SKKN Phát triển năng lực cho học sinh người dân tộc thiểu số khi dạy học tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu

ng trữ tình lãng mạn 
+ Sau 1975: Từ cảm hứng 
sử thi chuyển sang cảm 
hứng triết luận về những 
giá trị nhân bản đời 
thường. 
->Cảm hứng đời tư thế 
sự, triết lí nhân sinh 
- Tác phẩm chính: sgk 
- Vị trí : 
+ Cây bút tiêu biểu của 
văn xuôi Việt Nam hiện 
đại ở cả hai giai đoạn 
sáng tác, trước và sau 
1975 
+ Được coi là một trong 
những nhà văn mở đường 
tinh anh và tài năng nhất 
của văn học Việt Nam 
thời kì đổi mới 
2. Tác phẩm : 
a. Hoàn cảnh sáng tác: 
- Sáng tác năm 1983 
- Năm 1985, được in trong 
tập “Bến quê”. 
- Năm 1987, được in trong 
tuyển tập cùng tên. 
- Là một trong những sáng 
tác tiêu biểu của văn học 
Việt Nam thời kì đổi mới. 
b. Tóm tắt 
Truyện kể lại chuyến đi 
thực tế của một nghệ sĩ 
nhiếp ảnh và những chiêm 
nghiệm sâu sắc của ông về 
nghệ thuật và cuộc đời. 
54 
c. Ý nghĩa nhan đề 
- Biểu tượng về thiên nhiên 
và cuộc sống vùng biển 
- Ẩn dụ cho những cuộc 
đời bấp bênh, trôi nổi trên 
sóng nước 
- Biểu tượng cho mối quan 
hệ giữa nghệ thuật và đời 
sống 
d. Chủ đề 
- Truyện thể hiện quá trình 
nhận thức của người nghệ 
sĩ về mối quan hệ giữa 
nghệ thuật và cuộc đời. 
Đồng thời đưa ra quan 
điểm không thể nhìn đời và 
nhìn người một cách đơn 
giản một chiều, cần phải có 
cái nhìn đa diện, nhiều 
chiều. 
- Chủ nghĩa nhân đạo trong 
nghệ thuật không thể xa lạ 
với số phận cụ thể của con 
người. Người nghệ sĩ phải 
chú ý đến cự li nhìn ngắm 
cuộc đời. 
Tích hợp kiến thức Lịch sử, địa lí: 
+ Nghệ sĩ Phùng trở lại chiến trường xưa, một 
vùng thuộc miền Trung, cách Hà Nội 600 cây 
số. 
+ Cuộc sống của người dân vùng biển . 
 Bố cục 
Truyện chia làm 3 đoạn: 
+ Đoạn 1: (Từ đầu đến 
“chiếc thuyền lưới vó đã 
biến mất"). Hai phát hiện 
của người nghệ sĩ nhiếp 
ảnh. 
+ Đoạn 2: (Từ “Ngay lúc 
ấy  với sóng gió giữa 
phá”): Câu chuyện của 
người đàn bà làng chài. 
+ Đoạn 3: Còn lại: Tấm 
ảnh trong bộ lịch năm ấy. 
Thao tác 2: Tìm hiểu tác phẩm 
II. Đọc - Hiểu 
a. Mục tiêu: HS nắm được 
55 
- Hai phát hiện của nhiếp ảnh Phùng 
- Câu chuyện của người đàn bà hàng chài tại tòa án 
- Câu chuyện về tấm ảnh được chọn vào bộ lịch năm ấy 
b. Nội dung: Trả lời câu hỏi tập trung vào các nội dung. Cụ thể là hoàn 
thiện phiếu học tập sau: 
So sánh Phát hiện 1: Chiếc 
thuyền ở xa 
(Nhóm 1 + 2) 
Phát hiện 2: Chiếc 
thuyền vào bờ 
(Nhóm 3 + 4) 
Cảnh vật 
Thái độ, cảm xúc, nhận 
thức của Phùng 
Hành động 
Bài học rút ra 
c. Sản phẩm: Câu trả lời của học sinh, phiếu học tập đã được hoàn thành 
d. Năng lực cần hình thành: 
 + Năng lực tự học 
 + Năng lực giải quyết vấn đề 
 + Năng lực sáng tạo 
 + Năng lực hợp tác 
 + Năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông 
e. Tổ chức thực hiện: 
Thao tác 1 Tìm hiểu tác phẩm 
* Mục tiêu ý tưởng: HS nắm được nét khái quát 
về tác giả, tác phẩm. 
