SKKN Nâng cao chất lượng viết đoạn văn nghị luận Văn học phần Truyện hiện đại cho học sinh Lớp 9

ư thế nào? đây là vấn đề nghệ thuật giảng dạy. Nếu khéo léo khám phá sẽ có được nhiều cảm xúc, hứng thú gợi mở cho các em HS niềm yêu thích, tích cực tư duy làm bài. Bài nghị luận của các em sẽ sâu sắc, tinh tế và chân thật. Nếu không khéo sẽ làm cho các em nhàm chán và bài viết của các em trở nên lạc lõng, hời hợt, tẻ nhạt.
Bằng kinh nghiệm bản thân, tôi thường hướng dẫn các em tìm ý bằng các cách sau đây bằng cách ghi nhanh các ý vừa nảy sinh ngay trong đầu sau khi tìm hiểu đề:
Trước một đề văn, HS phải đọc kỹ đề, tìm hiểu đề rồi mới thực hiện bước tìm ý. Thông thường, tìm hiểu đề xong, trong đầu người viết lập tức xuất hiện lộn xộn các ý có khi trúng cũng có khi xa đề. Lúc này, người viết cần phải ghi nhanh ngay lại các ý đó. Mặc dù các ý chưa thật đầy đủ, không thành hệ thống nhưng vẫn nên ghi lại nếu không sẽ chìm đi ngay hoặc không trở lại nữa.
Ví dụ đề bài: “Suy nghĩ về nhân vật ông Hai trong truyện ngắn “Làng” của nhà văn Kim Lân
Khi tìm hiểu đề, HS sẽ ghi lại được hàng loạt các ý sau:
- Ông Hai khoe làng.
- Ông Hai yêu làng Chợ Dầu.
- Ông Hai nhớ làng khi ở nơi tản cư.
- Nghe tin làng theo Tây.
- Nghe tin cải chính về làng.
- Định quay về làng.
- Tình huống truyện độc đáo.
- Tình yêu nước hòa quyện trong tình yêu làng.
- Ông Hai khoe nhà bị đốt...
*Đặt câu hỏi:
-“Làng” là một truyện ngắn ra đời trong hoàn cảnh nào? có những thành công gì về nội dung và nghệ thuật?
-Truyện có kết cấu ra sao? Xoay quanh nhân vật nào? Nhân vật có những đặc điểm gì nổi bật? Tình yêu làng được biểu hiện như thế nào? Tình yêu làng, yêu nước của nhân vật ông Hai được bộc lộ trong tình huống nào? Tình cảm ấy có đăc điểm gì mới so với vẻ đẹp trong nét tính cách truyền thống của người nông dân? (cụ thể lúc bấy giờ - thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp)? Những chi tiết nghệ thuật nào chứng tỏ một cách sinh động, thú vị tình yêu làng và lòng yêu nước ấy? ( về tâm trạng, cử chỉ, hành động, lời nói ...)?
-Em có nhận xét, đánh giá suy nghĩ gì về tư tưởng tình cảm của người nông dân trong thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp qua nhân vật Ông Hai? (những nhận thức, tình cảm đúng đắn cao đẹp: sự nhiệt tình, hăng hái tham gia kháng chiến, lòng tin tưởng tuyệt đối vào kháng chiến vào lãnh tụ.)
- Nhân vật ông Hai đã để lại những tình cảm đẹp gì trong lòng em? (sự yêu mến, trân trọng và cảm phục, tự hào .)
Với những câu hỏi tìm ý gợi mở trên, người GV có thể yên tâm HS sẽ đảm bảo đáp ứng tốt nội dung đề bài. Tương tự như thế HS có thể tự tìm và trả lời các câu hỏi tìm ý cho bất kì đề bài văn nghị luận nào.
