SKKN Rèn luyện kĩ năng xây dựng hình tượng nhân vật qua hình thức đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm khi làm văn tự sự trong chương trình Ngữ Văn 9

Ba cũng cố nằm vào giường. Tôi tuột xuống giường, đứng dưới đất chồm lên, nắm tay kéo ra ba xuống. Kéo không được, tôi kê miệng cắn ba một cái đau điếng. Má giận quá la tôi, tôi cũng mặc kệ. Trong hoàn cảnh chiến tranh thế này phải trái thật khó phân biệt. Má không nói dối tôi. Nhưng tôi chưa hẳn đã tin má. Ba cũng chịu nhường tôi, ra ngủ ở chõng tre. Cho đến ngày đi, tay ba vẫn còn hằn sâu những dấu răng của tôi. 
Suốt ngày, ba chẳng đi đâu xa, lúc nào cũng vỗ về tôi. Nhưng càng vỗ về, tôi càng đẩy ba ra. Nhất quyết, tôi không chịu gọi “ba”. Má có nói đó là ba và bảo gọi “ba”, tôi cũng không gọi. Tôi giận luôn cả má. Có lần má dọa đánh, tôi cũng không sợ. Tôi cứ nói trỏng và cố tránh từ “ba” ra. Ba mong mỏi được tôi gọi “ba” một tiếng nên cứ như vờ không nghe, ngồi im chờ đợi. Tôi vẫn không gọi. Ba quay lại nhìn tôi vừa khe khẽ lắc đầu vừa cười. Có lẽ vì khổ tâm đến nỗi không khóc được, nên ba phải cười vậy thôi.
Bữa sau, đang nấu cơm thì má lại chạy đi mua thức ăn. Má dặn, ở nhà có gì cần thì gọi ba giúp cho. Có lẽ má muốn đưa tôi vào tình thế khó phải gọi ba giúp.
Tôi không nói không rằng, cứ lui cui dưới bếp. Nghe nồi cơm sôi, tôi giở nắp, lấy đũa bếp sơ qua. Nồi cơm hơi to, nhắm không thể nhắc xuống để chắt nước được, đến lúc đó tôi mới nhìn lên ba cầu cứu. Ba vẫn ngồi lặng im. Sợ nồi cơm nhão, má về sẽ đánh, tôi nhìn dáo dác một lúc rồi kêu lên nhờ giúp. Vẫn là cái kiểu nói trỏng không.
Ba vẫn ngồi im như không nghe. Nghe bác Ba nói cơm mà nhão, má về thế nào cũng bị đòn, tôi càng bối rối hơn. Bác gợi ý bảo tôi gọi ba, ba sẽ giúp. Tôi còn bé nên không thể bê nổi nồi cơm để chắt bớt nước. Tiếng cơm sôi như thúc giục vào lòng tôi. Tôi nhăn nhó muốn khóc, hết nhìn nồi cơm, rồi lại nhìn lên ba và bác Ba. Suy nghĩ một lát, tôi lấy cái ghế đứng cao lên, dùng vá chắc bớt nước cứu được nồi cơm. Vừa múc tôi vừa lầm bầm trách móc.
Đến bữa cơm, ba gắp cho tôi một miếng trứng cá và bảo tôi ăn. Ba nhìn tôi vớ ánh mắt trìu mến. Tôi không quan tâm vì lúc đó tôi ghét ba vô cùng. Chỉ vì ba mà má giận tôi. Ba lại gây khó tôi đủ thứ. Tôi lầm lì lấy đũa xoi vào chén, để đó rồi bất thần hất cái trứng ra, cơm văng tung tóe cả mâm. Giận quá và không kịp suy nghĩ, ba vung tay đánh vào mông tôi, mắt trừng trừng và hét lên:
– Sao mày cứng đầu quá vậy, hả?
Tôi vẫn ngồi im lầm lì, đầu cúi gằm xuống. Rõ ràng là ba đang cố thân thiện với tôi. Nhưng chỉ bởi tôi quá hoài nghi, một mực không chấp nhận, quyết cự tuyệt ba đến cùng. Không ai biết lí do tại sao. Chỉ có mình tôi hiểu điều đó. Sự phản ứng của tôi là một sự bướng bỉnh đáng ghét. Không hiểu sao lúc ấy tôi lại không nói ra điều mình đang nghĩ. Nếu nói ra chắc ba đã hiểu, má cũng hiểu và giải thích cho tôi hiểu.