* Cách thức thực hiện: 
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập bằng 
cách cho HS đọc đoạn văn : “Có lẽ suốt một đời 
... Trong ngần của tâm hồn”. 
- Sử dụng kĩ thuật đóng vai: Yêu cầu 1 HS 
đóng vai nghệ sĩ Phùng sẽ giới thiệu cho người 
xem về những bức hình mình chụp. 
- GV phát phiếu học tập cho HS có hệ thống 
câu hỏi gợi ý về 2 phát hiện của nghệ sĩ Phùng. 
Trong lúc các em được nghe nghệ sĩ Phùng giới 
thiệu, các em sẽ chuẩn bị trả lời vào phiếu học 
tập 
? Lí do Phùng đến vùng biển? Dự tính của 
Phùng? 
? Nghệ sĩ phát hiện ra điều gì trong buổi sáng 
tinh sương? 
II. Đọc - Hiểu : 
1. Hai phát hiện của 
người nghệ sĩ nhiếp ảnh: 
a. Phát hiện thứ nhất: 
Bức tranh thiên nhiên 
hoàn mỹ (Nghệ thuật) 
- Lí do: 
+ Để có tấm ảnh lịch nghệ 
thuật về thuyền và biển 
theo yêu cầu của trưởng 
56 
? Cảnh được miêu tả thế nào? 
? Vì sao Phùng gọi đây là một “cảnh đắt trời 
cho”? 
? Người nghệ sĩ đã có những cảm nhận gì khi 
được chiêm ngưỡng bức ảnh nghệ thuật của tạo 
hoá? 
? Vì sao trong lúc cảm nhận vẻ đẹp của bức 
tranh, Phùng lại nghĩ đến câu nói: “bản thân cái 
đẹp chính là đạo đức”? 
? Người nghệ sĩ đã thấy điều gì khi thuyền cập 
bến? 
? Thái độ, hành động của người nghệ sĩ lúc này 
như thế nào? 
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập 
- Dựa vào văn bản SGK, thảo luận, trả lời câu 
hỏi. 
Bước 3: Báo cáo kết quả học tập: 
- Gọi đại diện nhóm HS báo cáo sản phẩm, 
- HS nhóm khác theo dõi, nhận xét, bổ sung, 
phòng, Phùng đã tới một 
vùng biển từng là chiến 
trường cũ của anh. 
+ Phùng đã dự tính bố cục, 
đã “phục kích” mấy buổi 
sáng để chụp được một 
cảnh thật ưng ý. 
- Phát hiện : Hình ảnh 
chiếc thuyền 
 Vẻ đẹp hình ảnh chiếc 
thuyền ngoài xa 
- Như tranh mực tàu của 
một danh họa “một bức 
tranh mực tàu của một 
danh hoạ thời cổ” 
- In một nét mơ hồ vào 
bầu sương mù trắng pha 
hồng“Mũi thuyền in một 
nét mơ hồ loè nhoè vào 
bầu sương mù màu trắng 
” 
- Bóng người ngồi im 
phăng phắc“Vài bóng 
người lớn lẫn trẻ con 
đang hướng mặt vào bờ” 
- Đường nét, ánh sáng hài 
hòa và đẹp“toàn bộ khung 
cảnh từ đường nét đến ánh 
sáng đều hài hoà và đẹp”, 
“một vẻ đẹp thực đơn giản 
và toàn bích” 
- Vẻ đẹp đơn giản và toàn 
bích“một vẻ đẹp thực đơn 
giản và toàn bích” 
->Một bức tranh cổ điển 
và lãng mạn 
=>Biểu tượng của nghệ 
thuật 
 Cảnh “đắt” trời cho, vẻ 
đẹp mà cả đời anh chỉ có 
diễm phúc bắt gặp được 
một lần. 
- Tâm trạng, cảm xúc 
người nghệ sĩ: 
57 
Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ 
- GV nhận xét, đánh giá, bổ sung 
- GV kết luận 
+ Bối rối 
+ Trái tim bóp thắt 
+ Tâm hồn trong ngần 
+ Hạnh phúc tràn ngập 
+ Choáng ngợp, xúc động 
hạnh phúc chất ngất, cảm 
nhận được cái Thiện, cái 
Mĩ của cuộc đời, cảm thấy 
tâm hồn mình như được 
thanh lọc, trở nên trong 
trẻo, tinh khiết. (Cái đẹp 
thực sự phải có tính hướng 
thiện. Đó là sự hài hòa giữa 
Chân, Thiện, Mĩ.) 