2.2.3 Kỹ năng dàn bài cụ thể, chi tiết.
Trong quá trình viết văn đảm bảo đoạn văn đúng chủ đề, đầy đủ ý, các câu văn và đoạn văn mạch lạc, có sự liên kết với nhau, muốn đoạn văn thu hút được người đọc người nghe thì cần phải có khâu lập dàn ý. Việc lập dàn ý có thể làm phác thảo nhanh trên giấy, đây là việc làm mà học sinh thường ngại, loay hoay hoặc bỏ qua . Chính vì vậy việc hướng dẫn học sinh một cách cụ thể, chi tiết
Một bài văn hoàn chỉnh được ví như một ngôi nhà thì dàn ý là cái khung thiết kế nên ngôi nhà ấy. Viết một đoạn văn nghị luận cũng thế. Muốn có một đoạn văn nghị luận hay, đảm bảo đáp ứng các yêu cầu của đề bài một cách rõ ràng, chặt chẽ, có hệ thống, mạch lạc, lập luận thuyết phục...người GV phải hướng dẫn HS làm tốt bước lập dàn ý này. Có thể hướng dẫn HS sắp xếp các ý theo trình tự nội dung, nghệ thuật, rồi đến nhận xét, đánh giá, suy nghĩ của bản thân, nhưng có thể sắp xếp đan xen giữa nội dung, nghệ thuật và nhận xét, đánh giá, suy nghĩ của bản thân. Cũng có khi việc sắp xếp không bị gò bó theo một trật tự cố định nào. Trong trường hợp này, đòi hỏi HS phải có bản lĩnh viết văn, phải có dụng ý nghệ thuật trong cách sắp xếp trình bày lập luận để đạt được mục đích yêu cầu của đề bài, làm sáng tỏ vấn đề. Thông thường dàn bài chung cho đoạn văn nghị luận về tác phẩm truyện theo một trình tự như sau:
Mở đoạn: Giới thiệu khái quát về tác phẩm truyện hay một đoạn trích ( tuỳ theo yêu cầu cụ thể của đề bài ) và nêu ý kiến đánh giá sơ bộ của mình .
Thân đoạn: Nêu các luận điểm chính về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm ; có phân tích, chứng minh bằng các luận cứ tiêu biểu và xác thực.
Kết đoạn: Nêu nhận định, đánh giá chung của mình về tác phẩm truyện hoặc đoạn trích, có liên hệ mở rộng.
Ví dụ như với đề bài:“Suy nghĩ về tình yêu làng quê và tình yêu nước ông Hai trong truyện ngắn Làng của Kim Lân ”, GV có thể hướng dẫn HS lập dàn bài như sau:
Mở đoạn: Giới thiệu truyện ngắn Làng và nhân vật ông Hai - nhân vật chính của tác phẩm, là người có tình yêu làng quê hòa quyện với tình yêu nước - một trong những nhân vật thành công bậc nhất của văn học thời kì kháng chiến chống Pháp .
Thân đoạn: Triển khai các luận điểm về tình yêu làng, yêu nước của nhân vật ông Hai và nghệ thuật đặc sắc mà nhà văn đã sử dụng.
+ Tình yêu làng, yêu nước của nhân vật ông Hai là tình cảm nổi bật xuyên suốt toàn truyện
- Chi tiết đi tản cư nhớ làng
- Theo dõi tin tức kháng chiến
- Tâm trạng khi nghe tin làng Chợ Dầu theo Tây
- Niềm vui tin đồn được cải chính
+ Nghệ thuật xây dựng nhân vật
- Chọn tình huống tin đồn thất thiệt để thể hiện diễn biến tâm trạng nhân vật
- Các chi tiết miêu tả nhân vật
- Các hình thức trần thuật (đối thoại, độc thoại ..)
+ Nhận xét, đánh giá về nhân vật:
- Nhân vật ông Hai đã có những chuyển biến mới trong tình cảm của người nông dân (những nhận thức mới, những tình cảm mới mẻ : sự nhiệt tình, hăng hái tham gia kháng chiến, lòng tin tưởng tuyệt đối vào kháng chiến, vào lãnh tụ .)
- Tình yêu làng đã được nâng lên thành tình yêu nước, sẵn sàng hy sinh tình cảm riêng, của cải riêng ( nhà ông bị Tây đốt nhẵn ông vẫn vui sướng, tự hào )
- Là nhân vật để lại nhiều tình cảm đẹp trong lòng người đọc: sự yêu mến, trân trọng và cảm phục
Kết đoạn:
Đánh giá được sức hấp dẫn của hình tượng nhân vật. Thành công của nhà văn khi xây dựng hình tượng nhân vật ông Hai
2.2.4:Kỹ năng viết đoạn
Khi đã có cái để viết, có dàn ý, bước kế tiếp, GV hướng dẫn HS luyện viết văn với mục đích để rèn kĩ năng diễn đạt cho các em.
