SKKN Phương pháp rèn kỹ năng làm văn miêu tả cho học sinh Khối 6

t, hình ảnh rất cần thiết trong khi làm bài, bởi với mỗi đối tượng cần miêu tả với những đặc điểm khác nhau.
Ví dụ: 
Tả chân dụng:
* Miêu tả một cụ già phải chú ý miêu tả những đặc điểm:
- Làn da: nhăn nheo, đồi mồi.
- ánh mắt: mờ đục, không còn được tinh nhanh như trước.
- Đôi bàn tay: nhiều gân nổi lên.
- Mái tóc: nhiều sợi bạc.
* Trong khi miêu tả một em bé đang tuổi tập nói, tập đi thì cần lựa chọn những chi tiết gần như là đối lập: 
- Làn da căng mọng, đỏ hồng, mịn màng...
- Đôi mắt: tròn xoe, đen lay láy.
- Đôi bàn tay: nhỏ nhắn, mũm mĩm.
- Miệng cười chúm chím, lúc nào cũng bi bô tập nói.
- Đôi chân chập chững tập đi, lúc lúc lại bị ngã...
Tả người gắn với công việc:
Ví dụ: 
* Đề: tả một bác nông dân đang cày ruộng.
Cần lựa chọn những chi tiết gắn với công việc của bác nông dân.
- Đôi tay bác cứng cáp điều khiển lưỡi cày một cách khéo léo.
- Thỉnh thoảng bác lại quất roi vào lưng trâu, miệng quát to: “Họ! Họ!”
- Mặt bác nhễ nhại mồ hôi nhưng bác vẫn hăng say cày ruộng.
* Đề: tả một chú công nhân đang xây nhà:
- Chú công nhân đội chiếc mũ nhựa màu vàng và mặc bộ quần áo bảo hộ lao động màu tím than.
- Chú dùng dao xây xúc một ít vữa phủ đều lên hàng gạch trên cùng của bức tường.
- Tay trái cuả chú nhặt một viên gạch đặt ngay ngắn lên chỗ vữa mới rải.
- Một tay giữ viên gạch, một tay dùng dao gõ nhẹ vào nó.
c. Lập dàn ý cho bài văn tả người:
Đây là một khâu quan trọng, nó giúp cho các em không bị sót ý khi làm bài, đồng thời, giúp cho bài văn được trình bày đúng trình tự.
 Cũng như bất kì một bài văn miêu tả nào, dàn ý cho bài văn tả người gồm 3 phần: mở bài, thân bài, kết bài.
 Trong đó:
- Mở bài: giới thiệu người định tả.
- Thân bài: miêu tả chi tiết( ngoại hình, cử chỉ, hành động, lời nói...)
- Kết bài: thường nhận xét hoặc nêu cảm nghĩ của người viết về người được tả.
1.3 Văn miêu tả sáng tạo: 
 Có ý kiến cho rằng: tả sáng tạo là tự do cho học sinh tả theo cách nghĩ của các em. Nhưng để không xảy ra việc: có những bài văn tả sáng tạo đọc lên chúng ta thấy buồn cười không phải vì sự hồn nhiên, đáng yêu của học sinh mà là sự ngu ngơ, ấu trĩ của các em. 
 Điều đáng trách trước hết là do việc giảng dạy chưa thẩm thấu mục tiêu cần đạt, là do cách thức ra đề của thầy cô giáo. Bởi lẽ, xét đến cùng, yêu cầu của một bài văn miêu tả cũng chính là làm cho học sinh được bày tỏ nhận thức, tình cảm của mình với sự vật, con người trong đời sống thực tại. Bài văn dù tưởng tượng tự do, nhưng sự tưởng tượng ấy cũng phải có ý nghĩa, vươn đến những ước mơ, khát vọng tốt đẹp.
 Cho nên, trước khi yêu cầu các em viết môt bài văn tưởng tượng, tôi luôn chú trọng đến việc hướng dẫn, đưa ra yêu cầu cụ thể đối với các em.
 Trong sách giáo khoa có đưa ra 4 đề tham khảo về văn miêu tả sáng tạo.
Đề 1: Em hãy tả quang cảnh một phiên chợ theo tưởng tượng của em.