->Phát hiện được: cái đẹp 
có khả năng thanh lọc 
tâm hồn 
=>Bức tranh thiên niên 
buổi bình minh đẹp như 
mơ khiến cảm xúc người 
nghệ sĩ thăng hoa 
=>Phùng là một nghệ sĩ 
yêu cái đẹp, có tâm huyết 
với nghề cầm máy. 
* Mục tiêu ý tưởng: HS nắm được phát hiện thứ 
2 của Phùng. 
* Cách thức thực hiện: 
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ 
GV sử dụng kết hợp phương pháp và kĩ thuật đặt 
câu hỏi, thảo luận nhóm. 
Nhóm 1 và 3: Tìm những chi tiết miêu tả ngoại 
hình của người đàn bà? Ngoại hình đó đã hé mở 
điều gì về số phận của nhân vật? 
Nhóm 2, 4: Tìm những chi tiết miêu tả ngoại 
hình, hành động của người đàn ông? Ngoại hình 
đó đã hé mở điều gì về số phận của nhân vật? 
=>Từ thảo luận trả lời các câu hỏi trên, rút ra 
nhận xét: 
1. Nhận xét về thái độ của Phùng? 
2. Bài học thực tiễn? 
Tích hợp kiến thức GDCD: Luật Phòng, chống 
bạo lực gia đình có hiệu lực thi hành từ ngày 01 
tháng 7 năm 2008 có định nghĩa Bạo lực gia 
đình là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây 
b. Phát hiện thứ hai: Bức 
tranh cuộc sống đầy bất 
ngờ và nghịch lí (Cuộc 
sống). 
b1) Cảnh tượng người 
đàn ông đánh vợ 
- Người đàn ông 
 Ngoại hình 
+ Lưng rộng và cong 
+ Tóc tổ quạ 
+ Chân chữ bát 
+ Lông mày cháy 
nắng 
 ->Cực nhọc, cằn cỗi, dữ 
tợn 
- Người đàn bà 
Ngoại hình 
+ Ngoài bốn mươi tuổi, cao 
lớn, thô kệch, mặt rỗ 
+ Khuôn mặt buồn ngủ, 
58 
tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể 
chất, tinh thần, kinh tế đối với thành viên khác 
trong gia đình. Em có suy nghĩ gì về hậu quả, 
nguyên nhân của hành vi bạo lực gia đình qua 
lời kể của người đàn bà hàng chài tại toà án 
huyện? 
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ học tập 
- Dựa vào văn bản SGK, thảo luận, trả lời câu 
hỏi. 
Bước 3: Báo cáo kết quả học tập: 
- Gọi đại diện nhóm HS báo cáo sản phẩm, 
- HS nhóm khác theo dõi, nhận xét, bổ sung, 
mệt mỏi, tái ngắt 
+ Lưng áo bạc phếch, rách 
rưới, nửa thân dưới ướt 
sũng 
-> Người đàn bà không 
nhan sắc, cơ cực, lam lũ 
- Thái độ và hành động: 
+ Người đàn ông: Thái độ 
và hành động 
 Hùng hổ 
 Rút thắt lưng quật 
tới tấp 
 Vừa đánh vừa thở 
hồng hộc 
 Hai hàm răng nghiến 
ken két 
 Nguyền rủa, rên rỉ 
→ tra tấn cả về cả thể xác 
và tinh thần. 
->Như thú dữ =>Vũ phu, 
tàn bạo 
+ Người đàn bà: Thái độ 
 Cam chịu đầy nhẫn 
nhục 
 Bị đánh thô bạo 
vẫn: 
 Không kêu 
 Không chống trả 
 Không chạy trốn 
 Khóc trong đau đớn, 
xấu hổ, nhục nhã 
=>Cam chịu đến mức khó 
hiểu 
Bức tranh cuộc sống: Bạo 
hành gia đình 
+ Thằng Phác 
./Giận dữ, căng thẳng 
./Nhảy xổ vào cha 
./Quật thẳng vào cha 
./Ngã dúi khi hứng trọn hai 
cái tát của cha 
->Cảnh tượng nghiệt ngã, 
phũ phàng 
=>Thực tế đau đớn và bi 
59 
Bước 4: đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ 
- GV nhận xét, đánh giá, bổ sung 
- GV kết luận 
kịch ngang trái của bạo lực 
gia đình 
=>Hiện thực cuộc đời 
chứa đầy nghịch lí, xót 
xa, cay đắng. 
