SKKN Một vài kinh nghiệm khi rèn kĩ năng viết bài nghị luận tác phẩm Văn học cho học sinh Lớp 9

g xóm, yêu đồng quê trưe nên lòng yêu nước”. Ông Hai đúng một con người như thế - một con người tha thiết yêu làng, vì yêu làng nên ông yêu nước, kính yêu cụ Hồ, quyết trung thành với kháng chiến. Đó chính là nét đẹp mới trong đời sống tình cảm của con người nông dân Việt Nam thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp”
Giữa các luận điểm, đoạn văn cần có sự kiên kết, chuyển tiếp một cách linh hoạt, uyển chuyển, tránh gò bó, máy móc, công thức.
+ Đoạn kết bài:
Đoạn kết bài phải thể hiện đúng quan điểm đã trình bày ở phần thân bài.Chỉ nêu những ý nhận xét, đánh giá khái quát, không trình bày lan man hay lặp lại ý diễn giải, minh họa, cụ thể, chi tiết, cũng không nên lặp lại nguyên văn lời lẽ của phần mở bài. Khác với mở bài, phần kết bài thiên về đánh giá, tổng kết vấn đề. 
Có nhiều cách kết bài, có thể là tóm tắt, khẳng định lại giá trị nội dung, nghệ thuật của tác phẩm; có thể là tổng hợp những cảm nhận sâu sắc về nhân vật, tình cảm, tác giả, tác phẩm ; có thể là liên tưởng đến các vấn đề khác có liên quan.
Ví dụ: Đánh giá nhân vật và khẳng định giá trị tác phẩm.
“ Ông Hai trong truyện ngắn Làng là một nhân vật tạo ấn tượng sâu sắc đối với người đọc. Qua truyện này, bằng những tình huống, chi tiết chân thật, thú vị, bằng nghệ thuật miêu tả tâm lý sinh động, Kim Lân đã đem đến cho chúng ta một hình tượng hấp dẫn về người nông dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Pháp. Tình yêu tha thiết, sự gắn bó sâu nặng với làng quê, đất nước của nhân vật ông Hai luôn luôn có ý nghĩa giáo dục thấm thía đối với các thế hệ bạn đọc”
+ Đối với tiết Luyện tập làm bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích), giáo viên vừa củng cố tri thức về yêu cầu, cách làm bài vừa qua luyện tập giúp học sinh thành thạo thêm kĩ năng tìm ý, lập ý, kĩ năng viết bài hoàn chỉnh. Để chuẩn bị cho tiết luyện tập, giáo viên phải giao việc chuẩn bị ở nhà cho học sinh theo yêu cầu SGK, chuẩn bị dàn ý chi tiết cho phần luyện tập trên lớp. Giáo viên nhận xét đánh giá bài luyện tập của học sinh, vừa rèn luyện kĩ năng viết bài đúng yêu cầu vừa rèn luyện kĩ năng viết bài nghị luận gắn liền cùng sự phân tích, giải thích, chứng minh, kết hợp nhiều thao tác nghị luận và phải thể hiện những suy nghĩ, cảm thụ cá nhân.
+ Đối với tiết Luyện nói nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ : nhằm rèn luyện kĩ năng trình bày miệng một cách mạch lạc, hấp dẫn những cảm nhận, đánh giá của mình về một đoạn thơ, bài thơ, rèn luyện cách tìm ý, lập dàn ý và cách dẫn dắt vấn đề nghị luận. Giáo viên có thể chọn các vấn đề đưa ra luyện nói ngoài SGK nhưng phải gắn với các bài thơ đã được học và gợi hứng thú ở các em. Qua tiết học, giáo viên củng cố kiến thức lý thuyết và kĩ năng đối với bài nghị luận về đoạn thơ, bài thơ và rèn luyện khả năng diễn đạt, chuẩn bị tốt cho bài viết sắp tới.
