủ bởi việc bồi đắp cho các em tình yêu với văn hóa muốn có kết quả cao nhất còn cần có sự kết hợp của gia đình, nhà trường và xã hội. Bởi người giáo viên hình thành nhân cách học sinh giống như việc xây một ngôi nhà lớn, ngôi nhà ấy không thể chỉ có một mình người thợ vữa hay một người thợ xây, mà cần sự góp sức của rất nhiều người, có như vậy ngôi nhà mới thực sự đẹp - bền và có giá trị.
Quá trình thực hiện các hoạt động nâng cao hiểu biết về văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên
STT
Nhiệm vụ
Người thực hiện
Thời gian thực hiện
Hình thức thực hiện
Kết quả
1
Khảo sát thực tiễn
Giáo
viên
Trước tiết học Chiến thắng Mtao Mxây
Khảo sát bằng phiếu khảo sát
Thấy được thực trạng vấn đề
2
Hình thành hiểu biết về văn hóa
cồng chiêng
Giáo viên và học sinh
Khi dạy Chiến thắng Mtao
Mxây
Thảo luận nhóm, trình bày, nhận xét,
Đáp ứng kiến thức bài học và hình thành những hiểu biết về văn hóa cồng chiêng
3
Nâng cao hiểu biết về văn	hóa
cồng chiêng
Giáo viên và học sinh
Tháng
10/2020
Tham quan
Sưu tầm
Sân khấu hóa	tác
phẩm, ...
Nâng cao hiểu biết về cồng chiêng, bồi dưỡng tình yêu và ý thức bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng.
4
Tác động vào ý thức tự tìm hiểu, giữ gìn và bảo tồn văn hóa cồng chiêng qua tổ chức cho học sinh thuyết minh, viết bài thu hoạch
Giáo viên và học sinh
Các tiết học về văn thuyết minh, nghị luận.
Thuyết trình, viết bài, ...
Học sinh tự tìm hiểu, mở rộng hiểu biết về cồng chiêng, chỉ ra được thực trạng và đề xuất được các giải pháp giữ gìn, bảo tồn cồng chiêng, rút ra được bài học cho mình.

2.4. Kết quả đạt được
Sau thời gian thực hiện các chương trình hành động, tôi tiến hành khảo sát lần hai (với số phiếu là 153 phiếu như lần một) với các lớp 10A1, 10A2, 10A5, 10A6 trường THPT Nguyễn Tất Thành. Kết quả khảo sát như sau:
So sánh
Tỉ lệ

Sau khi tác động
Trước khi tác động
Ý thức bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng
94%
60,8%
Yêu thích cồng chiêng Tây Nguyên
100%
58,8%
Hiểu biết nhiều về cồng chiêng
70%
11,8%

Nhận xét: Qua quá trình thực hiện giải pháp, mức độ hiểu biết của các em học sinh được nâng cao rõ rệt, từ việc am hiểu các em được tác động đến cả lí trí và tình cảm, có ý thức bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa nơi mình đang sinh sống, biết yêu biết quý trọng và biết tự hào về văn hóa xứ xở.
3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
3.1 Kết luận
Việc bảo tồn văn hóa truyền thống nói chung và bảo tồn những nét đẹp về văn hóa cồng chiêng nói riêng không phải là trách nhiệm riêng của bất cứ cá nhân hay tổ chức, các cơ quan chức năng riêng biệt nào bởi đó là văn hóa chung là niềm tự hào của cả quốc gia, dân tộc. Mỗi công dân Việt Nam chúng ta đều tự hào về bề dày văn hóa của đất nước mình. Chúng ta muốn “mảnh đất văn hóa” của mình ngày càng phù sa thì cần không ngừng nâng cao hiểu biết không chỉ cho mình mà cho cả những người quanh ta, từ đó chúng ta sẽ yêu và giữ gìn “mảnh đất” ấy. Và tuyệt vời hơn khi chúng ta được sinh ra ở mảnh đất Tây Nguyên với biết bao giá trị văn hóa trong đó Văn hóa cồng chiêng có ý nghĩa to lớn trong bản sắc văn hóa cộng đồng người Tây Nguyên nói riêng và văn hóa quốc gia nói chung. Nét văn hóa ấy phải được bảo tồn và lưu truyền cùng dòng chảy của văn hóa đất nước.
