SKKN Một số giải pháp về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh qua dạy học văn thuyết minh ở THCS

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Cơ sở lý luận:
Trong nghị quyết số 29 - NQ TƯ Đảng và Nhà nước xác định mục tiêu của đổi mới là : Tạo chuyển biến căn bản mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả đào tạo, đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân. Giáo dục con người phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân, yêu gia đình, Tổ quốc, yêu đồng bào, sống tốt và làm việc hiệu quả. Và đây cũng là mục tiêu hướng tới trong chương trình giáo dục phổ thông mới.
Một trong những mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 là " bảo đảm phát triển phẩm chất và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức, kĩ năng cơ bản, thiết thực, hiện đại; hài hoà đức, trí, thể, mĩ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống; tích hợp cao ở các lớp học dưới, phân hoá dần ở các lớp học trên; thông qua các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát huy tính chủ động và tiềm năng của mỗi học sinh, các phương pháp đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục và phương pháp giáo dục để đạt được mục tiêu đó". Như vây chương trình giáo dục hiện nay đang hướng sự trải nghiệm, khám phá và chiếm lĩnh của người học để hình thành phẩm chất, năng lực đáp ứng nhu cầu phát triển của người học và nhu cầu hội nhập quốc tế, và nhằm tiếp cận kĩ năng như UNESCO đã nói: Học để biết, học để làm, học để tự khẳng định mình và học để cùng chung sống. Cho nên nhiệm vụ của dạy học các môn học nói chung và môn Ngữ văn nói riêng phải góp phần giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.
Trước những mục tiêu và nhiệm vụ đó, ngành giáo dục nói chung và giáo dục Nghệ An và thành phố Vinh nói riêng đã tham gia tổ chức nhiều hoạt động từ các hoạt động như tập huấn chương trình bồi dưỡng giáo viên dạy lớp 6 chương trình GDPT 2018, các hội thảo, chuyên đề cấp Thành đến cấp Cụm về Đổi mới PPDH trực tiếp, trực tuyến, dạy học theo dự án, hướng dẫn học sinh làm sản phẩm... Có thể nói tất cả những hoạt động đó, ngoài giúp học sinh củng cố khắc sâu kiến thức đã học còn giúp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh và trong đó chú ý rất nhiều đến giáo dục kỹ năng sống cho các em.
2. Cơ sở thực tiễn:
Như chúng ta đã biết, kỹ năng sống là tập hợp các hành vi tích cực và khả năng thích nghi cho phép mỗi cá nhân đối phó hiệu quả với các nhu cầu và thách thức của cuộc sống hàng ngày. Đây là tập hợp các kỹ năng mà con người tiếp thu qua giáo dục hoặc trải nghiệm trực tiếp, dùng để xử lý các vấn đề và trả lời các câu hỏi thường gặp trong đời sống ( Wiki). Dạy học kỹ năng sống trong bộ môn Ngữ văn đặc biệt qua dạy học văn Thuyết minh học sinh được học tập theo từng chủ đề và nghiên cứu sâu văn bản đề dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Các em được giao bài tập hoặc bài thực nghiệm làm việc theo từng nhóm với từng đề án riêng của môn học. Với phương pháp học này, việc thảo luận và hợp tác tìm ra giải pháp cho vấn đề giúp các em phát triển khả năng học độc lập rất nhiều. Chính quá trình tự khám phá và thực hành, các em hiểu biết vấn đề sâu hơn là chỉ nghe giảng và chép bài. học sinh không những được tăng cường tích hợp các vấn đề cuộc sống, thời sự vào bài giảng mà còn tăng cường sự vận dụng kiến thức của học sinh sau quá trình học vào giải quyết các vấn đề thực tiễn, rèn luyện các kỹ năng sống vốn rất cần cho trẻ hiện nay.
Trong thực tế với THCS thì dạy học phân môn Tập làm văn về Thuyết minh để giáo dục kỹ năng sống cho học sinh không còn là mới, nội dung này đã được người quan tâm và thực hiện tốt. Tuy nhiên khi triển khai và thực hiện ở nhiều giáo viên, nhiều trường chưa được đầy đủ.
Thứ nhất, trong phân môn Tập làm văn đặc biệt văn thuyết minh rất hữu ích, thiết thực cho học sinh khi vận dụng kiến thức để giải quyết các tình huống trong cuộc sống nhưng do nội dung này ít đưa vào kiểm tra đánh giá nên giáo viên thường xem nhẹ còn học sinh chưa để ý thường làm cho qua chuyện.