- Củng cố nâng cao kiến thức về các kiểu bài nghị luận văn học là rất cần thiết. Giáo viên có thể lồng các nội dung kiến thức cần cung cấp, các kĩ năng cần rèn luyện vào ngay nội dung bài học, vào phần củng cố hoặc vào các giờ bồi dưỡng tăng tiết. Có thể cho học sinh đối chiếu, so sánh, tìm nét giống và nét khác biệt của bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) với bài nghị luận về bài thơ, đoạn thơ, cách tìm luận điểm, luận cứ cho mỗi kiểu bài nghị luận. Xây dựng dàn bài khái quát, chi tiết cho mỗi dạng bài nghị luận (nhân vật, phát biểu cảm nghĩ, nghị luận một vấn đề của nội dung tác phẩm hoặc nghệ thuật của đoạn thơ, bài thơ ), rèn luyện cho học sinh thành thục các bước làm bài nghị luận văn học, luyện tập viết đoạn.
- Đối với tiết học văn bản, giáo viên cần hướng dẫn học sinh cảm thụ văn bản (truyện, đoạn trích, bài thơ, đoạn thơ) một cách đầy đủ, sâu sắc về tác giả, tác phẩm, hoàn cảnh sáng tác, nhân vật, sự kiện, chủ đề nội dung, nghệ thuật của tác phẩm, hiểu sâu sắc, chính xác các từ ngữ trong văn bản.
- Trong các giờ học tiếng Việt, giáo viên cần giúp học sinh hiểu và vận dụng kiến thức vào những hoàn cảnh giao tiếp cụ thể, ôn tập củng cố các kiến thức về câu, cách sử dụng dấu câu, cách dựng đoạn và liên kết đoạn, cách dùng từ chính xác, rèn luyện cách viết đúng chính tả 
- Giáo viên ra đề kiểm tra nghị luận tác phẩm truyện hoặc đoạn thơ, bài thơ phải đảm bảo tính khoa học, tính tư tưởng, tính thực tế theo ma trận, đảm bảo chuẩn kiến thức, chuẩn kĩ năng. Đề bài phải đánh giá cho được học sinh ở nhiều phương diện nhất là biết vận dụng kiến thức và kĩ năng làm bài, vận dụng linh hoạt, nhuần nhuyễn các thao tác phân tích, giải thích, chứng minh, bình luận, có kĩ năng làm bài tập làm văn về bố cục, diễn đạt, ngữ pháp, chính tả
- Thực hiện chấm bài nghiêm túc. Muốn rèn luyện kĩ năng viết bài tập làm văn, giáo viên phải biết học sinh còn hạn chế ở mặt nào. Bài viết của học sinh thể hiện rõ nhất các kĩ năng làm bài tập làm văn nói chung như bố cục, diễn đạt, ngữ pháp, chính tả, kĩ năng nghị luận văn học nói riêng, sử dụng nhuần nhuyễn các thao tác phân tích, giải thích, chứng minh, bình luận Trong quá trình chấm bài giáo viên đối chiếu bài viết của học sinh với tất cả những yêu cầu ấy để cho học sinh lời nhận xét trên bài làm chính xác, giúp các em nhận thức đúng sai, rút ra kinh nghiệm để viết bài đạt kết quả tốt hơn trong những lần sau. Tránh không phê gì hoặc chỉ gạch chân các lỗi.
- Giáo viên cần thực hiện tốt tiết trả bài viết cho học sinh theo chuyên đề của Sở Giáo dục đã triển khai ở các năm học trước. Các bước, các nội dung phải tiến hành trong tiết này là: 
1. Đề bài (ghi lại đề bài đã cho kiểm tra).
2. Phân tích đề (yêu cầu học sinh xác định thể loại, vấn đề cần nghị luận).
3. Lập dàn bài (giáo viên hướng dẫn học sinh xây dựng dàn bài hoàn chỉnh).
4. Nhận xét chung về bài làm (những ưu điểm, khuyết điểm).
5. Sửa lỗi phổ biến (dùng từ, đặt câu, dựng đoạn, diễn đạt, chính tả, cách trình bày các luận điểm): giáo viên chọn những lỗi tiêu biểu, nêu ra và hướng dẫn học sinh tự sửa chữa, rút kinh nghiệm cho bài viết sau.
6. Củng cố về nội dung và phương pháp.
7. Đọc bài văn hay - đoạn văn hay, biểu dương khích lệ.
