SKKN Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực tự học môn ngữ văn cho học sinh Lớp 9

PHÒNG GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO QUẬN HÀ ĐÔNG
TRƯỜNG THCS DƯƠNG NỘI
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 Đề tài:
MỘT VÀI KINH NGHIỆM BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC TỰ HỌC 
MÔN NGỮ VĂN CHO HỌC SINH LỚP 9
Lĩnh vực/ Môn: Ngữ văn
Cấp học: THCS
Tên tác giả	: Trần Thị Thu Thủy
Chức vụ	: Tổ trưởng
Đơn vị công tác	: Trường THCS Dương Nội
Quận	: Hà Đông
NĂM HỌC 2018 - 2019
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài
Tự học là tự giác, chủ động trong học tập nhằm vươn lên nắm bắt tri thức. Tự học đóng vai trò quan trọng trong con đường học vấn của mỗi người.
Tự học của học sinh THCS cũng như tự học của học sinh nói chung là tổng hợp của nhiều năng lực. Mục đích tự học của học sinh là hoàn thành tốt những phần nào đó trong nhiệm vụ học tập của mình mà không có thầy bên cạnh. 
Mặt khác, trong nhiều năm giảng dạy môn Ngữ văn, tôi nhận thấy các em học sinh còn lung túng trong khi tự học, chưa biết bắt đầu từ đâu. Hơn nữa, ở trường THCS, học sinh lớp 9 phải dự thi tuyển vào THPT, lượng kiến thức và các kĩ năng cần ôn, luyện rất nhiều. Vì thế mà các em cần có phương pháp học phù hợp để đạt được hiệu quả. Từ thực tế ấy, tôi ý thức sâu sắc hơn về nhiệm vụ của người giáo viên khi giảng dạy môn Ngữ văn 9. Đó là những suy nghĩ, trăn trở của cá nhân tôi nói riêng cũng như giáo viên tổ văn của nhà trường nói chung. Sau những giờ dạy, những tiết dự giờ của đồng nghiệp, những buổi sinh hoạt tổ nhóm chuyên môn, tôi mạnh dạn áp dụng phương pháp dạy học “Một vài kinh nghiệm bồi dưỡng năng lực tự học môn Ngữ văn cho học sinh lớp 9” trong quá trình dạy học của mình.
2. Mục đích nghiên cứu đề tài
- Học sinh có ý thức tự học và chủ động trong học tập môn Ngữ văn (đặc biệt là học sinh lớp 9) 
3. Đối tượng nghiên cứu
- Học sinh lớp 9A1, 9A3 năm học 2018 - 2019 trong học môn Ngữ văn
4. Phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu tài liệu 
- Tự mình đúc rút kinh nghiệm qua các tiết dạy nhiều năm
- Trao đổi, rút kinh nghiệm với đồng nghiệp qua các tiết dạy
- Kiểm tra, chấm, chữa bài cho học sinh 
- Trò chuyện, trao đổi với học sinh sau các bài giảng, sau các giờ ôn tập để có thể rút ra kinh nghiệm cho các giờ giảng sau.
5. Phạm vi và thời gian thực hiện
Trong nhiều năm học, đặc biệt là năm học 2018 - 2019 thực hiện đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển tư duy sáng tạo cho học sinh.
PHẦN II. NỘI DUNG SÁNG KIẾN
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN
Đổi mới phương pháp dạy học là vấn đề mà từ lâu ngành giáo dục đã quan tâm và đề cao. Mục đích là để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ở thiên niên kỉ mới, đào tạo ra những chủ nhân của đất nước đủ đức, đủ tài. Đây là vấn đề hết mà ngành giáo dục rất quan tâm song cũng là vấn đề vô cùng phức tạp khó khăn.