Đề 2: Từ bài văn “ Lao xao” của Duy Khán, em hãy tả lại khu vườn trong một buổi sáng đẹp trời.
Đề 3: Em đã từng gặp ông tiên trong những truyện cổ dân gian, hãy miêu tả lại hình ảnh ông tiên theo trí tưởng tượng của mình.
Đề 4: Hãy tả một nhân vật có ngoại hình khác thường mà em đã có dịp quan sát, đã đọc trong sách hoặc nghe kể lại.
 Trong đó, đề 2,3 là có gợi ý cụ thể và định hướng khá tốt. Đề 1 và 4 cần phải được bổ sung thêm dữ kiện mới có thể đáp ứng yêu cầu sáng tạo mà tránh được sai sót học sinh có thể mắc phải.
Ví dụ:
- ở đề 1, học sinh ở thành phố(hoặc có thể ở một số vùng nông thôn) có thể không được chứng kiến cảnh phiên chợ, vì việc tưởng tượng với các em là vô cùng khó khăn. Học sinh khó có thể tả đúng, tả hay và vì thế bài văn cũng khó có thể đạt được ý nghĩa giáo dục như yêu cầu cần có của môt bài văn.
- ở đề 4: yêu cầu tả người có hoạt động, ngoại hình khác thường mà em đã có dịp quan sát trong cuộc sống.Thiết nghĩ, nếu chỉ ra “ chung chung” như vậy, học sinh rất khó xác định được đối tượng khi làm bài, kéo theo, các em khó lựa chọn các chi tiết miêu tả. Theo tôi, nên thêm dữ liệu tả người có hoạt động , ngoại hình không bình thường trong tình huống cụ thể nào đó( thí dụ là nhân vật trong truyện dân gian, truyền thuyết, những người tàn tật...mà em đã có dịp chứng kiến hoặc nghe kể) để đảm bảo ý nghĩa giáo dục của bài văn.
2. Rèn kỹ năng diễn đạt cho học sinh trong khi viết văn miêu tả.
Xác định đúng đề, tìm được đặc điểm tiêu biểu của đối tượng cần miêu tả đã là một bước quan trọng song chưa phải đã thành công. Miêu tả cảnh hay người là dựng lại được bức tranh về cảnh (hoặc người) một cách sống động, chân thực, nghệ thuật. Vậy những đặc điểm vừa tìm được ở trên sẽ diễn đạt như thế nào là một việc làm mà cả thầy và trò đều phải quan tâm.
Thực tế là qua chấm bài văn miêu tả của học sinh tôi thấy một điều thật đáng buồn là vốn ngôn từ của các em rất nghèo nàn, diễn đạt lủng củng, thường xảy ra hiện tượng bí từ, dùng sai nghĩa từ, lặp từ, lặp ý ... như vậy để làm bài văn của học sinh diễn đạt trong sáng có sức hấp dẫn chúng tôi nghĩ rằng không có cách nào khác ngoài việc trau rồi ngôn từ nghệ thuật cho mỗi học sinh. Để học sinh tự giác làm điều này là một việc làm rất khó, mà nên để học sinh tự làm sau khi giáo viên đã tạo được trong lòng học sinh sự yêu thích ngôn từ nghệ thuật. Dựa vào tâm lý lứa tuổi, tôi luôn quan tâm đến việc gieo luồng yêu thích văn học qua việc cung cấp và phân tích một số tư liệu chọn lọc kỹ càng trích trong các tác phẩm của các nhà văn.
Ví dụ: đoạn trích miêu tả cảnh trong vườn dưới nắng chiều sau đây: 
“ ... Chiều buông, ánh mặt trời trở nên vàng sậm hơn. ánh chiều vàng trải lên cành lá, mái nhà một màu vàng ong mon đẹp lạ vườn cây nhà tôi cũng vậy. Giàn bầu mậm xanh tươi, lá non màu xanh nhạt, lá già thì xanh thẫm. ánh nắng chiều chiếu xuống giàn bầu, bí, cái cốt lá xanh ngắt loc qua một lượthắt một màu xanh ngọc bích xuống vườn. Nhãn, bưởi, mít và các loại cây khác nữa tất cả đều xanh um tùm, nom như chiếc ô khổng lồ, Đó là mầu xanh no nắng, no gió và no thức nuôi cây. Vườn cây lao xao, gió thoảng đâu đây mùi hương quả chín, hương hoa ngọt lịm ... ”
Sau mỗi một vài đoạn văn như thế giáo viên phân tích những hình ảnh ngôn từ nghệ thuật sao cho tạo được hứng khởi ở học sinh , kích thích các em thích tìm, viết những lời văn hay. Có lẽ rèn kỹ năng diễn đạt là một phương pháp đòi hỏi kỳ công nhất của thầy trò chúng tôi, nó cần phải mất một quá trình có nhiều bước .