8. Kiểm tra lại toàn bộ văn bản.
Tiết trả bài viết có vai trò quan trọng trong việc kiểm tra, đánh giá rèn luyện kĩ năng viết hoàn chỉnh bài nghị luận văn học. Do đó giáo viên phải chuẩn bị thật kĩ từ khâu chấm bài đến tổ chức tiết trả bài. Làm thế nào qua tiết học giúp từng học sinh phát huy được những mặt mạnh, ưu điểm của mình và hạn chế những lỗi thuộc về kiến thức và kĩ năng làm bài. (Phía sau giải pháp người viết xin đưa một số bài viết minh họa cho các lỗi mà học sinh mắc phải trong khi làm bài nghị luận văn học và cụ thể hướng chấm bài, phê vào bài để mọi người tham khảo).
b. Đối với học sinh:
- Để đạt kết quả tốt trong việc rèn luyện kĩ năng làm văn nghị luận văn học cho học sinh, giáo viên cần chú ý hướng dẫn các em tự học ở nhà thật tốt (đọc kĩ tác phẩm , học thuộc lòng đoạn thơ, bài thơ, tìm hiểu bài theo câu hỏi hướng dẫn ở SGK hoặc của giáo viên), thường xuyên đọc sách báo, các tài liệu có liên quan nhất là những bài nghị luận, phân tích để có định hướng tốt về mặt cảm thụ, tích cực học tập, phát biểu ý kiến xây dựng bài, nắm chắc nội dung, tác giả, tác phẩm, hoàn cảnh sáng tác, nghệ thuật, cái hay, cái độc đáo của tác phẩm, cảm xúc sâu xa của nhà văn, nhà thơ
- Học tập thật tốt phân môn tiếng Việt để có đầy đủ kiến thức về ngữ pháp, sử dụng câu, dấu câu, từ vựng, chính tả, kĩ năng viết đoạn, liên kết đoạn , thường xuyên rèn luyện chữ viết để chuẩn bị tốt cho việc viết bài tập làm văn.
- Nắm vững kiến thức về kiểu văn bản và yêu cầu khi tạo lập các kiểu văn bản, nhất là nghị luận văn học, phương pháp nghị luận từng dạng bài, rèn luyện tốt các kĩ năng vận dụng kiến thức văn học, phân tích, giải thích, chứng minh, lập luận, diễn đạt, dùng từ, đặt câu, dựng đoạnrèn luyện để thành thạo các kĩ năng phân tích đề, tìm ý, lập dàn bài, viết bài, sửa chữa sau khi viết.
- Rèn luyện kĩ năng thực hành tổng hợp, mạnh dạn trong việc trình bày những cảm xúc, suy nghĩ thể hiện những cảm thụ riêng của bản thân trước một tác phẩm văn học hay một nội dung vấn đề nào đó của tác phẩm.
Tóm lại muốn giỏi văn nghị luận về tác phẩm văn học, học sinh phải thực sự yêu thích môn văn, tích cực, tự giác. Phải tha thiết yêu cuộc sống, yêu cái đẹp; phải biết vui buồn trước cuộc sống của con người. Toán học là trụ cột của khoa học tự nhiên,văn học là trụ cột của khoa học xã hội. Một khi đã học tốt toán,văn thì các môn khác chắc chắn sẽ học tốt. Người học có quyết tâm và sự kiên trì rèn luyện thì hiệu quả sẽ cao.
3. Kết quả:
Với tâm huyết giảng dạy thật tốt kiểu bài phân tích tác phẩm văn học, qua tích lũy một vài kinh nghiệm hướng dẫn học sinh phương pháp làm bài, quan tâm đổi mới phương pháp dạy học môn Ngữ văn và chú ý rèn luyện kĩ năng viết bài nghị luận văn học cho học sinh lớp 9, chất lượng bài viết của học sinh các lớp do chính tôi trực tiếp giảng dạy được nâng lên rõ rệt. Biểu hiện cụ thể ở các mặt sau:
+ Đa số bài làm của các em đều đáp ứng được yêu cầu của đề về nội dung, thể loại.