II. CƠ SỞ THỰC TIỄN
- Đa phần học sinh THCS học tập môn Ngữ văn là rất thụ động. Các em không quan tâm đến các hoạt động để tự tìm đến tri thức mà quen nghe, quen chép, ghi nhớ và tái hiện lại một cách máy móc, rập khuôn những gì mà giáo viên đã giảng. Điều này đã làm triệt tiêu óc sáng tạo, suy nghĩ của người học, biến người học thành người quen suy nghĩ, diễn đạt bằng ý vay mượn, lời sẵn có, thành người nô lệ của sách vở. Vì chưa có hào hứng, chưa quen bộc lộ những suy nghĩ, tình cảm của cá nhân trước tập thể cho nên khi phải nói và viết, học sinh cảm thấy rất khó khăn. Nhiều học sinh chưa nhận thức được tầm quan trọng của bộ môn Ngữ văn và việc học lệch để vì mục đích thi cử. 
- Thực trạng học văn của HS lớp 9 trường THCS Dương Nội
Đó chính là một phần thực trạng của học sinh học văn hiện nay. Điều đó đã thôi thúc tôi thực hiện đề tài này.
III. CÁC BIỆN PHÁP THỰC HIỆN
A. Chuẩn bị:
- Kiểm tra, rà soát chất lượng học tập của học sinh hai lớp 9A1 và 9A3
- Trao đổi với HS về một số phương pháp học tập trong đó có phương pháp tự học (chủ yếu về ý nghĩa, vai trò. Kể cho các em nghe một vài tấm gương tự học trong đó có Bác Hồ.
B. Các biện pháp cụ thể
1. Giới thiệu chương trình Ngữ văn 9 
 Ngay sau khi nhận lớp, tôi dành thời gian để giới thiệu chương trình môn Ngữ văn 9. Mỗi HS được phát một kế hoạch môn Ngữ văn của trường đã được PGD phê duyệt giúp các em có cái nhìn tổng quát, từ đó lập kế hoạch và phương pháp tự học ở các phân môn của môn học.
2. Giới thiệu các dạng câu hỏi kiểm tra kiến thức và rèn kĩ năng luyện tập (GV trao đổi , thống nhất với HS từ đầu năm học)
* Phần văn bản
a/ Câu hỏi kiểm tra kiến thức cơ bản (Tác giả, tác phẩm, thể loại, đề tài, nghệ thuật, nội dung chính)
b/ Các dạng bài tập rèn kĩ năng:
* Văn bản
- Văn bản nhật dụng, nghị luận: Chủ đề, hệ thống luận điểm luận cứ, viết đoạn văn
- Văn bản thơ (trung đại + hiện đại)
+ Nắm chắc kiến thức cơ bản, học thuộc lòng thơ.
+ Phân tích cảm thụ hình ảnh thơ tiêu biểu đặc sắc (Chú ý khai thác hiệu quả của các tín hiệu nghệ thuật)
+ Phân tích, cảm thụ đoạn thơ, bài thơ hoặc một nội dung trong bài thơ bằng cách trình bày thành một đoạn văn. (Tích hợp kiến thức phần Tiếng Việt và Tập làm văn)
- Văn bản truyện (trung đại, hiện đại, văn học nước ngoài)
+ Nắm chắc kiến thức cơ bản của mỗi văn bản truyện (Hoàn cảnh sáng tác, thể loại, tình huống, ngôi kể, nội dung, nghệ thuật) 
+ Tóm tắt ngắn gọn văn bản.
+ Phân tích cảm thụ một chi tiết nổi bật trong tác phẩm.
+ Phân tích cảm thụ đặc điểm của nhân vật.
+ Liên hệ so sánh các văn bản viết cùng đề tài, cùng chủ đề
* Phần Tiếng Việt - Tập làm văn
- Nắm chắc kiến thức tiếng Việt, làm các bài tập nhận diện.
- Vận dụng kiến thức đã học + tích hợp văn bản:
- Sử dụng các cách trình bày nội dung trong một đoạn văn để hoàn thành đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, tổng phân hợp )
3. Hướng dẫn cụ thể một số biện pháp tự học cho học sinh.
* Biện pháp 1: Hướng dẫn HS chuẩn bị sách (SGK, sách tham khảo, vởđặc biệt chuẩn bị vở (sổ ) ghi chép
 * Biện pháp 2. Hướng dẫn HS chuẩn bị bài mới trước khi đến lớp (soạn bài ở nhà)
a. Cách thức thực hiện:
+ Học sinh chuẩn bị bài trước khi đến lớp theo yêu cầu của giáo viên (thống nhất cách thức soạn từng phân môn từ đầu năm học) 
+ Bài soạn các em ở nhà bao gồm: chuẩn bị phần Văn bản, Tiếng Việt, Tập làm văn. 