Tôi cầm đũa, gắp lại cái trứng cá để vào chén, rồi lặng lẽ đứng dậy, bước ra khỏi mâm. Tôi không muốn ăn nữa. Không ai thương tôi hết! Tôi sẽ sang với ngoại.
Tôi nhảy xuống bến, nhẩy xuống xuồng, mở lòi tói và cố làm cho dây lòi tói khua rổn rảng, khua thật to để mọi người biết, rồi lấy dầm bơi qua sông. Tôi sang méc với ngoại mọi chuyện. Chiều đó, má sang dỗ dành tôi cũng không chịu về. Má kể lể với ngoại về hành động của tôi. Ngoại rất buồn.
Đêm ấy, nằm trong lòng ngoại, ngoại dò hỏi vì sao tôi lại đối xử với ba như vậy. Lúc này, mọi tâm tư trong lòng tôi như vỡ òa ra. Tôi nói nhỏ với ngoại, người đàn ông đó rất giống ba nhưng lại khác ba vì có vết sẹo ở trên mặt, còn ba thì không có.
Đến lúc này, ngoại mới vỡ lẽ ra và hiểu tận tấm lòng của tôi. Ngoại ôm chặt tôi thủ thỉ rằng ba đi chiến đấu lắm. Chiến trường khốc liệt, kẻ thù tàn bạo, vết sẹo đó do bom đạn của kẻ thù gây ra. Ba đã anh dũng chiến đấu, vào sinh ra tử. Ba là một người can trường, chiến đấu vì sự bình yên của xóm làng, vì hòa bình của đất nước. Lâu lắm ba mới về. Ngoại khẳng định đó là ba tôi.
Bây giờ tôi mới hiểu ra tất cả. Tôi thấy hối hận quá. Giá mà tôi nói ra điều đó sớm hơn. Giá mà có ai đó hiểu được suy nghĩ của tôi và nói cho tôi biết sự thật ấy. Tôi nằm thở dài và suy nghĩ. Tôi sẽ xin lỗi ba. Nhất định rồi! Tôi sẽ xin ba tha thứ và sẽ gọi “ba”, sẽ ôm ba vào lòng, kể cho ba nghe chuyện ở nhà. Nhưng sáng mai ba phải đi rồi. Nỗi lo lắng khiến tôi thao thức không sao ngủ được.
Sáng hôm sau tôi theo ngoại về nhà thật sớm. Bà con bên nội, bên ngoại đến rất đông. Ba tôi phải lo tiếp khách, không chú ý đến tôi nữa. Còn má thì lo chuẩn bị đồ đạc cho ba. Má xếp từng chiếc áo, gói ghém đồ đạc vụn vặt vào cái túi nhỏ, cứ mãi lúi húi bên chiếc ba lô.
Tôi như bị bỏ rơi, lúc đứng vào góc nhà, lúc đứng tựa cửa và cứ nhìn mọi người đang vây quanh ba. Tôi muốn nói với ba nhưng ngại quá, cứ ngập ngừng. Mọi người lúc ấy rất đông. Tôi không đủ cản đảm để bước tới. Tôi nghĩ về những hành động của tôi mấy ngày trước. Ba sẽ không giận tôi chứ? Chắc ba không giận tôi đâu! Tôi nhón gót định chạy tới chỗ ba thì ba lại quay đi chào khách. Tôi đành đứng đó chờ đợi.
Nhưng ba đã chuẩn bị xong. Nhìn ba khoát ba lô lên vai và bắt tay hết mọi người tôi biết ba sắp đi. Tôi sợ hãi vô cùng. Tôi muốn thét lên “Ba ơi con đang ở đây! Con xin lỗi ba!”. Nhưng có cái gì đó chôn chặt chân tôi dưới đất không thể nhúc nhích được. Cho đến khi ba quay lại nhìn tôi. Đôi mắt trìu mến lẫn buồn rầu của ba đang nhìn tôi. Lòng tôi bỗng rộn rã vui mừng.
– Thôi! Ba đi nghe con! – Ba tôi khe khẽ nói.