3.2 Kiến nghị
3.2.1. Đối với cơ quan chức năng
Các cơ quan chức năng, ban ngành cần thực hiện nhiều hơn nữa các giải pháp để xây dựng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, và quan trọng là đưa các giải pháp ấy đến gần hơn với tất cả mọi công dân, để quần chúng được hiểu và tham gia.
Cần quan tâm hơn tới việc bảo tồn các giá trị truyền thống bằng cách: Mở các lớp dạy nghề truyền thống như dệt, đan lát, đánh cồng chiêng, ... tại địa phương.
Tạo ra được không gian văn hóa cho người dân tộc tại chỗ qua các lễ hội. Khuyến khích họ tìm về cội nguồn qua các lễ hội.
Đối với ngành văn hóa du lịch từ Trung ương đến địa phương các cấp cần nắm bắt tốt thị hiếu của khách du lịch, đồng thời tìm tòi khai thác những yếu tố văn hóa truyền thống đặc trưng để giới thiệu, phục vụ khách trên nguyên tắc tôn trọng văn hóa dân tộc và có ý thức giữ gìn bản sắc văn hóa. Muốn như vậy cần phải kết hợp với các ngành nghề khác.
Bảo tàng Dân tộc cần nghiên cứu, sưu tầm và trưng bày, kết hợp giữa hiện vật sản phẩm, với hình ảnh, phim tư liệu.
Chính quyền địa phương: Cần quan tâm sát sao, tổ chức các buổi kể chuyện văn hóa tại các bon, buôn làng.
Mỗi bon, buôn làng cần tổ chức các hoạt động sinh hoạt cộng đồng để truyền lại các giá trị văn hóa của cộng đồng mình cho lớp trẻ mai sau.
3.2.2 Với Sở Giáo dục và Đào tạo
Cần quan tâm hơn tới các hoạt động đan xen lồng ghép ngoại khóa, thực hành với học tri thức; có thể đưa thêm phần Chương trình địa phương vào môn học thích hợp.
3.2.3 Với Nhà trường
Tổ chức các hoạt động ngoại khóa để tìm hiểu văn hóa vùng miền.
Khuyến khích các hoạt động "văn nghệ đậm đà bản sắc dân tộc".
Tổ chức sinh hoạt dưới cờ với các chủ đề về văn hóa.
Tổ chức các cuộc thi giới thiệu văn hóa quê hương, hay các trò chơi dân gian, ...
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Ban Tuyên giáo tỉnh ủy Đắk Lắk(2007), Festival văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên 2007, thư viện Đại học Tây Nguyên.
Bộ Giáo dục và Đào tạo (2019), Ngữ văn 10 tập 1, NXB Giáo dục Việt Nam.
Nguyễn Văn Kim (2021), Huyền thoại về một vùng đất không gian văn hóa Tây Nguyên qua sử thi Ê - Đê, NXB Khoa học Xã hội.
Đỗ Hồng Kỳ (1997), Những khía cạnh văn hóa dân gian M'nông, NXB Văn hóa dân tộc.
Lò Giàng Páo (1997), Tìm hiểu văn hóa vùng các dân tộc thiểu số, NXB Văn hóa dân tộc.
Tô Ngọc Thanh (2006), Kiệt Tác Truyền Khẩu Và Di Sản Phi Vật Thể Của Nhân Loại - Không Gian Văn Hóa Cồng Chiêng Tây Nguyên, NXB Thế Giới.
Triệu Văn Thịnh (2008), Nghi lê và lê hội truyền thống của người M'nôngNong ở tỉnh Đăk Nông (Đề tài cấp Bộ).
PHỤ LỤC
1. Phiếu khảo sát
Hãy đánh dấu X vào lựa chọn của em:
Câu 1. Em có yêu thích cồng chiêng không?
Yêu thích 	Không thích 
Câu 2. Mức độ hiểu biết về cồng chiêng của em như thế nào?
Hiểu nhiều 	Hiểu ít 	Không hiểu 
Câu 3. Em có muốn bảo tồn văn hóa cồng chiêng?