(Người đàn bà lúc này mới 
đau đớn, xấu hổ, nhục nhã, 
mếu máo gọi con.) 
b2. Thái độ và hành động 
của người nghệ sĩ 
- Kinh ngạc -> Phát hiện 
ra nghịch lí của cuộc đời 
(“Chết lặng”, không tin 
vào những gì đang diễn ra 
trước mắt: “kinh ngạc đến 
mức, trong mấy phút đầu, 
tôi cứ đứng há mồm ra mà 
nhìn”. Anh không ngờ 
đằng sau cái vẻ đẹp của tạo 
hoá lại có cái xấu, cái ác 
đến mức không thể tin 
được -> Nghịch lí cuộc 
đời) 
- Vứt máy ảnh nhào tới -
> Phẫn nộ trước cái ác 
=> Nghệ sĩ Phùng phát 
hiện: cuộc sống không 
đơn giản, một chiều 
(./Đau xót trước cảch 
người đàn ông đánh vợ vô 
lí, thô bạo. 
./Cay đắng nhận ra những 
cái ngang trái, xấu xa trong 
gia đình thuyền chài kia là 
thuốc rửa quái đản làm cho 
thước phim anh dày công 
chụp được bỗng hiện hình 
khủng khiếp, ghê sợ. 
 Thì ra đó là một gia đình - 
Một bi kịch ngang trái. 
Đằng sau vẻ đẹp tưởng như 
hoàn thiện hoàn mĩ lại là 
cảnh tượng hãi hùng, phi 
đạo đức, phi thẩm mĩ.) 
60 
=> Phùng là một con 
người biết căm ghét cái 
xấu, cái ác; khi cần biết 
đặt cuộc đời lên trên 
nghệ thuật. 
*GV chốt lại 2 phát hiện của nghệ sĩ Phùng, 
kết hợp hướng dẫn HS nắm dẫn chứng trên 
SGK 
Câu hỏi nêu vấn đề: Qua hai phát hiện của nghệ 
sĩ Phùng, Nguyễn Minh Châu muốn người đọc 
nhận thức được điều gì về cuộc đời? 
=>Thảo luận nhóm, sử dụng kĩ thuật khăn trải 
bàn 
- GV cho các nhóm treo sản phẩm, mời đại diện 
1 nhóm trình bày 
GV nêu tình huống giả định: nếu ai đó muốn 
can thiệp vào tác phẩm bằng cách đảo vị trí của 
hai phát hiện này, tức là để người nghệ sĩ chứng 
kiến bi kịch này rồi mới phát hiện vẻ đẹp của 
cảnh thuyền và biển. Theo em có được không? 
Vì sao? 
HS đưa ra nhiều ý kiến và đều thống nhất không 
thể đảo như thế vì: Đây là dụng ý nhân văn 
trong việc sắp xếp chi tiết để cái đẹp xuất hiện 
trước như một vỏ bọc hòng che giấu bản chất 
bên trong của đời sống. 
*GV chốt lại 
*Tiểu kết: GV trình chiếu sơ đồ tư duy 
Mở rộng: Phải chăng quan niệm ấy cũng rất gần 
với quan niệm của Nam Cao trước kia "Nghệ 
thuật chỉ có thể là tiếng kêu đau khổ thoát ra từ 
những kiếp lầm than" (Trăng sáng). 
c. Mối quan hệ giữa nghệ 
thuật và cuộc đời 
- Chiếc thuyền khi ở ngoài 
xa biểu trưng cho nghệ 
thuật với vẻ đẹp toàn bích, 
nó chính là đạo đức. 
- Khi vào gần nó lại biểu 
trưng cho cuộc sống với 
những bi đát, đau thương, 
phi đạo đức. 
=>Phát hiện 1 chỉ là cái 
vỏ, hình thức bên ngoài 
còn phát hiện thứ 2 là hạt 
nhân, bản chất bên trong. 
- Thông điệp 
+ Cuộc đời không đơn giản 
xuôi chiều, luôn chứa đựng 
nhiều điều phức tạp, đầy 
mâu thuẫn và nghịch lí. 
+ Cuộc sống luôn tồn tại 
những mặt đối lập, những 
mâu thuẫn: đẹp - xấu, thiện 
- ác. 
+ Người nghệ sĩ phải tìm 
hiểu cuộc đời trong mối 
quan hệ đa chiều. 
+ Trách nhiệm của nhà 
văn: Phải thâm nhập vào 
cuộc sống để nhận ra cái 
cốt lõi của sự thật, phản 
ánh đúng sự thật -> Phải có 
thiên lương. 
+ Quan niệm nghệ thuật vị 
nhân sinh; Sự day dứt, trăn 
trở của Nguyễn Minh Châu 
trước số phận của nhân 
dân, đất nước. 
=> Là người mở đường 
tinh anh và tài năng của 
61 
văn học Việt Nam thời kì 
đổi mới. 
