SKKN Một số kinh nghiệm khi dạy phần văn học dân gian - Cụm văn bản Truyện cổ tích (Ngữ Văn Lớp 6)

con số trên là một thực trạng đáng buồn và qua nghiên cứu tôi đã tìm ra một số nguyên nhân sau:
- Gia đình và chính bản thân các em không coi trọng môn Ngữ văn, nên trong quá trình học tập các em có phần nào sao nhãng môn học này. Phụ huynh ngay từ đầu đã hướng con em mình học khối A, khố B nên môn Ngữ văn có phần bị coi nhẹ.
- Truyện cổ tích không còn là món ăn tinh thần hấp dẫn các em nữa, bên cạnh đó các em thấy hấp dẫn bởi các loại truyện tranh: Conan, Hecman, Đôrêmon những truyện mà các em không phải đọc nhiều lại có hình ảnh minh họa rất đẹp mắt
- Các em không còn được nghe kể nhiều truyện cổ tích nữa do chủ yếu các em sống trong gia đình chỉ có 2 thế hệ, bố mẹ thường xuyên đi làm nên không có thời gian kể cho các em nghe truyện cổ tích. Vì vậy, sự say mê của các em đối với thể loại này cũng bị giảm sút.
- Nhiều tệ nạn xã hội lôi cuốn các em như: bài bạc, rượu chè, game.
- Do một số giáo viên lên lớp chuẩn bị bài dạy chưa thật kĩ càng, chưa đào sâu suy nghĩ tìm ra những hướng giảng dạy mới, phù hợp. Ngôn ngữ của giáo viên chưa trau chuốt, không có sức lôi cuốn học sinh vào những giờ dạy. Và đặc biệt giờ dạy còn thiếu sinh động, giáo viên nói quá nhiều, không định hướng cho học sinh những kiến thức cơ bản, khiến cho học sinh thấy giờ học lan man, nặng nề. Các em chưa thấy hứng thú với các tiết học về truyện cổ tích. Câu hỏi của giáo viên có thể quá khó với các em hoặc cũng có thể học sinh không xác định được vấn đề trọng tâm của bài học
Từ chất lượng học sinh khi học về truyện cổ tích và nhớ truyện cổ tích còn thấp tôi đã mạnh dạn đưa vào bài giảng một số hình thức mới, phù hợp với lứa tuổi các em học sinh lớp 6 để đạt được hiệu quả bài dạy cao hơn.
3. Giải pháp thực hiện: 
a. Giáo viên phải chuẩn bị kĩ những công việc cho một tiết dạy truyện cổ tích:
Giáo viên phải là người cung cấp tri thức đến cho các em một cách nhẹ nhàng mà hiệu quả. Để làm được điều đó giáo viên phải chuẩn bị kĩ những công việc sau:
- Lên kế hoạch chuẩn bị kỹ bài giảng, những vấn đề xung quanh câu truyện cổ tích.
- Nghiên cứu kỹ câu chuyện, nắm chắc nội dung và hiểu thấu đáo những điều mình sẽ dạy. Nghiên cứu kĩ phần mục tiêu bài dạy.
- Vận dụng và sáng tạo ra các phương pháp dạy học mới, chuẩn bị hệ thống câu hỏi và bài tập đa dạng, phong phú và hấp dẫn, tăng cường những câu hỏi và bài tập có tính sáng tạo, câu hỏi nêu vấn đề.
- Nghiên cứu, sáng tạo và chuẩn bị một số dụng cụ trực quan, sơ đồ, tranh ảnh phù hợp với nội dung bài học.
b. Tạo tâm lí thoải mái cho các em học sinh trong tiết dạy phần truyện cổ tích:
 Dù giáo viên có chuẩn bị kĩ càng nhưng không tạo được tâm lí thoải mái cho các em thì tiết dạy cũng khó thành công. Tâm lí nhẹ nhàng giúp các em xây dựng bài hiệu quả, có sự hứng thú khi tiếp thu bài học. Trong quá trình giảng dạy giáo viên có thể sử dụng những câu hỏi gợi mở, hay ngay từ đầu bài giảng giáo viên có thể sử dụng những cách giới thiệu khác nhau để học sinh có sự hứng thú hơn: 
 Ví dụ: Khi giới thiệu về truyện Thạch Sanh giáo viên có thể so sánh: “Nếu truyền thuyết kể về những nhân vật lịch sử thời quá khứ thì truyện cổ tích lại kể về những nhân vật bất hạnh, thông minh, người có tài năng kì lạ Hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về nhân vật người dũng sĩ trong truyện cổ tích Thạch Sanh”.