+ Cán bộ lớp kiểm tra vở soạn bài của các bạn trong lớp rồi báo cáo về giáo viên.
b. Ví dụ về hướng dẫn soạn văn bản:
Bước 1: Đọc kĩ văn bản 2 đến 3 lần
Bước 2: Tìm hiểu kiến thức cơ bản của phần văn bản
+ Tác giả
+ Tác phẩm (xuất xứ, thể loại, chủ đề); nội dung cơ bản, nghệ thuật tiêu biểu, đặc sắc
+ Những thông tin ngoài SGK về văn bản, về tác phẩm
Bước 3: Trả lời các câu hỏi trong mục Đọc - hiểu văn bản 
- Riêng các văn bản thơ phải học thuộc 
- Các văn bản truyện phải tóm tắt trước, nắm chắc kiến thức của bài.
(Rất khuyến khích HS học thuộc thơ, tóm tắt truyện, tìm hiểu về tác giả và hoàn cảnh ra đời trước khi học văn bản)
c. Phần Tiếng Việt và TLV soạn phần hình thành kiến thức lý thuyết (phần luyện tập áp dụng kiến thức học được để làm trên lớp)
* Biện pháp 3: Hướng dẫn HS chọn lọc tư liệu liên quan đến nội dung bài học qua các kênh thông tin đại chúng, qua thực tế đời sống phù hợp với bộ môn
+ Hướng dẫn HS chọn lọc tư liệu từng bài học, tiết học hoặc theo chủ đề.
+ Cần hướng dẫn HS các địa chỉ tin cậy để tìm tư liệu
+ Nên khuyến khích HS tìm những tư liệu, tình huống ở từng địa phương cụ thể nơi HS sinh sống.
VD: 
- GV giao nhiệm vụ HS tìm tư liệu ngoài SGK khi học bài Đồng chí của Chính Hữu (Kết quả?)
- HS làm BT nhóm tìm hiểu về 10 câu thuộc P2 bài Đồng chí
- HS làm việc nhóm tìm hiểu về sự sáng tạo của Truyện Kiều so với Kim Vân Kiều truyên ( Cô đọng bằng PP)
- Sưu tập những hình ảnh nhân dân kéo pháo, dân công chở lương thực 
trong chiến dịch Điện Biên Phủ và bài hát “Hò kéo pháo” (Lồng ghép giáo dục quốc phòng)
* Biện pháp 4. Tự làm bài tập củng cố kiến thức sau mỗi bài học và rèn kĩ năng tổng hợp kiến thức cơ bản 
- Về BT củng cố kiến thức sau mỗi bài học
+ Đặc biệt chú trọng đến việc hướng dẫn học sinh tự làm các dạng bài tập củng cố kiến thức. 
+ Chia ra làm 3 dạng bài: Tự trả lời nhanh ở trên lớp; bài tập thảo luận nhóm và bài tập cá nhân HS tự học sinh làm ở nhà.(Từng dạng BT áp dụng tùy từng bài học)
*Ví dụ
- Bài tập nhanh: 
VD1: Sau khi học xong bài thơ Đồng chí của Chính Hữu và Bài thơ về tiểu đội xe không kinh của Phạm Tiến Duật, em thấy hình ảnh người lính trong hai bài thơ có những nét chung và nét riêng nào? Qua đó em có suy nghĩ gì về hình ảnh người lính trong hai cuộc kháng chiến?
- Về bài tâp tự học ở nhà, tự tổng hợp kiến thức 
* Cách thức thực hiện:
- HS làm ra giấy A4
- Học sinh lưu giữ bài làm của mình sau khi được sửa chữa, rồi lên kế hoạch ôn luyện cụ thể.
b. Ví dụ cụ thể: Tất cả các văn bản thơ + truyện (trung đại, hiện đại) tôi đều yêu cầu các em làm bài. Sau đây, chỉ xin được đưa ra một vài ví dụ có tính chất minh họa những bài làm của học sinh đã thực hiện trong quá trình tự học, tự luyện môn Ngữ văn.