TIỂU KẾT 
- Tình huống độc đáo làm 
nổi bật số phận, tính cách 
nhân vật và thể hiện quan 
điểm nghệ thuật của tác 
giả. 
- Cần nhìn cuộc sống một 
cách tổng thể, đa chiều; 
nghệ thuật chân chính 
không được rời xa cuộc 
đời. 
*Tiểu kết bằng SĐTD 
 HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP 
- Mục tiêu: giúp HS củng cố và khắc sâu kiến thức bài học, rèn kĩ năng khái 
quát, kĩ năng tạo lập văn bản và trình bày. 
- Nội dung: Củng cố kiến thức nội dung tiết học 
- Sản phẩm: Câu trả lời của Hs 
- Năng lực cần hình thành: 
 + Năng lực tự học 
 + Năng lực giải quyết vấn đề 
 + Năng lực sáng tạo 
 + Năng lực hợp tác 
 + Năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông 
 + Năng lực sử dụng ngôn ngữ 
 + Năng lực tính toán 
- Tiến trình thực hiện 
Bài tập 1: Hãy lựa chọn đáp án đúng: 
Câu 1: Ban đầu, khi đến tòa án huyện, người đàn bà có thái độ như thế 
nào? 
A. Lúng túng, sợ sệt 
B. Mạnh dạn bày tỏ quan điểm 
C. Quả quyết, rắn rỏi 
 Đ/a: A 
Câu 2: Sau khi kể lại câu chuyện của cuộc đời mình, người đàn bà đã xưng 
hô như thế nào với Phùng và Đẩu? 
A. Tôi - các anh 
B. Tôi - các chú 
C. Con - quý tòa 
D. Tôi - quý tòa 
Đ/a: B 
 Câu 3: Tại sai người đàn bà lại quyết định không bỏ chồng? 
A. Không muốn cuộc sống của các con thiếu vắng người cha 
62 
B. Vì cuộc sống mưu sinh cần người đàn ông 
C. Cả hai phương án trên 
Đ/a: C 
 Câu 4: Sau khi xem lại bức ảnh trong bộ lịch, nghệ sĩ Phùng thấy: 
A. Người đàn bà bước ra từ tấm ảnh 
B. Người đàn ông đánh vợ 
C. Bãi xe tăng cũ 
D. Hiện lên cái màu hồng hồng của ánh sương mai 
Đ/a: A và D 
Câu 5: Đâu không phải là biểu hiện của mọi người khi quan sát tấm ảnh 
được chọn trong bộ lịch năm ấy? 
A. Trưởng phòng ưng ý bằng lòng 
B. Người sành nghệ thuật in ra treo trong nhà 
C. Nghệ sĩ Phùng bị ám ảnh 
D. Chánh án Đẩu cảm thấy chạnh lòng 
Đ/a: D 
 HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG 
- Mục tiêu: giúp HS có trách nhiệm với quê 
hương đất nước 
- GV giao nhiệm vụ: 
- Năng lực cần hình thành: 
+ Năng lực tự học 
+ Năng lực giải quyết vấn đề 
+ Năng lực sáng tạo 
+ Năng lực sử dụng công nghệ thông tin và 
truyền thông. 
+ Năng lực ngôn ngữ. 
 Từ truyện ngắn “Chiếc 
thuyền ngoài xa”(NMC), 
em hãy viết một đoạn văn 
bày tỏ suy nghĩ về tình 
trạng bạo lực gia đình 
trong xã hội ngày nay. 
 HOẠT ĐỘNG 5: MỞ RỘNG, PHÁT TRIỂN Ý TƯỞNG SÁNG TẠO 
(Ở NHÀ) 
- Mục tiêu: giúp HS củng cố và khắc 
sâu kiến thức bài học. 
- Phương tiện: Các tài liệu tham khảo. 
- Năng lực cần hình thành: 
+ Năng lực tự học 
+ Năng lực giải quyết vấn đề 
+ Năng lực sáng tạo 
+ Năng lực sử dụng công nghệ thông 
tin và truyền thông. 
+ Năng lực ngôn ngữ. 
HS lựa chọn một trong 2 vấn đề 
sau để làm ở nhà 
- Em hãy tưởng tượng và kể tiếp câu 
chuyện về cuộc gặp gỡ của Phùng 
với người đàn bà hàng chài sau này. 
- Từ xung đột của Phác và người 
cha, em có suy nghĩ gì về môi 
trường giáo dục của gia đình trong 
việc hình thành nhân cách của con 
cái? 
4. Dặn dò: Học bài cũ, soạn tiết 61 (Tiếp) 
63 
64 
65 
66 
67 
68 
69 
70 
71