 Hoặc giáo viên cũng có thể khơi gợi sự hứng thú của các em khi giới thiệu về truyện “Em bé thông minh”: Các em ạ! Có một em bé bằng lứa tuổi các em thôi những đã được phong làm trạng nguyên và được nhà vua mời vào cung để tiện việc hỏi han. Các em có muốn biết vì sao em bé đó lại may mắn như vậy không? Chính là nhờ vào trí thông minh hơn người của em. Hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu truyện cổ tích “Em bé thông minh” nhé
Khi giáo viên tạo được sự hứng khởi ngay đầu tiết học thì sẽ làm cho các em tập trung chú ý hơn. Và sau đó giáo viên phải có những câu hỏi gợi mở để các em có thể phát biểu xây dựng bài.
Ví dụ: Khi dạy văn bản : Em bé thông minh - Giáo viên có thể đặt ra những câu hỏi như sau:
Hoạt động của giáo viên
Hoạt động của học sinh
? Em hãy chỉ ra chuổi các sự việc giải đố của em bé ?
Giáo viên hướng dẫn học sinh thảo luận nhóm: Trong các lần giải đố đó, trí thông minh của em bé được ngầm so sánh với ai.
? Em thích nhất lần giải đố nào của em bé? Vì sao ?
Sự việc 1: Em bé giải câu đố của viên quan.
Sự việc 2: Em bé giải câu đố thứ 1 của nhà vua.
Sự việc 3: Em bé giải câu đố thứ 2 của nhà vua.
Sự việc 4: Em bé giải câu đố của sứ giả nước láng giềng.
Lần 1: Ngầm so sánh với người cha.
Lần 2: Ngầm so sánh với dân làng.
Lần 3: Ngầm so sánh với người cha.
Lần 4: Ngầm so sánh với tất cả quân lại, những nhà thông thái của đất nước.
(Học sinh trả lời theo suy nghĩ)
Khi học sinh tự phát hiện hoặc làm việc theo nhóm có hiệu quả những câu hỏi của giáo viên đặt ra thì các em sẽ có sự hứng thú và tập trung cao vào bài giảng.
Ngoài các câu hỏi hay, giáo viên cũng cần đưa ra các bảng đối chiếu, liệt kê nhằm mục đích làm cho các em nắm vững nội dung dễ dàng hơn, ghi nhớ lâu hơn, hứng thú hơn. Ngoài ra, bảng đối chiếu, liệt kê còn tạo cho các em học sinh tư duy logic khi học bài.
Ví dụ1: Ở truyện cổ tích “Cây bút thần”, khi hướng dẫn tìm hiểu nhân vật nhà vua và Mã Lương trừng trị nhà vua, giáo viên có thể lập bảng liệt kê sau:
Lần
Nhà vua
Mã Lương
Lần 1




Lần 2




Lần 3






Sau đó giáo viên chia lớp làm 3 nhóm và lên điền vào bảng liệt kê:
 Lần
Nhà vua
Mã Lương
Lần 1
Rồng
Cóc ghẻ
Phượng
Gà trụi lông
Lần 2
Núi vàng " Đá

thỏi vàng " Mãng xà

Lần 3
Biển
Biển " Gió mạnh, biển động
Cá
Cá lội
Thuyền
Thuyền " Lắc, chìm
Ví dụ 2: Ở truyện cổ tích “Thạch Sanh” có 2 tuyến nhân vật luôn đối kháng nhau về tính cách và hành động, tôi sẽ cho học sinh phát hiện chi tiết và lập ra bảng đối chiếu như sau để giúp các em nắm được những ý chính của truyện:
THẠCH SANH
 Hành động	 Tính cách	 	 
- Kết nghĩa anh em. - Thật thà, chất phát.
- Giết chằn tinh.	 - Tin người.	