+ Nắm vững hơn phương pháp làm văn nghị luận về tác phẩm, rất ít bài viết lan man hoặc sơ lược, nghèo ý. Biết xác định các luận điểm và trình bày luận cứ rõ ràng, chặt chẽ, thuyết phục hơn.
+ Ngày càng nhiều học sinh có sự cảm thụ sâu sắc về tác phẩm, có sự tìm tòi sáng tạo và tinh tế khi viết bài nghị luận, không còn gượng ép, máy móc hay khuôn sáo.
+ Rất ít bài viết còn mắc các lỗi chính tả, dùng từ. Tình trạng viết câu sai ngữ pháp, không phân đoạn hay tách đoạn tùy tiện cũng giảm đáng kể . Nhiều em tránh được lối diễn đạt rườm rà, không rõ ràng, súc tích.
Sau đây là kết quả thống kê chất lượng bài viết kiểm tra nghị luận văn học của học sinh lớp 9B, 9E ở trường trong 2 năm học 2013-2014 và 2014-2015:
* Bài viết Nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích):
 Năm học
TS HS
 Giỏi 
 Khá
 TB
 Yếu
 Kém
2013-2014 
 62
 5
 16
 25
 16
 0
2014-2015
 65
 10
 26
 20
 9
 0
* Bài viết Nghị luận về đoạn thơ, bài thơ: 
Năm học
TS HS
 Giỏi 
 Khá
 TB
 Yếu
 Kém
2013-2014 
 62
 4
 15
 26
 17
 0
2014-2015
 65
 9
 20
 25
 11
 0
4. Bµi häc rót ra tõ qu¸ tr×nh hướng dẫn học sinh cách viết đoạn văn nghị luận về tác phẩm văn học lµ: 
Nâng cao chất lượng dạy và học nói chung, Tập làm văn nghị luận nói riêng đang là mối quan tâm của nhiều người. Làm sao để học sinh học tốt văn nghị luận vẫn là vấn đề thời sự của khoa học cần phải thảo luận thêm.
Qua nghiên cứu giải pháp rèn luyện kĩ năng viết bài nghị luận văn học cho học sinh lớp 9, tôi rút ra được những bài học kinh nghiệm cơ bản như sau:
- Thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy là phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong giờ học, làm cho giờ học dân chủ hơn, học sinh được thực hành giao tiếp nhiều hơn. Đó là điều cần thiết nhưng chưa đủ vì thước đo hiệu quả của giáo dục vẫn là chất lượng học tập, chất lượng bài viết của học sinh.
- Để rèn luyện tốt kĩ năng viết bài nghị luận văn học cho học sinh lớp 9, cả giáo viên và học sinh đều phải có sự nỗ lực nghiên cứu, tìm tòi, sáng tạo. Giáo viên phải nghiên cứu kĩ bài dạy, tích cực đầu tư nhiều hơn trong việc đổi mới phương pháp, đổi mới các hình thức tổ chức và sử dụng phương tiện dạy học, học sinh phải hứng thú, tích cực, là chủ thể thực sự của quá trình học tập.
- Không có một kinh nghiệm nào là duy nhất có thể chung cho mọi người. Không có một phép lạ dễ dàng nào để đi đến sự thành công. Nếu mỗi giáo viên không ngừng học tập, kiên trì tích lũy kinh nghiệm thì chất lượng sẽ ngày càng cao hơn.
III. KẾT THÚC VẤN ĐỀ
Bản thân tôi trong quá trình giảng dạy chương trình Ngữ văn lớp 9 đã khá nhiều năm nhưng làm thế nào để nâng cao chất lượng bài viết văn nghị luận về tác phẩm văn học cho học sinh là vấn đề tôi đặc biệt quan tâm và có sự tìm tòi, nghiên cứu kĩ qua kinh nghiệm giảng dạy của các bạn đồng nghiệp, qua bài viết của nhiều đối tượng học sinh trong các lần kiểm tra và thi học kì, có sự đối chiếu giữa lý luận đổi mới phương pháp với thực tiễn. Vì vậy, đề tài có thể không chỉ có ích cho tôi mà cũng rất cần thiết cho giáo viên giảng dạy bộ môn Ngữ văn 9 đang quan tâm đến vấn đề này. 