Muốn viết văn tốt, tiến bộ nhanh thì học sinh phải thường xuyên luyện tập, viết nhiều, đọc nhiều sẽ giúp tăng vốn từ cũng như khả năng kết hợp các phương pháp lập luận: Giải tích, chứng minh, bình luận, phân tích, đánh giá. Đối với kiểu bài nghị luận về một tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) quan trọng nhất biết phân tích chi tiết, nhân vật, sự kiện, ngôn ngữ, nghệ thuật...
Dưới đây là một trong những đoạn văn đề bài: “Suy nghĩ về tâm trạng nhân vật ông Haikhi nghe tin Làng Chợ Dầu theo giặc trong truyện ngắn Làng của Kim Lân”.GV có thể giới thiệu định hướng số câu cho HS tham khảo.
(1)Tinh thần yêu nước, yêu làng của nhân vật ông Hai được thể hiện một cách cảm động qua diễn biến tâm trạng của ông khi nghe tin làng chợ Dầu theo giặc thật sâu sắc.. (2) Tác giả đã sáng tạo ra một tình huống bất ngờ, đầy kịch tính thử thách tình yêu làng của ông Hai là có tin đồn về làng Chợ Dầu theo giặc. (3) Ông Hai vô cùng đau xót: “cổ ông lão nghẹn ắng hẳn lại, da mặt tê rân rân, ông lão lặng đi tưởng như đến không thở được ...ông cúi gầm mặt xuống mà đi”. (4) “Về đến nhà, ông nằm vật ra giường không dám đi đâu”. (5 )Ông buồn, ông xấu hổ. (6) Ông tự tranh luận với mình, tự dằn vặt mình hoặc đâm cáu gắt với vợ. .(7) Đêm, “ông trằn trọc không sao ngủ được; ông hết trở mình bên này lại trở mình bên kia thở dài,. chân tay ông lão nhũn ra”,. .(8) Tin đồn loang xa, mụ chủ nhà hay được lại đuổi khéo gia đình ông. (9) Ông Hai rơi vào tình trạng bế tắc. (10) Ông có nghĩ đến việc trở về làng nhưng liền sau đó ông phản kháng lại ngay , ông phẫn uất nói : “Làng thì yêu thật nhưng làng theo Tây mất rồi thì phải thù”. (11)“Thật là tuyệt đường sinh sống !”. (12) Ông quyết không trở về làng vì về làng là bỏ kháng chiến, bỏ cụ Hồ. (13) Ông chỉ còn biết tâm sự với đứa con nhỏ ngây thơ. (14) Qua những lời tâm sự mộc mạc, chân thật đầy cảm động với con, ta thấy được tấm lòng yêu nước cao đẹp của người nông dân này. (15) Ông Hai đúng là một con người như thế - một con người thiết tha yêu làng, vì yêu làng nên ông yêu nước, kính yêu cụ Hồ, quyết trung thành với kháng chiến. (16) Đó chính là nét đẹp mới trong đời sống tình cảm của người nông dân Việt Nam thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp.
*Đoạn văn gồm 16 câu:
Câu (1) là câu diễn đạt ý chính của đoạn: nêu khái quát đặc điểm yêu nước, yêu làng của nhân vật ông Hai.( Câu này còn gọi là câu chủ đề )
Từ câu (2) đến câu (15) là các câu diễn giải cho ý chính (lòng yêu nước của nhân vật ông Hai). Đó là những lí lẽ và dẫn chứng cụ thể, tiêu biểu, chính xác, sinh động .
Câu (16) ( câu cuối) là câu khẳng định lại và nâng cao lòng yêu nước của nhân vật ông Hai (là vẻ đẹp mới trong đời sống tình cảm của người nông dân Việt Nam thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp.)