- Diệt đại bàng.	 - Trọng nhân nghĩa.
" Cứu công chúa. - Dũng cảm, tài năng.
Kết quả:
- Thưởng đàn thần, niêu cơm thần.
- Lấy công chúa và lên làm vua.
Ý nghĩa:
“Ở hiền gặp lành”
 LÍ THÔNG
Hành động	 Tính cách
- Lợi dụng.	 - Bội nghĩa.
- Lừa gạt, ám hại. - Tàn ác, cướp công. 
- Tiểu nhân. - Nham hiểm.
Kết quả:
Bị sét đánh chết " biến thành bọ hung.
Ý nghĩa:
“Gieo gió gặp bão”
c. Giáo viên cần phải hệ thống nội dung bài học bằng các sơ đồ hóa:
Sơ đồ hóa có thể áp dụng vào phần tổng kết tiết học. Đây là một phần rất quan trọng sau khi học sinh tìm hiểu toàn bộ nội dung câu chuyện. Tuy nhiên, ở trên lớp phần này thường tạo nên sự nhàm chán đối với học sinh. Vì vậy, giáo viên cần phải sử dụng các sơ đồ vào phần tổng kết làm cho học sinh hứng thú hơn.
Ví dụ 1: Ở truyện cổ tích “Em bé thông minh”, từ nội dung bài học tôi đã khái quát thành sơ đồ sau:
EM BÉ
Lần 1
GIẢI ĐỐ
Lần 2
Lần 4
Viên quan
Vua
Sứ giả
Đố lại
Đề cao trí khôn của con người và của dân gian
Sử dụng trí khôn dân gian
Lần 3
Vua
Ví dụ 2: Ở truyện cổ tích “Cây bút thần” (truyện cổ tích Trung Quốc), từ nội dung bài học tôi đã khái quát thành sơ đồ sau: 
Mã Lương và cây bút thần
Người nghèo
Thiện ÞThưởng
Vẽ
Địa chủ
Nhà vua
Cày, cuốc, đèn, thùng
Cung tên
Cóc, gà, thuyền, gió, biển
Của cải vật chất, thóc gạo
Quan niệm của nhân dân về công lí xã hội
Ác ÞPhạt
Bắn tên địa chủ
Chôn vùi vua dưới sóng biển
Đời sống no ấm
Chết
d. Ngoài ra, giáo viên còn nên sử dụng tranh ảnh của phần văn học dân gian để giúp học sinh có thể hứng thú hơn đối với bài học:
 Ngoài những hình thức trên, tôi còn sử dụng một số tranh ảnh minh hoạ. Ngoài một số tranh ảnh mượn ở thư viện tôi cho các em tìm hoặc vẽ thêm một số tranh ảnh khác hoặc khai thác hình ảnh trên mạng internet để minh hoạ cho các bài học. Đa số giáo viên khi có tranh ảnh rồi giáo viên treo lên bảng và mô tả cho học sinh hình dung ra được một số chi tiết trong truyện. Riêng tôi, tôi sẽ cho các em tự mô tả hình ảnh để phát hiện chi tiết. Qua đó có thể phát huy được tính tích cực và khắc sâu kiến thức cho học sinh.
 Cụ thể, tra cứu trên mạng intenet tôi đã tìm được rất nhiều tranh ảnh về các truyện cổ tích trong chương trình Ngữ văn 6 như sau:
a. Truyện cổ tích: Thạch Sanh
Hình ảnh: Thạch Sanh đang đánh nhau với chằn tinh.
Hình ảnh: Thạch Sanh đang đánh nhau với chằn tinh.
Hình ảnh: Thạch Sanh diệt đại bàng cứu công chúa.
Hình ảnh: Thạch Sanh được cưới công chúa và lên làm vua.
Hình ảnh: Hai mẹ con Lí Thông bị sét đánh chết.
b. Truyện cổ tích: Em bé thông minh
Hình ảnh: Ba con trâu đực và ba thúng gạo nếp vua ban để thử tài em bé thông minh
Hình ảnh: Em bé thông minh giải câu đố của nhà vua.
c. Truyện cổ tích: Ông lão đánh cá và con cá vàng:
Hình ảnh: Ông lão thả cá vàng xuống biển.
c. Truyện cổ tích: Cây bút thần:
Hình ảnh: Mã Lương vẽ cày, cuốc cho dân nghèo.