Thứ hai, trong quá trình dạy học phân môn Tập làm văn về Thuyết minh, khi nói về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh giáo viên trước đây chủ yếu chỉ lồng ghép trong bài học thông qua các câu hỏi phụ hoặc phần luyện tập cho học sinh chủ yếu viết bài để giáo dục kỹ năng sống mà chưa thự hiện qua nhiều hình thức khác như giao nhiệm vụ thực hiện nhóm, cá nhân làm sản phẩm, làm dự án... Việc học của các em chủ yếu học trong lớp học mà chưa thực hiện cả ngoài lớp học.
Thứ ba, Tập làm văn về Thuyết minh ở THCS, được dạy xuyên suốt trong chương trình 8,9 và hiện nay trong chương trình GDPT 2018 đã được đưa và từ cả lớp 6, cho nên việc dạy học cho học sinh không chỉ hiểu mà còn biết vận dụng trong mọi tình huống là điều rất cần thiết.
Ngoài ra, trong quá trình dạy học văn Thuyết minh ở THCS nhiều giáo viên khi dạy chưa kết nối xâu chuỗi được thành một mảng hệ thống.
Trong quá trình dạy học, qua thảo luận chuyên đề tại Tổ của trường, trao đổi với đồng nghiệp chúng tôi thực sự quan tâm về vấn đề này và bước đầu có những chuyển biến tích cực. Vì vậy, tôi xin mạnh dạn trình bày đề tài: "Một số giải pháp về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh qua dạy học văn Thuyết minh ở ThCS".
II. PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Do tính chất của đề tài, chúng tôi xin giới hạn phạm vi và đối tượng nghiên cứu như sau:
- Những vấn đề lí luận của các nhà nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực đặc biệt là tổ chức hoạt động trong bài học dạy học văn Thuyết minh ở THCS.
- Nghiên cứu nội dung, phương pháp và cách tổ chức tiết dạy học văn Thuyết minh có hiệu quả.
III. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
Qua thực tế dạy học, tôi nghiên cứu đề tài liệu dựa trên những kết quả đã đạt được nhằm đưa ra những trao đổi nhằm đạt kết quả tốt hơn cho việc tổ chức hoạt động dạy học văn Thuyết minh ở THCS.
- Nghiên cứu đề tài này nhằm giúp cho học sinh trong việc rèn luyện kỹ năng thu thập thông tin, tổ chức, phân tích, xử lý, phản biện.. cũng như góp phần rèn luyện kỹ năng sống cho các em nói lên tiếng nói, quan điểm của cá nhân qua tiếp nhận kiến thức, qua thực hành; biết vận dụng từ các kiến thức Tiếng Việt, Tập làm văn.
Trong quá trình thực hiện nghiên cứu và tìm hiểu vấn đề mà đề tài đưa ra, chúng tôi đã kết hợp và vận dụng linh hoạt các phương pháp chủ yếu sau:
IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU, THỰC HIỆN
V. KẾ HOẠCH THỰC HIỆN
- Tháng 11: Đăng ký tên sáng kiến kinh nghiệm
- Từ tháng 11 đến tháng 2: Xây dựng đề cương- nghiên cứu điều tra thực nghiệm.
- Tháng 3: Hoàn thiện, nộp sáng kiến kinh nghiệm.
PHẦN II: NỘI DUNG
1. ĐIỀU TRA TÌNH HÌNH THỰC TẾ:
- Các nội dung về dạy văn thuyết minh trong chương trình hiện hành và chương trình GDPT 2018 khá đầy đủ, nhưng khi thực hiện giáo vên sắp xếp các nội dung trong dạy học chưa khoa học.
- Giáo viên khi dạy vẫn còn đang nặng về truyền thụ kiến thức chưa chú trọng hình thành kỹ năng sống cho các em hoặc nếu có thì chủ yếu qua văn bản còn qua Tập làm văn thì còn ít chú ý.
- Khi học xong mỗi chủ đề giáo viên chưa chú trọng giao các nhiệm vụ học tập để học sinh phát huy hết năng lực của mình.
- Còn học sinh, mặc dù có kế thừa nhưng khi học văn Thuyết minh các em chưa xâu chỗi được nhiều em vẫn chưa khái quát vấn đề, chưa hiểu hết mục tiêu hướng tới chủ đề.