Có 	Không 
2. Giáo án
Tuần 03	Ngày soạn: 22/09/2021
Tiết 09	Lớp dạy: 10A1,A2,A5,A6
CHIẾN THẮNG MTAO MXÂY
(TRÍCH ĐẰM SẰN - SỬ THI TÂY NGUYÊN)
KẾT QUẢ CẦN ĐẠT
Về kiến thức
Giúp học sinh: Nắm được đặc điểm của sử thi anh hùng trong việc xây dựng kiểu “nhân vật anh hùng sử thi”, về nghệ thuật miêu tả và sử dụng ngôn từ.
Về kĩ năng
Biết cách phân tích một văn bản sử thi anh hùng để thấy được giá trị của sử thi về nội dung và nghệ thuật, đặc biệt là cách sử thi mượn việc mô tả chiến tranh để khẳng định lí tưởng về một cuộc sống hòa hợp và hạnh phúc
Thái độ
Yêu gia đình, yêu quê hương đất nước, biết sống yêu thương, nhân ái, khoan dung, có trách nhiệm với bản thân, cộng đồng, đất nước.
Định hướng năng lực, phẩm chất
Năng lực đọc hiểu văn bản năng lực giao tiếp, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực công nghệ thông tin, sử dụng ngôn ngữ, năng lực tổng hợp vấn đề, năng lực tự học, năng lực vận dụng kiến thức liên môn...
Phẩm chất: Bồi đắp tình yêu nước, ý thức giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc.
CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
Chuẩn bị của giáo viên
Sách giáo khoa, giáo án/ thiết kế bài học, câu hỏi và bài tập kiểm tra đánh giá.
Kế hoạch phân công nhiệm vụ, chia nhóm học sinh
Phiếu học tập cho học sinh
Chuẩn bị của học sinh
Học bài cũ
- Chuẩn bị bài mới: Cảnh ăn mừng chiến thắng trong đoạn trích Chiến thắng Mtao Mxây - Trích sử thi Đăm Săn.
TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
HOẠT ĐÔNG 1: HOẠT ĐÔNG KHỞI ĐÔNG
Học sinh trả lời nhanh các câu hỏi trắc nghiệm về nội dung tiết học trước.
HOẠT ĐÔNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Nội dung cần đạt
Giáo viên yêu cầu học sinh khái quát lại những nội dung cơ bản trong tiết học trước
Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu văn bản
Tìm hiểu chung
Đọc - hiểu văn bản
1. Cuộc chiến giữa Đăm - Săn và Mtao Mxây
Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu cảnh Đăm Săn ăn mừng chiến thắng
Sau khi chiến thắng trở về, Đăm Săn đã nói gì với tôi tớ?
Học sinh trả lời, trên cơ sở câu trả lời của học sinh khi nhắc đến cồng chiêng, giáo viên tích hợp liên hệ hình thành hiểu biết về văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên.
- Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm trình bày một vấn đề :
Tìm những câu văn trong đoạn ăn mừng chiến thắng có nhắc đến cồng chiêng? Ngoài đoạn trích, em hãy tìm những đoạn khác trong sử thi Đăm Săn có yếu tố cồng chiêng?
Âm thanh cồng chiêng trong đoạn trích được sử dụng với hoạt nào nào? Ngoài hoạt động ấy, em còn biết đến những hoạt động nào khác mà cộng đồng người Tây Nguyên sử dụng cồng chiêng?
Ý nghĩa của tiếng cồng chiêng trong đoạn ăn mừng chiến thắng? Cồng chiêng còn có những ý nghĩa nào khác trong đời sống người Tây Nguyên?
Đăm - săn thu phục dân làng của Mtao Mxây
Cảnh ăn mừng chiến thắng
Đăm săn ra lệnh cho tôi tớ đánh lên nhiều loại cồng chiêng.
Đăm săn ra lệnh cho tôi tớ bắt lợn, giết trâu để dâng thần cúng tổ tiên, cầu cho bộ tộc tai qua nạn khỏi bình yên vô sự.
Nhà Đăm săn tưng bừng, rộn rã, khách đến đông nghịt, các tù trưởng xa gần đều thán phục
- Sức mạnh và vẻ đẹp dũng mãnh của Đăm Săn
+ Vẻ đẹp hình thể: có phần cổ sơ, hoang dã, mộc mạc và hài hòa với thiên nhiên Tây Nguyên.