 Không những thế, tôi còn cung cấp cho các em một số những tư liệu tham khảo của các bạn cùng trang lứa( qua việc đọc những đoạn văn miêu tả của học sinh lớp 6 trong cuốn “ Văn học tuổi trẻ”) tạo ra cảm giác gần gũi, tâm lý “ muốn thi đua” trong các em.
Sau khi tạo hướng thú cho học sinh qua cách tiếp xúc với các tư liệu chọn lọc, chúng tôi mới cho các em luyện tập diễn đạt bằng hình thức giáo viên đưa ra một loạt hình ảnh, yêu cầu học sinh dùng lời văn kết hợp biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hoá, sử dụng những từ láy gợi hình gợi âm để tập diễn đạt .
Ví dụ : Hình ảnh cây đa: (Cây đa xum xuê , um tùm như chiếc ô khổng lồ, hứng lấy nắng mưa bảo vệ cho cái giếng làng thân quen , thấp thoáng sau tán lá đa là mái đình cổ kính quê em ...)
- Hình ảnh không gian đồng cỏ (Dọc theo cánh đồng là đồi cỏ may cứng nhọn trải bạt ngàn như một tấm thảm bạc phếch nắng mưa . Những bông cỏ may rung rinh nhẹ nhàng trong gió chiều thu mát rượi như đang biểu diễn một điệu múa mềm mại nhịp nhàng . Mấy chú chim sẻ tha thẩn trong vùng cỏ may rộng tìm kiếm sâu bọ và đâu đây tiếng cuốc vọng vào thưa thớt rồi tắt hẳn trong không gian đồng quê mùa thu).
Ở giai đoạn luyện kỹ năng diễn đạt như thế này, tôi đặc biệt chú ý đến phép so sánh trong các câu văn. Có thể ding những so sánh hay để tạo những nốt luyến láy cho bản nhạc ngôn từ, những nét đậm của bức tranh ngôn ngữ . Tôi đã hướng cho học sinh luyện tập cách dùng nhiều từ so sánh khác nhau sao cho thật đa dạng phong phú gợi cảm , tạo ấn tượng cho người đọc 
Ví dụ:
- Những lá sen già khum khum chắng khác gì những chiếc thúng con đựng đầy ắp nắng chiều thu .
- Trăng về khuya cứ ngỡ là con thuyền đang trôi trên dòng sông Ngân .
Cách này tôi cũng cho học sinh luyện trong nhiều tiết học để trở thành thao tác thuần thục , nhuần nhuyễn, đồng thời cho học sinh kết hợp về tìm đọc tư liệu sao cho có những lời văn miêu tả sống động gợi cảm nhất .
3. Rèn luyện kỹ năng dựng đoạn trong văn miêu tả.
Dựng đoạn văn chính là cách sắp xếp các lời văn diễn đạt sao cho hợp lý , logic , chặt chẽ , mạch lạc. Học sinh thường rất lúng túng không biết tả cảnh cụ thể là tả cảnh gì ? Tả như thế nào ? Theo trình tự từ đâu ? ... Hay tả người thì phải tả theo trình tự như thế nào (tả công việc trước hay ngoại hình trước?). Các em thường lâm vào việc kể lể, liệt kê một cách tràn lan , không nói lên được những đặc trưng của cảnh, của người và càng không tạo được ấn tượng cho người đọc về cảnh hay cảm xúc về người. Vậy người giáo viên phải làm như thế nào để khắc phục khó khăn này? Trước hết tôi hướng cho học sinh hình dung:
- Trong văn tả cảnh: mỗi một cảnh nhỏ sẽ viết thành một đoạn văn trọn vẹn . Trong đoạn văn đó sẽ đi từ khái quát cụ thể . Bao giờ câu đầu đoạn cũng là câu miêu tả khái quát cảnh đó. Ví dụ khái quát cảnh dòng sông : “Dưới chân em là dòng sông hiền hoà chảy như một tấm lụa trải dài xa tít ...”