- Nhiều giáo viên, nhiều trường mới chỉ dạy cho học sinh về văn Thuyểt minh qua quan sát qua nghiên cứu tài liệu và viết bài, dạy trong lớp học cho nên các tiết học Tập làm văn Thuyết minh học sinh không hứng thú.
Vì vậy, từ thực trạng nói trên, năm học 2021-2022 muốn được trình bày "Một số giải pháp về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh qua dạy học văn Thuyết minh ở ThCS".
2. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN:
Như trên đã nói, để tiết dạy học Ngữ văn nói chung và nội dung Thuyết minh nói riêng, đòi hỏi giáo viên phải có sự tổng hợp, vừa dạy văn bản đúng đặc trưng thể loại, vừa lựa chọn đúng trọng vấn đề cần khai thác, những phương pháp, kỷ thuật được sử dụng trong bài dạy. Đối với các bài dạy văn Thuyết minh cũng vậy có sự liên kết, thống nhất . Các em đã được tìm hiểu các nội dung trong chủ đề, học sinh dễ dàng nhận biết và so sánh nhưng điều quan trọng đó là cách giáo viên tổ chức, hướng dẫn để học sinh lĩnh hội và phát huy tính tích cực trong học tập.
2.1 VỀ VIỆC THIẾT KẾ NỘI DUNG:
2.1.1 Giáo dục kỹ năng sống qua nội dung bài học:
Văn học xét đến cùng là phát huy năng lực Người, môn học Ngữ văn trong đó văn Thuyết minh cũng được xem là nguồn tài nguyên vô cùng phong phú. Vì vậy, khi đưa những nội dung giáo dục vào trong các dạng bài học, giáo viên cần phải lựa chọn những nội dung tiêu biểu, có độ mở cao để phát huy tính linh hoạt trong việc vận dụng các tình huống trong bài học.
2.1.2 Giáo dục kỹ năng sống qua giao nhiệm vụ cho các em.
Qua thực tế dạy học trực tiếp kể cả trực tuyến, nắm bắt tinh thần chỉ đạo của Bộ GD-ĐT đặc biệt là sự hướng dẫn rất đầy đủ quả các buổi tập huấn của Thành phố, giáo viên đã hiểu rất rõ cách thức hướng dẫn học sinh thự hiện các nhiệm vụ học tập. Giáo viên có thể giao cho học sinh tìm hiểu về tác giả, tác phẩm, những câu hỏi liên quan đến bài học cần thảo luận trên nhóm ở nhà thay vì thảo luận trên lớp học...Qua phiếu bài tập, học sinh sẽ tự nghiên cứu bài học, chiễm lĩnh tri thức, các em sẽ khắc sâu và ghi nhớ các nội dung bài mình học. Qua đó rèn cho các em sự độc lập trong suy nghĩ, chủ động trong tiếp thu hay quyết đoán, mạnh mẽ trong trình bày ý kiến, nâng cao năng lực sử dụng công nghệ thông tin, thuyết trình...
2.1.3 Giáo dục kỹ năng sống qua hồ sơ học tập
Sau khi học xong các văn bản trong chủ đề giáo viên giao cho học sinh thu thập các bài tập của mình thành một tập hồ sơ theo từng chủ đề. Đối với hồ sơ học tập, giáo viên hướng dẫn để học sinh hình thành ngay từ đầu về cách chuẩn bị, nội dung chuẩn bị. Giáo viên kiểm tra, đánh giá theo các tiêu chí được xây dựng từ Tổ nhóm.
2.1.4 Giáo dục kỹ năng sống qua các hoạt động khác.
Từ các văn bản trong chủ đề, giáo viên khi dạy sẽ xâu chuỗi được các vẫn đề cốt lõi, để từ đó đề xuất với nhà trường tổ chức các hoạt động sinh hoạt câu lạc bộ, giáo viên giao cho học sinh dẫn chương trình, soạn nội dung chương trình trong buổi sinh hoạt đó. Chủ đề của buổi sinh hoạt câu lạc bộ được lấy từ chủ đề của các văn bản đã học. Còn dạy ngoài lớp học, Tổ nhóm xây dựng kế hoạch từ đầu năm để có sự hỗ trợ của các tổ chức, và học sinh có sự chủ động.