Hình ảnh: Mã Lương tiêu diệt tên vua.
e. Giáo viên sử dụng giáo án điện tử:
 Các hình thức học tập trên sẽ hiệu quả hơn khi được thực hiện trong giờ dạy với giáo án điện tử. Tuy rằng mất nhiều thời gian để soạn bài giảng tuy nhiên các hình ảnh, nhiều bài tập và câu hỏi ở các dạng khác nhau đều được sử dụng. Thực hiện phương tiện này thì tất cả các đồ dùng dạy học như: sơ đồ, lược đồ, tranh ảnhđều có thể đưa lên máy. Như vậy, học sinh sẽ rất hứng thú và say mê học truyện dân gian, đặc biệt là truyện cổ tích, tiết học sẽ trở nên sinh động và hiệu quả hơn. 
 Ngoài các phương tiện trên tôi còn cho học sinh sưu tầm và tìm thêm một số bài văn, bài thơ, mẩu chuyện, bộ phim, vở kịch, chèo liên quan đến tác phẩm đang học và kết quả rất khả quan.
 Trên dây là một số phương tiện trực quan mà tôi đã và đang thực hiện. Tôi nhận thấy qua việc sử dụng các phương tiện ấy, học sinh hứng thú và tích cực hơn trong giờ học và đạt hiệu quả rất cao. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng giáo viên phải thực hiện một cách khéo léo, sinh động và phải biết kết hợp nhuần nhuyễn tất cả các phương pháp dạy học. Có như thế mới đạt hiệu quả cao.
g. Tiến hành những tiết học ngoài giờ lên lớp (Học ngoại khóa):
 Ngoài những giờ dạy trên lớp, tôi còn cho học sinh tiến hành những tiết học ngoại khóa về những tác phẩm thuộc văn học dân gian nói chung và truyện cổ tích nói riêng. Khi thực hiện các tiết học ngoại khóa tôi mong muốn các em học sinh phát huy những nội dung các em đã tiếp thu được trong các tiết dạy. Ngoài ra, các em có thể phát huy những khả năng khác của mình như: sáng tác, trình diễn, hội thoại Tôi đã cho học sinh thực hành bằng cách: học sinh có thể đóng kịch một câu truyện mà các em yêu thích, sưu tầm và trình bày những câu chuyện em biết trước lớpTiết học ngoại khóa có mời một số giáo viên dạy văn trong nhà trường về tham dự và làm ban giám khảo, chấm điểm cho các em Tạo nên một không khí học truyện cổ tích rất sôi nổi.
Với những cách thức dạy học tôi đã áp dụng để tiến hành dạy phần văn học dân gian nói chung và truyện cổ tích nói riêng. Tôi đã thu được những kết quả ban đầu khá tích cực như sau:
Kết quả khảo sát học sinh về phần truyện cổ tích năm học 2015 - 2016
Lớp
Sĩ số
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu, kém
Số lượng
Phần trăm (%)
Số lượng
Phần trăm (%)
Số lượng
Phần trăm (%)
Số lượng
Phần trăm (%)
6A
34
20
58,82
12
35,29
2
5,89
0
0
6B
34
8
23,52
14
41,17
10
29,41
2
5,9
6C
34
6
17,64
12
35,29
11
32,35
5
14,72
Học sinh yêu mến các nhân vật, các câu chuyện cổ tích.
Các nhân vật, câu chuyện cổ tích đi vào suy nghĩ, tâm hồn các em một cách hồn nhiên, Ví dụ: các em trêu chọc nhau, gán ghép nhau rằng người này là Thạch Sanh, người kia là Lí Thông, bạn học giỏi là “em bé thông minh”, người nhu nhược là ông lão,.
Học sinh đã nắm vững được nội dung các câu truyện cổ tích đã học, ngoài ra các em còn có ấn tượng sâu sắc với những nhân vật truyện cổ tích mà các em yêu mến. Từ đó, các em nắm bài học rất kĩ, nhớ rất lâu.