Chỉ cần có thế thôi. Nó như xóa đi khoảng cách giữa tôi và ba. Nó xé tan bức màn đen tối che phủ. Nó kết nối tôi và ba lại. Tôi chờ khoảnh khắc ấy cả buổi sáng nay. Quá sung sướng, tôi kêu thét gọi “baa..a..” tha thiết. Tiếng kêu như tiếng xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan của mọi người có mặt hôm đó. Không ai có thể ngờ rằng tôi lại nhận ba lúc này. Đó là tiếng “ba” mà tôi cố đè nén trong bao nhiêu năm nay. Tiếng “ba” như vỡ tung ra từ lòng tôi. Vừa kêu tôi vừa chạy xô tới bên ba. Nhanh như một con sóc, tôi chạy thót lên và dang hai tay ôm chặt lấy cổ ba tôi, thút thít khóc.
Tôi không muốn cho ba đi. Nhất định không cho ba đi. Ba bế tôi lên dỗ dành. Tôi càng ôm chặt lấy ba hơn. Tôi hôn ba cùng khắp. Tôi hôn tóc, hôn cổ, hôn vai và hôn cả vết thẹo dài bên má của ba nữa. Chỉ tại nó mà tôi không chịu nhận ba. Chỉ tại nó mà ba tôi phải khổ tâm mấy ngày qua. Tôi hôn lên vết sẹo thật nhiều để nhắc nhở mình phải ghi nhớ, phải thương ba nhiều hơn nữa.
Lúc ấy, ba xúc động quá, không nói được lời nào. Ba đã khóc. Ba rút khăn lau nước mắt, hôn lên mái tóc tôi rồi vỗ về. Ba hứa rằng ba đi rồi ba sẽ về với tôi.
Tôi thét lớn không chịu, hai tay nó siết chặt lấy cổ ba. Tôi lại bướng bỉnh. Tôi không muốn ba đi. Sợ ba sẽ đi mất. Sợ hai tay không thể giữ được ba, tôi dang cả hai chân rồi câu chặt lấy ba. Vừa cố gắng ôm ba thật chặt, vừa không ngừng gọi “ba ơi” và khóc thảm thiết. Nước mắt tôi ướt đầm cả hai vai áo ba. Nhìn cảnh ấy, bà con xung quanh không ai cầm được nước mắt.
Thời gian nghỉ phép ngắn ngủi. Cuộc chuyển giao lực lượng giữa hai miền đang diễn ra. Ba chưa biết sẽ ở lại hay phải tập kết ra Bắc nên phải trở về đơn vị để kịp nhận lệnh. Thế là đã đến lúc phải đi rồi, mọi người phải xúm lại vỗ về. Lúc tụt xuống tôi còn cố hôn ba thêm cái nữa và dặn ba nhớ mua cho tôi cái lược. Ba ôm hôn tôi thật lâu và hứa sẽ trở về với một cây lược thật đẹp.
Sau đó ba trở lại miền Đông. Ba là cán bộ đoàn thể nên không đi tập kết mà ở lại tiếp tục bám sát cơ sở. Sau hiệp định, quân Mỹ lật lọng phản ước. Chúng tăng cường lực lượng ở miền Nam với âm mưu kéo dài cuộc chiến tranh. Từ đó, tôi cũng không nhận được tin gì của ba.
Mấy năm sau, một buổi chiều, có người nói với má rằng ba tôi đã hy sinh. Cái tin dữ đó khiến tôi rụng rời chân tay và khóc thật nhiều. Má cũng khóc thật nhiều. Má cố giấu tôi chuyện đó nhưng tôi đã nghe được rồi. Người ta nói trong một trận càn ác liệt của địch, ba tôi bị một viên đạn bắn xuyên qua ngực. Ba đã chiến đấu anh dũng cho đến hơi thở cuối cùng. Đồng đội đã bí mật chôn cất ba ở trong rừng.
Tôi cố nén đau thương và lớn lên. Chính giặc Mỹ đã gây ra cuộc chiến này. Chúng đã chia cắt cha con tôi. Giặc Mỹ đã giết chết ba tôi. Giặc Mỹ đã cướp đi của tôi người ba mà tôi không ngừng yêu kính và mong đợi. Nhất định lớn lên tôi sẽ đi chiến đấu, tôi sẽ bắt chúng phải đền tội.
Qua những lần tố cộng, những trận càn, những trận đốt làng dồn dân của bọn Mỹ, gia đình tôi phải di tản khắp mọi nơi. Có lúc má đưa tôi lên Sài Gòn lánh nạn. Lúc lại chuyển về Đồng Tháp mưu sinh. Cuộc sống bơ vơ, vất vưởng nay đây mai đó càng làm tôi thấy nhớ ba hơn.