+ Sức khoẻ: phi phàm, dũng mãnh, oai hùng, “vốn đã ngang tàng từ trong bụng mẹ”. + Chàng có được sự yêu mến, ngưỡng mộ, kính nể của mọi người gần xa
Bút pháp lí tưởng hóa và biện pháp tu từ so sánh - phóng đại đã thể hiện cách nhìn của

4. Trong đoạn trích âm thanh của cồng chiêng được miêu tả như thế nào? Vật liệu tạo nên cồng chiêng là gì?
Thời gian thảo luận nhóm là 10 phút. Các nhóm trình bày, nhận xét.
Giáo viên nhận xét và định hướng thêm cho học sinh, kết hợp sử dụng giáo án điện tử trình chiếu một số lễ hội có sử dụng cồng chiêng.
Đăm Săn hiện lên với những vẻ đẹp như thế nào trong Cảnh ăn mừng chiến thắng? - Học sinh tìm chi tiết, dẫn chứng.
Giáo viên hướng dẫn học sinh tổng kết về nội dung và nghệ thuật
Giáo viên yêu cầu học sinh tổng kết về nội dung và nghệ thuật
(theo kĩ thuật trình bày một phút )
Sau khi học sinh trả lời, Giáo viên nhận xét và chốt lại vấn đề
tác giả sử thi: đầy ngưỡng mộ, sùng kính, tự hào về chàng Đăm Săn lớn lao về hình thể, tầm vóc, sức mạnh, chiến công.
III. Tổng kết
1. Nội dung
Đoạn trích khẳng định sức mạnh và ngợi ca vẻ đẹp của người anh hùng Đăm Săn : trọng danh dự, gắn bó với hạnh phúc gia đình, thiết tha với cuộc sống bình yên và hạnh phúc của thị tộc.
Sự thống nhất về lợi ích, vẻ đẹp của người anh hùng và cộng đồng.
2. Nghệ thuật
Ngôn ngữ: có vần, nhịp.

Giọng điệu: trang trọng, chậm rãi.
Một số biện pháp nghệ thuật đặc sắc: so sánh, phóng đại, đối lập, tăng tiến, liệt kê, trùng điệp.
HOẠT ĐÔNG 3: HOẠT ĐÔNG THƯC HÀNH
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Nội dung cần đạt
Bài tập: Bài tập luyện tập SGK- tr36
- Giáo viên yêu cầu học sinh làm việc cá nhân, làm bài tập sgk (theo kĩ thuật trình bày 1 phút)
Bài tập:
Hình tượng ông trời: Thời đại sử thi là thời đại chuyển từ xã hội thần linh sang xã hội con người. Nên các dân tộc luôn có những vị thần bảo trợ. Ông trời là vị thần giúp đỡ và chỉ giúp đỡ cho những con người chiến đấu vì lợi ích cộng đồng. Con người không thể chiến thắng nếu không có sự giúp sức của thần linh. Bản thân Đăm Săn và Hơ Nhị cũng có nguồn gốc xuất thân thần linh.
Song thần linh chỉ là cố vấn cho người anh hùng, còn quyết định vẫn là con người. Đăm Săn cũng có nguồn gốc thần linh, điều này cho thấy ở Đăm Săn còn hội tụ sức mạnh của cội nguồn. Như vậy người anh hùng tập trung mọi sức mạnh để làm nên chiến thắng.
HOẠT ĐÔNG 4: HOẠT ĐÔNG ỨNG DUNG (Hoc ở nhà)
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Nội dung cần đạt
Diễn xướng các đoạn trích trong sử thi Đăm Săn
Giáo viên chia cho mỗi lớp một đoạn trích, lớp trưởng các lớp bốc thăm đoạn trích sẽ diễn xướng:
- Hơ Nhị đi hỏi cưới Đăm săn.
- Chiến thắng Mtao Mxây
- Đăm Săn chặt cây thần
- Đăm Săn cháu ra đời
Các nhóm thực hiện ở nhà và gửi kết quả cho giáo viên vào tiết học sau.

HOẠT ĐÔNG 5: HOẠT ĐÔNG BỔ SUNG
Tìm đọc tác phẩm sử thi khác
Tham khảo thêm các bài tập trong Sách Bài tập Ngữ văn 10.