C. PHẦN KẾT LUẬN
Trong quá trình giảng dạy, bên cạnh việc giúp học sinh nắm bắt kiến thức trọng tâm của bài học thì việc rèn luyện kĩ năng sẽ giúp học sinh có định hướng trong việc tìm hiểu, phân tích tác phẩm văn học và tạo lập văn bản khi thực hành. Cho nên việc hướng dẫn học sinh cách làm văn nghị luận về tác phẩm văn học sẽ góp phần nâng cáo chất lượng dạy và học, đáp ứng được chuẩn kiến thức và kĩ năng trong phương pháp dạy học mới hiện nay.
Những kinh nghiệm trên được rút từ thực tế khi hướng dẫn học sinh làm bài văn nghị luận trong quá trình giảng dạy. Với những kinh nghiệm ấy tôi đã giúp các em có kĩ năng làm bài, gỡ bí cho học sinh nhất là đối tượng học sinh từ trung bình trở xuống, đã từng bước nâng cao chất lượng học tập của các em ở bộ môn Ngữ văn. 	 
D. PHẦN ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ 
1. Đối với phụ huynh:
- Cần quan tâm hơn đến việc học hành của con em mình, đầu tư nhiều về thời gian cho con cái học tập, không nên để cho các em phụ giúp nhiều công việc gia đình. 
- Hướng dẫn và tạo cho con thói quen đọc sách; chia sẻ tư vấn, định hướng bồi dưỡng tâm hồn cho con để các em có nhiều thuận lợi trong việc bộc lộ và phát triển cảm xúc, tình cảm trong cuộc sống nói chung và trong việc làm văn nói riêng. 
- Phối hợp chặt chẽ, thường xuyên với giáo viên bộ môn văn để tìm hiểu nắm bắt kịp thời tình hình học tập của con em mình. 
2. Đối với nhà trường: 
- Cần mua thêm các loại tài liệu tham khảo về tác giả, tác phẩm và tài liệu khác.
- Có thêm các thiết bị dạy - học cần thiết phục vụ cho giáo viên và học sinh.
3. Đối với Phòng giáo dục:
- Tăng cường hơn việc tổ chức hội thảo chuyên đề cho giáo viên bộ môn văn trong từng năm để giáo viên có dịp trao đổi kinh nghiệm, thảo luận tìm ra phương pháp tối ưu, tích cực nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn.
- Có kế hoạch tham mưu với cấp trên để có chế độ đãi ngộ hợp lí đối với giáo viên dạy thêm cho học sinh yếu kém.
- Đầu tư thêm trang thiết bị, dụng cụ trực quan, đặc biệt là đầu tư công nghệ thông tin để hỗ trợ cho giáo viên giảng dạy Ngữ văn.
Do thời gian, điều kiện nghiên cứu còn có nhiều hạn chế nên đề tài chỉ xin nêu ra một vài giải pháp để rèn luyện kĩ năng viết văn nghị luận về tác phẩm văn học cho học sinh lớp 9 mà bản thân tôi nghiên cứu, tích lũy được. Việc trình bày còn mang tính chủ quan của người viết nên chắc chắn có nhiều vấn đề cần tranh luận. Hướng tới, nếu được phổ biến và mở rộng phạm vi nghiên cứu, tổng hợp kinh nghiệm của nhiều người thì đề tài sẽ hoàn chỉnh và có giá trị khoa học cao hơn. 
Trên đây là một vài kinh nghiệm của bản thân tôi khi hướng dẫn học sinh lớp 9 viết văn nghị luận về một vấn đề trong tác phẩm văn học. Dẫu biết rằng vẫn còn nhiều khiếm khuyết và chưa phải là phương pháp tối ưu nhất bởi tôi nghĩ rằng: Dạy văn là một vấn đề rất khó, để soạn được một bài lên lớp thật tốt lại càng khó khăn hơn. Vì vậy tôi rất mong được sự đóng góp ý kiến nhận xét của các thầy cô trong Ban giám khảo, của các đồng nghiệp và của những người yêu thích môn Ngữ văn. 
 Tôi xin chân thành cảm ơn!
 Thạch Hà ngày 25/ 9/ 2016