Từ việc phân tích cách viết đoạn trên, chúng ta có thể thấy rằng đây là đoạn được viết theo cách trình bày nội dung tổng-phân-hợp. Ngoài cách trình bày nội dung đoạn văn tổng-phân-hợp (như ví dụ trên), tôi cũng chú ý hướng dẫn và rèn cho HS kỹ năng viết đoạn văn theo các cách thông thường khác như đoạn diễn dịch (câu chủ đề đứng ở đầu đoạn văn), đoạn quy nạp (câu chủ đề đứng ở cuối đoạn văn) để các em biết và có thói quen ứng dụng các cách trình bày đoạn theo yêu cầu của đề bài. Từ đó các em sẽ rất thành thạo để vận dụng trong việc làm bài thi vào lớp 10 THPT sau này.
Kết quả nghiên cứu.
Việc hướng dẫn học sinh các kỹ năng, thao tác viết đoạn văn nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) là một việc làm quan trọng, cần thiết đối với bộ môn Ngữ Văn nói chung và đối với phân môn Tập làm văn nói riêng. Khi các em biết cách nhận diện đề và cách làm bài văn nghị luận văn học sẽ giúp các em dễ dàng định hướng cách làm bài, nâng cao năng lực tư duy trong giờ thực hành làm văn nghị luận.
Việc đem kinh nghiệm vào áp dụng trong thực tế giảng dạy tôi đã thu được những kết quả rất tích cực. Điểm các bài kiểm tra đạt yêu cầu, chất lượng cao hơn rõ rệt so với khi chưa áp dụng. Hơn thế một số em trở nên yêu thích bộ môn, biết cách làm tốt bài nghị luận văn học và say mê hơn đối với bộ môn. Chính vì thế các tiết học trở nên sôi nổi hơn nhiều bài của học sinh có sự sáng tạo, cảm xúc. Các em tham dự đội tuyển học sinh giỏi bước đầu đã có kết quả và kết quả thi vào 10 THPT nhất định sẽ được nâng lên. Cụ thể:
- Lớp giảng dạy:
Lớp
Sĩ số
Giỏi
Khá
Trung bình
Yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
9A
45
9
20%
18
40%
15
33,3%
3
6,7%
9B
45
8
17,8%
17
37,8%
16
35,5%
4
8.9%
- Học sinh đạt giải học sinh giỏi bộ môn Ngữ Văn cáp Huyện:
1. Phạm Phương Thảo - Giải Ba
2. Lê Thị Ngọc Ánh - Giải KK
Với kết quả của bài kiểm tra đánh giá giữa kỳ và cuối kỳ, bài thi khảo sát kỳ thi học sinh giỏi cấp Huyện đã phần nào minh chứng cho sự thành công bước đầu của đề tài mà tôi thực hiện. Kết quả đó đã khích lệ tôi tiếp tục phát huy những điểm mạnh của đề tài chất lượng bài viết về đoạn văn nghị luận văn học của học sinh và kết quả học sinh đạt học sinh giỏi cấp Huyện bộ môn cao hơn nữa trong những năm học sau.
PHẦN III - KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
1. Kết luận
Thực tế giảng dạy, bồi dưỡng học sinh giỏi và ôn thi vào lớp 10 THPT trong nhiều năm qua giúp tôi nhận ra rằng, tố chất hết sức quan trọng. Song trên thực tế, không có một tài năng nào tự nó có thể đi đến thành công. Bởi thế, vai trò người thầy là hết sưc quan trọng. Việc cung cấp các kiểu bài lí thuyết, các phuơng pháp, các bước làm bài của kiểu bài này không phải dễ dàng. Do đó, đối với giáo viên đứng lớp phải có sự say mê, sáng tạo trong cách dạy. bằng mọi phương pháp để hình thành trong nhận thức của các em về cách nhận diện đề, cách lập dàn bài, các bước làm bài cũng như cách bộc lộ cảm xúc, hiểu và viết đúng về tư tưởng, tình cảm của nhà văn, của tác phẩm. Giúp cho các em sau khi học xong phần văn nghị luận văn học có cách phân biệt được dạng đề này với dạng đề văn nghị luận khác. Bởi việc nắm chắc phương pháp giảng dạy và kĩ năng làm bài luôn là yếu tố hàng đầu để có được thành công.