- Minh chứng về việc HS hệ thống lại kiến thức cơ bản toàn bài bằng cách viết lại các ý chính hoặc vẽ sơ đồ 
* Biện pháp 5. Kĩ năng tự làm một số dạng bài tập thi vào lớp 10 THPT
Dạng 1: Học thuộc lòng thơ, tóm tắt văn bản truyện và trả lời kiến thức cơ bản (Giao thời hạn học thuộc)
Dạng 2: Cảm thụ chi tiết, hình ảnh thơ đặc sắc qua việc phân tích giá trị của các biện pháp nghệ thuật.
- Minh chứng VB thơ HS tìm điểm sáng NT một cách chi tiết theo hướng dẫn của GV (2 Văn bản/1 tuần) trước các giờ ôn tập buổi chiều
Dạng 3: Luyện kĩ năng viết đoạn văn
- HS luyện viết ở nhà => GV kiểm tra xác suất, chữa hoặc đổi chéo bài để các bạn KT cho nhau
* Biện pháp 6. Luyện đề thi vào 10 THPT
Sau khi học sinh đã được học một lượng kiến thức cơ bản, các em được luyện đề theo cấu trúc đề thi vào 10 THPT. Một là để kiểm tra nắm bắt sơ bộ chất lượng học tập của các em, từ đó có kế hoạch ôn luyện, bổ sung kiến thức và rèn kĩ năng làm bài cho học sinh . Hai là cho học sinh làm quen dần với cấu trúc đề thi, tránh sự bỡ ngỡ khi các em vào kì thi chính thức. Khi trả bài tôi cho các em tự nhận xét rút kinh nghiệm về bài của mình qua đáp án biểu điểm từng phần tôi photo phát cho học sinh.
IV. KẾT QUẢ THỰC HIỆN
Trong một vài năm học, nhất là năm học 2018 - 2019, áp dụng các biện pháp tự học này cho các lớp 9 tôi giảng dạy, tôi thấy kết quả học tập ở cuối học kì I và kì II của lớp 9 tôi dạy đã khá hơn rất nhiều so với kết quả đầu năm, các em tự tinh, hào hứng hơn trong các giờ học.
KẾT LUẬN
Như vậy, việc áp dụng phương pháp “Tự học môn Ngữ văn” ở trường THCS nói chung và với học sinh lớp 9 nói riêng là vô cùng cần thiết. Từ sự trải nghiệm của bản thân, tôi thấy học sinh học theo lối học cũ, các em hoàn toàn thụ động, máy móc, rập khuôn, thường có thói quen ỷ lại, dựa dẫm, ngại nghĩ, lười động não, thiếu tính khoa họcThực sự, cách học như vậy đã làm hạn chế khả năng chủ động, sáng taọ trong việc tiếp nhận kiến thức, các em không có cơ hội tự khẳng định mình.
 Vì những lí do đó, tôi đã thay đổi phương pháp dạy học bằng cách: hướng dẫn và bồi dưỡng cho các em phương pháp học: “Tự học môn Ngữ văn”. Mục đích của phương pháp này giúp các em nắm chắc kiến thức bộ môn và có những kĩ năng nhất định, chuẩn bị cho kì thi vào THPT. Và có lẽ quan trọng hơn cả là bước đầu xây dựng cho các em năng lực tư duy sáng tạo.
 Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ của tôi trong quá trình giảng dạy, xin được mạnh dạn đưa ra cùng trao đổi và rút kinh nghiệm cùng đồng nghiệp. Có thể đề tài của tôi còn có nhiều điểm trình bày chưa thực sự thấu đáo. Chính vì vậy, tôi rất mong sự góp ý của đồng nghiệp cũng như sự góp ý chỉ đạo bổ sung của các cấp lãnh đạo để đề tài được hoàn thiện tốt hơn, được áp dụng vào việc giảng dạy của tôi đạt kết quả cao hơn nữa.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!
 Dương Nội, ngày 9 tháng 4 năm 2019
Người viết
 Trần Thị Thu Thủy