Không chịu được, tôi xin má đi giao liên. Má lúc đầu không cho nhưng thấy tôi xin dữ quá má cũng đồng ý.
Tôi vào giao liên, chiến đấu ở vùng tạm chiếm. Nhiệm vụ của đơn vị là quan sát tình hình của địch và đưa cán bộ vào ra vùng tạm chiếm công tác. Cuộc chiến đấu đầy vất vả, hiểm nguy. Sợ nhất là sống và chiến đấu trong lòng địch. Nếu bị phát hiện thật khó thoát khỏi sự khủng bố của chúng. Nhưng dẫu nguy hiểm thế nào tôi cũng không sợ. Tôi chiến đấu vì ba, vì bà con, vì tình yêu đất nước và lòng căm thù quân giặc tàn bạo. Ba tôi vì đất nước mà hy sinh. Tôi cũng sẽ vì đất nước mà chiến đấu tới cùng.
Ấp chiếc lược vào lòng tôi thầm hứa sẽ sống xứng đáng với ba, với má, với Tổ quốc thiêng liêng. Quân giặc ngoan cố và cuộc chiến có thể kéo dài. Bom đạn có thể ngăn cách tôi với ba nhưng không thể nào giết chết được tình yêu ba và lòng yêu nước trong tôi.
*Kết quả khảo sát học tập của học sinh sau khi triển khai áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:
Sau khi vận dụng một số kinh nghiệm hướng dẫn học sinh phương pháp làm bài, tôi nhận thấy chất lượng bài viết của học sinh lớp do chính tôi trực tiếp giảng dạy được nâng lên rõ rệt. Biểu hiện cụ thể ở các mặt sau:
 + Đa số bài làm của các em đều đáp ứng được yêu cầu của đề về nội dung (có cốt truyện hợp lí, có ý nghĩa), đúng thể loại (không sa vào miêu tả hoặc biểu cảm), có bố cục hoàn chỉnh, rõ ràng.
 + Ngày càng nhiều học sinh có sự tìm tòi sáng tạo, thể hiện sự cảm nhận và óc quan sát tinh tế khi viết bài văn tự sự. Vận dụng kết hợp một cách tự nhiên các yếu tố miêu tả nội tâm, nghị luận, và đặc biệt là các em đã vận dụng được các hình thức đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm, làm cho bài văn chân thực, sinh động.
	+ Hầu hết các em biết sử dụng dấu câu hợp lí, phân biệt lời kể và lời thoại rõ ràng.
	*Sau khi đề ra một số biện pháp thực hiện như vậy, và để kiểm nghiệm hiệu quả của các giải pháp trên, tôi đã tiến hành kiểm tra kết quả học tập của học sinh. Các em làm khá tốt, số lượng học sinh khá giỏi tăng. Sau đây là bảng đối chứng về kết quả học tập của các em.
 	 a. Học sinh yêu thích môn học
Yêu thích: 55 %	Bình thường: 35%	 Không thích: 10 %
Kết quả khảo sát chất lượng vào cuối Học kì 1:
TT
Lớp
Sĩ số
Kết quả
Giỏi
Khá
TB
Yếu
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
1
9A
20
03
15
09
40
07
35
02
10

 Qua kết quả cho thấy rằng đề tài “Rèn luyện kĩ năng xây dựng hình tượng nhân vật qua hình thức đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm khi làm văn tự sự trong chương trình Ngữ văn 9” đã giúp cho học sinh vận dụng tốt hơn vào viết bài tập làm văn nên kết quả có sự thay đổi so với trước khi áp dụng đề tài. Cụ thể là tỉ lệ học sinh khá giỏi có tăng lên và tỉ lệ học sinh yếu đã giảm đáng kể. 
Nhìn vào kết quả, tôi thấy rằng đây là dấu hiệu khả quan để áp dụng trong những năm tiếp theo.
 3. PHẦN KẾT LUẬN
3.1. Ý nghĩa của đề tài
Có thể nói ngôn ngữ đối thoại và độc thoại là hai yếu tố quan trọng trong khi tạo lập văn bản tự sự. Nó làm cho câu chuyện có không khí như cuộc sống thật, góp phần khắc họa tính cách nhân vật. Đặc biệt, ngôn ngữ độc thoại nội tâm còn góp phần miêu tả những diễn biến tâm lý hết sức phức tạp trong thế giới nội tâm của con người. Làm thế nào để học sinh làm tốt bài văn tự sự có sử dụng các hình thức ngôn ngữ “ đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm “vẫn là một trong những vấn đề cần phải thảo luận thêm.