Trên đây là một số kinh nghiệm trong việc giúp học sinh làm tốt bài văn nghị luộn văn học. Để có những kinh nghiệm này tôi đã mất không ít thời gian sưu tầm nghiên cứu tài liệu. Sau một thời gian vận dụng đề tài này vào việc dạy học bộ môn Ngữ Văn cho học sinh lớp 9, đến nay chất lượng dạy học được nâng lên một bước, số lượng học sinh yêu thích học văn nhiều hơn trước, tham gia thi học sinh giỏi đạt nhiều hơn và chất lượng thi vào lớp 10 bộ môn cũng ngày càng được nâng cao. Mặc dù đã thu được kết quả như vậy song đối với tôi đó mới chỉ là bước đầu và cũng còn nhiều thiếu sót. Nhưng tôi tin rằng việc áp dụng đề tài: Nâng cao chất lượng viết đoạn văn nghị luận văn học phần truyện hiện đại cho học sinh lớp 9”)” là điều tôi tâm đắc. Dẫu còn không ít thiếu sót và hạn chế trong cách trình bày, diễn đạt..., dẫu chỉ là những kinh nghiệm có thể còn non nớt song tôi áp dụng vào quá trình giảng dạy và đã có hiệu quả bước đầu, giúp tôi có niềm tin để tiếp tục áp dụng, cải tiến ở những năm học sau.
2. Khuyến nghị
Người giáo viên cần phải có lòng yêu nghề, hết lòng vì học sinh. Chuẩn bị bài chu đáo hệ thống câu hỏi rõ ràng, dễ hiểu, sát với mục tiêu của bài và phải phát huy được tính tích cực của học sinh. Nghiên cứu, tham khảo tài liệu, sách báo để bổ sung kiến thức cho bản thân. Tham khảo các bài dạy ở trang web của PGD và trên mạng Internet, tạo nhóm Zalo trao đổi về chuyên môn, đặc biệt là nhóm Zalo của các tổ chấm thị vào 10 hàng năm, từ đó có thể tiếp cận được rất nhiều các dạng đề, kiểu đề mới, cập nhật của thành phố Hà Nội. Góp thêm tư liệu cho bài giảng của mình thêm sinh động hơn. Dự giờ, học hỏi kinh nghiệm của đồng nghiệp để nâng cao tay nghề. Truyền thụ đúng, đủ, chính xác, những kiến thức trọng tâm kết hợp lí thuyết với thực hành trong phân môn Tập làm văn.
Trên đây là một số kinh nghiệm mà bản thân tôi đã áp dụng trong năm học vừa qua. Rất mong được sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp để tôi có thêm kinh nghiệm giúp học sinh làm tốt đoạn văn nghị luận văn học phần truyện hiện đại lớp 9 đạt kết quả cao hơn.
(Tôi xin cam đoan đây là đề tài của mình, nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm)
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Phú Châu, ngày 20 tháng 5 năm 2021
Người thực hiện
PHỤ LỤC
Phần/ Mục
Nội dung
Trang
PHẦN I
ĐẶT VẤN ĐỀ
1
I
Lý do chọn đề tài
1
II
Mục đích nghiên cứu
2
III
Đối tượng, phương pháp nghiên cứu
2
IV
Thời gian và phạm vi nghiên cứu:
3
V
Số liệu điều tra trước khi thực hiện
3
PHẦN II
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
3
I
I. Cơ sở của việc chọn sáng kiến.
3
1
Cơ sở lí luận.
3
2
Cơ sở thực tiễn.
4
II
Quá trình thực hiện đề tài
5
1
Khảo sát thực tế:
5
2
Những giải pháp thực hiện
5
2.1.
Hướng dẫn học sinh nắm chắc lí thuyết làm bài văn nghị luận văn học đặc biệt là nghị luận về một tác phẩm truyện ( hoặc đoạn trích) hiện đại.
6
2.2.
Muốn viết văn hay thì phải nắm rõ các kỹ năng cơ bản
6
2.2.1.
Kỹ năng tìm hiểu đề.
7
2.2.2.
Kỹ năng tìm ý
8
2.2.3.
Kỹ năng lập dàn bài.
10
2.2.4
Kỹ năng viết đoạn.
12
3
Kết quả nghiên cứu
13
PHẦN III
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
14
1
Kết luận
14
2
Khuyến nghị
14

PHỤ LỤC
16