Sau câu tả khái quát là một loạt câu miêu tả cụ thể theo trình tự từ gần đến xa theo tầm mắt . Ví dụ : mùa này nước sông lưng chừng nước , nước sông trong xanh in bóng mây trời sâu thẳm .Mái chèo khuấy động, làm rung rinh cả những cây tóc tiên dưới đáy. Trên mặt sông điểm xuyến những lá trúc vàng bé tẻo teo như những chiếc thuyền tí hon dập dềnh trên sóng nước bao la. Cá nước bơi từng đàn đen trũi , nhô lên hụp xuống như những người bơi ếch . Những con sóng lăn tăn như những con rắn vẩy vàng , vẩy bạc đang nô đùa . Sóng vỗ nhẹ hai bên bờ lóc bóc nghe thật vui tai . Trời chiều , trên sông có những con thuyền hối hả cập bến , chất đầy cau tươi xoài thơm từ các miền đất lạ mang về. Tiếng người lao xao trong tiếng hạ buồm cót két bên bờ sông quê ...
Trong quá trình miêu tả tả cụ thể giáo viên lưu ý cho học sinh trình tự miêu tả cho phù hợp với vị trí quan sát kết hợp lời văn so sánh, lời văn nhận xét , đánh giá và sự liên tưởng tưởng tượng phong phú, ý câu trước với câu sau logic với nhau tạo sự liên kết về mặt nghĩa, những câu đoạn cuối thường là những câu có ý nghĩa sâu sắc, làm đậm nét cho bức tranh thiên nhiên nên giáo viên hướng cho học sinh biết dành những lời văn trội hơn vào cuối đoạn. 
Cứ theo cách hướng dẫn như trên giáo viên cho học sinh luyện viết thành nhiều đoạn cho nhiều cảnh.
- Trong bài văn tả người: mỗi khía cạnh của đối tượng, tôi hướng dẫn các em viết riêng thành một đoạn văn( đoạn văn miêu tả ngoại hình, đoạn văn miêu tả tính cách, đoạn văn miêu tả hoạt động gắn với công việc).
Tuy nhiên, trong quá trình làm bài hoàn chỉnh, không nhất thiết phải tách đoạn như vậy, mà có thể kết hợp miêu tả xen kẽ.
Ví dụ: với đề “ Em hãy tả lại hình ảnh người thầy( cô) đã để lại ấn tượng sâu đậm trong em”.
Tôi hướng dẫn các em viết thành những đoạn văn, và nhiều em đã có những đoạn văn rất hay:
+ Đoạn văn miêu tả ngoại hình:“ Cô có dáng người thon thả, mái tóc lúc nào cũng được búi gọn gàng. Trên trán cô lất phất một vài sợi tóc mảnh mai khiến cô càng duyên dáng hơn. Trên gương mặt trái xoan nổi bật là đôi mắt, đôi mắt to và sáng luôn nhìn chúng tôi vừa bao dung vừa trìu mến”- Học sinh: Nguyễn Thị Bích A.
+ Đoạn văn miêu tả gắn với công việc: “Cô giảng bài rất hay, mỗi lần nghe cô giảng, cả lớp chúng tôi như bị cuốn hút vào giọng nói ấm áp, truyền cảm của cô. Mỗi khi nhìn xuống thấy chúng tôi chăm chú nghe giảng, đôi mắt cô lại sáng long lanh tỏ ý hài lòng. Cô luôn dành hết sự thương yêu cho tất cả chúng tôi. Đối với học sinh yếu kém, cô quan tâm, động viên, khuyến khích...”- Học sinh: Nguyễn Văn Hưng.
* Kết quả sử dụng sáng kiến:
Quá trình thực hiện kinh nghiệm của tôi qua nhiều năm dạy văn 6 hoàn toàn được áp dụng 6 kỹ năng cơ bản như vừa nêu ở trên đã mang lại hiệu quả đáng kể , chí ít là đã phá bỏ được mặc cảm của học sinh với môn văn trừu tượng là môn ngại viết, ngại nghĩ .