III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ:
 Với những kết quả tiến bộ của học sinh trong vòng 2 năm mà tôi đã đạt được, từ việc đưa ra đề tài nghiên cứu này vào công tác giảng dạy, tuy khả quan nhưng tôi nhận thấy bản thân mình cần phải cố gắng hơn nữa, không ngừng học tập ở bạn bè, đồng nghiệp để kết quả giảng dạy Truyện cổ tích được tốt hơn. Đồng thời phải luôn tìm tòi, nghiên cứu, sáng tạo ra nhiều phương pháp, phương tiện dạy học để tạo sự say mê hứng thú của học sinh khi học truyện cổ tích. Khi các em đã thấy yêu thích, gần gũi với môn học thì việc tự giác học tập là động lực rất lớn giúp cho người giáo viên trong công tác giảng dạy.
 Đây chưa phải là một kinh nghiệm hoàn toàn mới mẻ vì những kiến thức tôi có được cũng chỉ là một giọt nước nhỏ bé trong đại dương kiến thức mênh mông. Nhưng tôi hy vọng nó sẽ giúp ích cho các anh (chị) đồng nghiệp (nhất là các giáo viên Ngữ văn) trong công tác giảng dạy của mình. Và tất nhiên đề tài này vẫn còn nhiều thiếu sót, rất mong các anh (chị) đồng nghiệp góp ý bổ sung thêm để đề tài của tôi ngày càng hoàn chỉnh hơn và có tác dụng tích cực đối với việc giảng dạy Truyện cổ tích.
1. Kết luận:
Phần dạy về truyện cổ tích trong chương trình lớp 6 tưởng dễ mà rất khó, tưởng khó mà lại dễ dàng khi mà giáo viên biết cách vận dụng linh hoạt các hình thức dạy học khác nhau. Có như vậy tiết dạy mới phong phú và hấp dẫn hơn, các em học sinh sẽ tiếp thu bài hứng thú và nhớ lâu hơn.
Các hình thức dạy học mà tôi đã tiến hành khi dạy truyện cổ tích đã có những kết quả khá tích cực ban đầu: Học sinh yêu mến những câu truyện cổ tích được học; hiểu nội dung và ý nghĩa của truyện, kể lại được truyện một cách trôi chảy, yêu mến những nhân vật thông minh, hiền lành, ngoan ngoãnCác em đã tự mình tìm đọc những câu truyện cổ tích khác hoặc yêu cầu gia đình mua cho các truyện cổ tích khác nhau để đọc. Gia đình các em cũng có ý thức hơn trong việc lựu chọn tủ sách cho các em
Đó chính là những thành công bước đầu mà tôi đã đạt được khi thực hiện một số hình thức khi dạy phần truyện cổ tích.
2. Kiến nghị:
Đối với học sinh: yêu mến những câu chuyện cổ tích nói chung và các truyện cổ tích đã được học trong chương trình Ngữ văn lớp 6 nói riêng; tìm và đọc thêm những câu chuyện cổ tích khác của Việt Nam và của nước ngoài; có thái độ nghiêm túc, ham hiểu biết đối với truyện cổ tích; biết kết hợp giữa học với hành; tích cực rèn luyện, trau dồi các phẩm chất đạo đức để trở thành những công dân có đủ đức - trí - thể - mĩ trong tương lai.
Đối với các cấp quản lí giáo dục: không ngừng đầu tư về mọi mặt để nâng cao chất lượng dạy học và giáo dục; mua sắm thêm tài liệu tham khảo về truyện cổ tích cho giáo viên và học sinh; nâng cao hơn nữa hiệu quả các cuộc họp tổ chuyên môn, hội thảo, chuyên đề, tập huấn về việc dạy học truyện cổ tích; triển khai thêm các mô hình để học sinh có thể học tập tốt hơn truyện cổ tích như: sân khấu hóa, cho học sinh xem băng đĩa.
Tất cả những điều tôi trình bày ở đây đề nhằm một mục đích là nâng cao chất lượng dạy học nói chung, chất lượng dạy học cụm văn bản truyện cổ tích lớp 6 nói riêng. Những điều tôi trình bày chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, sơ suất, tôi mong muốn nhận được sự chia sẻ, góp ý của các em học sinh, đồng nghiệp, các cấp quản lí giáo dục để quá trình công tác của tôi trong tương lai đạt kết quả cao hơn.