2.2 Về sử dụng phương pháp và đồ dùng dạy học:
2.2.1.về phương pháp: Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tùy theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp như học nhóm, cá nhân... Như tôi đã trình bày, đây là chương trình dạy học không mới, nội dung bài học đã được đưa vào từ lâu trong chương trình, tuy nhiên cách tổ chức dạy học có sự khác biệt. Các em đã được tìm hiểu các nội dung trong chủ đề, học sinh dễ dàng nhận biết và so sánh nhưng điều quan trọng đó là cách giáo viên tổ chức, hướng dẫn để học sinh lĩnh hội và phát huy tính tích cực trong học tập.
2.2.2 Về hình thức tổ chức.
Trong thời gian dịch covid nếu học trực tiếp thì chủ yếu chia thành các nhóm cặp đôi, còn nhóm trên lớp thì giáo viên gửi phiếu học tập trước cho các em thảo nhóm ở nhà. Còn nếu dịch covid vẫn xảy ra thì giáo viên vẫn có thể tố chức các hoạt động nhóm ở trên lớp kết hợp với ở nhà. Còn nếu dạy học trong điều kiện bình thường, tôi ghép năm bàn một nhóm: 4 dãy bàn quay lại với nhau ngồi ngang, bàn thứ 5 ghép dọc với 4 dãy bàn quay lên bảng kiểu chữ U ( 2em/1 bàn gồm có 10 em), các nhóm chia đều năng lực để các em hỗ trợ nhau, làm như vậy các em dễ thảo luận mà không phải di chuyển chỗ ngồi. Phần ở giữa làm sân khấu để học sinh thực hiện các hoạt động trình bày.
2.2.3 Về đồ dùng dạy học :
Đồ dùng dạy học ngoài việc cho bài học sinh động, hấp dẫn, lôi cuốn, tiết kiệm thời gian còn hỗ trợ trong quá trình dạy học theo hướng phát triển năng lực. Truyền thuyết này, tôi vẫn sử dụng Microsoft Power để trình chiếu tác phẩm phần tìm hiểu chung, câu hỏi nhóm. Những nội dung được chốt lại sau khi học sinh trình bày sản phẩm được chuản bị ở nhà để học sinh nhìn lên bản phụ, đối chiếu kết quả của các em, để tránh mất thời gian. Những câu hỏi thảo luận đều được đưa lên máy chiếu. Học sinh có thể sử dụng các đồ dùng máy quay, cắt ghép hình, tải các hình ảnh ...phục vụ cho việc thuyết minh của các em
Từ những điểm lưu ý trên, tôi xinh trình bày thiết kế giáo án cho "Một số giải pháp về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh qua dạy học văn Thuyết minh ở THCS" như sau:
(Xây dựng sau)
KHẢ NĂNG ỨNG DỤNG:
3.1. Phạm vi ứng dụng:
Với tinh thần đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực như hiện nay, theo tôi với phương pháp và hình thức tổ chức này có thể các trường đều có thể áp dụng, đặc biệt là chương trình dạy học phổ thông mới 2018.
3.2 Kết quả thực hiên đề tài
Học sinh hứng thú học tập môn Ngữ văn của học . Biết cách đọc trong dòng, trên dòng, so sánh đối chiếu về thể loại trong cùng chủ đề. Rèn kỹ năng nhận thức, khám phá, giao tiếp, ứng xử, tổ chức..góp phần nâng cao chất lượng học tập cho các em.
Về phía giáo viên, việc áp dụng các giải pháp tích cực vào dạy học văn Thuyết minh đã tạo hứng thú cho học sinh, học sinh học một cách tích cực, tự giác. Giáo viên từ đó có thể sáng tạo cho mình trong dạy học các nội dung khác.
PHẦN III: KẾT LUẬN
Dạy học không bao giờ đóng khung, luôn có sự đổi mới mà mỗi bản thân giáo viên phải nỗ lực không nghừng để tìm kiếm, khám phá, phải tích luỹ, phải xây dựng dựa trên nền tảng, mục tiêu giáo dục con người XHCN trong thời kỳ hội nhập và phát triển.
Tuy vậy, với một vài kinh nghiệm còn ít ỏi, nhận thức còn có hạn, chúng tôi không tránh khỏi những chủ quan, khiếm diện. Vì thế, rất mong quý đồng nghiệp, nhất là những đồng nghiệp dày dặn kinh nghiệm, có nhiều thành công trong nghề góp ý, giúp đỡ để chúng tôi có thể tiến bộ hơn trong tương lai./.
Xin chân thành cảm ơn!
Vinh, ngày 5 tháng 12 năm 2021