Sau đây tôi xin đưa ra một vài con số thực tế và kết quả cụ thể của học sinh lớp 6, sau khi được cung cấp các kỹ năng cơ bản về phương pháp miêu tả trên một số bài viết hoàn chỉnh đã chấm một cách khách quan : 
Đề1: Từ bài văn ‘ Lao xao’ của Duy Khán, em hãy miêu tả lại khu vườn nhà em vào một buổi sáng đẹp trời.
Đề 2: Nước ta có 4 mùa, em hãy miêu tả lại khung cảnh một mùa mà em yêu thích nhất. 
Đề 3 (Đề kiểm tra nửa học kì II) : Hãy tả lại không gian cảnh vật mà em thích.
Đề 4 (Đề kiểm tra học kì II) : Trong những ngày qua, ai là người để lại cho em nhiều cảm mến nhất ? Hãy kể và miêu tả lại người mà em cảm mến đó ?
Các em học sinh đã biết cách vận dụng các bước và các kĩ năng làm văn miêu tả vào bài kiểm tra của mình. Nên phần làm văn, các em đã viết rất tốt. Chính vì vậy mà kết quả kiểm tra nửa học kì II và hết học kì II, lớp tôi đều đạt và vượt bình quân huyện.
III. NỘI DUNG 3: ĐỀ XUẤT, KIẾN NGHỊ.
Khi thực hiện sáng kiến kinh nghiệm này về phía giáo viên phải thực sự kiên trì , mẫu mực trong cách dùng từ , kiên trì trong việc kiểm tra , đánh giá, sửa chỉnh các phần viết luyện kỹ năng của các em. Mặt khác giáo viên cũng phải sưu tầm , chọn lọc tư liệu giá trị để cung cấp cho các em đồng thời tìm cách hướng các em cách vận dụng sáng tạo những tư liệu để biến thành cách diễn đạt riêng của bản thân mỗi học sinh.
- Về phía học sinh phải tự giác trau dồi vốn từ, ngôn từ nghệ thuật. Phải quan sát tinh tế những cảnh vật thiên nhiên, con người, phải tưởng tượng phong phú để có được những cảm xúc chân thực với cảnh và người khi miêu tả .
Để bồi dưỡng tình yêu văn cho học sinh nói chung, làm giàu vốn ngôn ngữ miêu tả cho các em học sinh khối 6 nói riêng, tôi còn có những mong muốn:
- Trước hết giáo viên ngữ văn trong cùng khối phải sưu tầm tư liệu miêu tả thành những cuốn tư liệu quí để lưu giữ trong tủ sách nhà trường. Nhà trường cũng cần cung cấp thêm những tài liệu về văn miêu tả cho học sinh THCS để làm giàu cho tủ sách . 
- Nhà trường nên tổ chức những cuộc thi sáng tác “ nho nhỏ” với chủ đề tự chọn, thông qua đó khơi gợi nên tình yêu văn chương cho học sinh.
- Các cấp lãnh đạo cần quan tâm hơn nữa đến công tác giáo dục của cơ sở, đầu tư kinh phí cho chuyên môn.
* Lời kết 
Niềm vui của mỗi giáo viên ngữ văn đứng lớp đâu chỉ là chất lượng tính bằng con số của mỗi năm, mà chính là những ánh mắt long lanh vì đã hiểu bài , những bàn tay tự viết ra được những lời văn trong sáng, giàu cảm xúc, hình ảnh, những nụ cười thiện cảm với môn văn từ phía học sinh . Để đạt được những điều vô cùng quí giá đó mỗi giáo viên cần say mê nhiệt tình với công tác giảng dạy và luôn phải tìm tòi hướng đi hiệu quả nhất .
Trên đây chỉ là một vài kinh nghiệm của riêng tôi . Rất mong sự đóng góp của lãnh đạo chuyên môn và các thầy cô đồng nghiệp để sáng kiến kinh nghiệm của tôi được hoàn thiện hơn, có hiệu quả hơn trong những năm dạy sau.
Xin chân thành cảm ơn !
 .ngày.tháng..năm 2019
Ban giám hiệu nhà trường: Người viết sáng kiến kinh nghiệm