 Qua quá trình áp dụng các giải pháp giúp học sinh rèn luyện ở các mức độ (nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp, vận dụng cao) để xây dựng thành công hình tượng nhân vật trong văn tự sự có sử dụng hình thức “đối thoại, độc thoại, độc thoại nội tâm” vào quá trình dạy học phân môn Tập làm văn - môn Ngữ văn 9 ở trường THCS bản thân rút ra được một số kinh nghiệm sau: 
 	Đối với giáo viên:
	- Trước hết bản thân mỗi giáo viên tham gia công tác giảng dạy phải hứng thú, đam mê bộ môn vì khi có hứng thú mới say mê công việc, đi sâu nghiên cứu, cải tiến phương pháp càng tích cực và tiến bộ hơn.
	- Giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập ở nhà, sau đó giáo viên kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh. Tuy nhiên giáo viên cũng cần động viên, tuyên dương và khuyến khích những học sinh có nhiều tiến bộ, kĩ năng viết tốt, vận dụng linh hoạt các hình thức ngôn ngữ nói trên
	- Luôn học hỏi đồng nghiệp đi trước, trau dồi kiến thức, nâng cao chuyên môn nghiệp vụ của mình. 
	- Chú trọng việc cũng cố và phát triển ở học sinh các kĩ năng: viết đoạn văn, diễn đạt, đặt câu, dùng từ, tạo lập văn bản viết, 
 - Tạo được niềm tin, sự hứng thú, ham mê của học sinh đối với môn học
Và có lẽ điều quan trọng hơn cả là người giáo viên nói chung, giáo viên Ngữ văn nói riêng phải thực sự trăn trở cho học sinh, phải thực sự tâm huyết với nghề dạy học, luôn luôn cố gắng, không được nản lòng trong quá trình dạy học 
Đối với học sinh: 
	- Yêu thích, say mê hứng thú học tập bộ môn Ngữ văn
	- Có đầy đủ các phương tiện học tập 
 - Học sinh phải tích cực, chủ động lĩnh hội tri thức, phát huy sự sáng tạo của mình, biết tự bồi dưỡng tình yêu cuộc sống, tình yêu văn chương nghệ thuật.
3.2. Kiến nghị, đề xuất
Nhà trường cần trang bị thêm các tài liệu và đồ dùng phục vụ tốt nhất cho việc dạy học bộ môn Ngữ văn trong nhà trường.
Đối với các đồng chí phụ trách chuyên môn cần tạo điều kiện mở thêm những lớp chuyên đề hoặc phổ biến những kinh nghiệm giảng dạy, những sáng kiến kinh nghiệm hay để anh chị em giáo viên có cơ hội học tập, nâng cao tay nghề.
Trên đây, chỉ là ý kiến của cá nhân tôi tham khảo tài liệu, rút kinh nghiệm từ thực tế giảng dạy và chỉ đạo chuyên môn của mình. Có thể những quan điểm dạy học đã nêu ra chưa hẳn là giải pháp tối ưu và không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến xây dựng của bạn bè, đồng nghiệp và hội đồng chuyên môn đánh giá bổ sung để đề tài của tôi hoàn thiện hơn. Mặc dù đã có nhiều cố gắng song không tránh khỏi sự thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến xây dựng của bạn bè, đồng nghiệp và Hội đồng chuyên môn đánh giá bổ sung để đề tài của tôi hoàn thiện hơn, có giá trị hơn trong thực tiễn, góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Ngữ văn ở THCS.
Xin chân thành cảm ơn !
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa Ngữ văn 9 – Tập 1 (Nhà xuất bản Giáo dục).
2. Sách giáo viên Ngữ văn 9 – Tập 1 (Nhà xuất bản Giáo dục).
3. Chuẩn kiến thức kĩ năng – Tập 1 (Nhà xuất bản Giáo dục).
4. Yêu văn và học văn – Tạ Đức Hiền – Nguyễn Việt Nga –Phạm Minh Tú - NXB Hà Nội.
5. Dạy học Tập làm văn ở trường THCS – Nguyễn Trí - NXB Giáo dục
6. Phương pháp dạy học Ngữ văn THCS theo hướng tích hợp và tích cực – Đoàn Thị Kim Nhung - NXB Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh
7. Một số tư liệu tham khảo trên mạng In-tơ-nét