SKKN Sử dụng một số hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ Văn Lớp 9, phần thơ hiện đại Việt Nam

- Học sinh làm việc theo nhóm, ghi kết quả vào bảng phụ.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
- Nhóm trưởng trình bày (đại diện 1 nhóm)
Bước 4: Kết luận, nhận định:
- Nhóm khác nhận xét, bổ sung 
- GV chốt kiến thức, ghi bảng:
 Tác giả sử dụng thành ngữ: nước mặn đồng chua, hình ảnh giàu sức biểu cảm. đất cày nên sỏi đá, nghệ thuật đối ngữ tương hỗ: “quê hương anh/làng tooi, nước mặn đồng chua, đất cày lên sỏi đá, súng bên súng, đầu sát bên đầu”
gợi liên tưởng tới những miền quê nghèo vùng biển hay đồng chiêm trũng nước úng,vùng trung du hay đồi núi đất đai cằn cỗi, bạc màu
 Họ đều là những người nông dân ra đi từ những miền quê nghèo. Người ở vùng biển "nước mặn đồng chua", người ở vùng núi "đất cày lên sỏi đá". Dù cách xa nhau, dù khác nhau nhưng đều là quê hương của lam lũ, đói nghèo.
Họ xích lại gần nhau không phải do cái nghèo xô đẩy mà để cùng đứng trong một đội ngũ, chiến đấu bảo vệ độc lập tự do cho Tổ Quốc.
Súng bên súng đầu sát bên đầu
Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỉ
Từ đó em hiểu tình đồng chí còn được hình thành trên cơ sở cùng giai cấp, không những vậy, mà họ còn cùng chung nhiệm vụ, sát cánh bên nhau trong chiến đấu và cùng chung lí tưởng cao đẹp : chiến đấu để dành lại độc lập tự do cho Tổ quốc, cùng chung hoàn cảnh gian lao nơi chiến trường với cái rét căt da cắt thịt của vùng núi Việt Bắc. Nhưng trong cái khắc nghiệt của thời tiết thì tình đồng chí, đồng đội lại nảy nở và bền chặt , đó là mối tình tri kỉ của người bạn chí cốt, người cùng chia ngọt sẻ bùi với nhau.
 Hai tiếng "Đồng chí" đứng riêng thành một dòng thơ là rất có ý nghĩa. Nhà thơ hoàn toàn có thể viết "Đêm rét chung chăn thành đôi đồng chí". Đồng chí và tri kỉ đều chung một vần và có thể thay thế cho nhau mà không làm sai vần luật mà bài thơ có thể rút ngắn một dòng. Nhưng nếu viết thế thì hỏng. Đêm rét chung chăn có thể thành tri kỉ, nhưng không thể thành đồng chí. Bởi vì đồng chí có hàm nghĩa rộng lớn hơn nhiều. Tri kỉ là biết mình, suy rộng ra là biết về nhau. Đồng chí không chỉ biết mình, biết nhau mà còn phải biết cái chung rộng lớn gắn bó con người trên mọi mặt
 Câu thơ đặc biệt như một cái bản lề, không chỉ kết tinh mọi cảm xúc của sáu câu thơ trước mà còn mở ra nội dung chứa đựng ở những câu sau
1. Cơ sở của tình đồng chí 
- Nghệ thuật
+ Thành ngữ, hoán dụ: nước mặn đồng chua, đất cày lên sỏi đá (gợi liên tưởng tới những miền quê nghèo vùng biển hay đồng chiêm trũng nước úng, vùng trung du hay đồi núi đất đai cằn cỗi, bạc màu)
+ Hoàn cảnh xuất thân: Nông dân nghèo
+ Chung nhiệm vụ của người linha: Súng bên súng đầu sát bên đầu
+ Chung hoàn cảnh gian lao: Đêm rét
chung chăn thành đôi tri kỉ
* Những người lính không chỉ có sự đồng cảm về hoàn cảnh xuất thân mà họ còn cùng chung nhiệm vụ, sát cánh bên nhau trong chiến đấu và cùng chung lí tưởng cao đẹp : chiến đấu để dành lại độc lập tự do cho Tổ quốc và họ thành tri kỉ, thành đồng chí.

* Tìm hiểu những biểu hiện và sức mạnh của tình đồng chí (10 câu tiếp)
Bước 1: Giao nhiệm vụ: Hoạt động cặp đôi, trả lới các câu hỏi sau:
? Tìm những câu thơ, hình ảnh thơ thể hiện tình đồng chí?
? Tâm tư của những người lính được tác giả ghi lại qua những câu thơ nào ? Em có nhận xét gì về những hình ảnh được tác giả nói đến ở ba câu thơ “Ruộng nương anh. Ra lính?
? Những hình ảnh gần gũi, thân quen ấy giúp em hiểu được gì về tâm tư tình cảm của người lính ?
? Viết về tâm tư, tình cảm của người lính, tác giả đã mượn lời của ai ? nhằm nói về điều gì ?
? Từ "mặc kệ" vốn được dùng để chỉ thái độ như thế nào ? Từ mặc kệ trong câu thơ "Gian nhà ... lung lay" có ý nghĩa như thế nào ?
? Em có cảm nhận như thế nào về câu thơ “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay”?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
- Học sinh làm việc cặp đôi, ghi kết quả vào giấy.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
- Học sinh trình bày kết quả
Bước 4: Kết luận, nhận định:
- Học sinh khác nhận xét, bổ sung 
- GV chốt kiến thức, ghi bảng:
 “ruộng nương”, “mái nhà”, “giếng nước”, “gốc đa” là những hình ảnh ẩn dụ thể hiện những gì quí giá nhất, gắn bó máu thịt nhất với họ.
Mượn lời của người lính để nói về tâm tư cảnh ngộ của bạn mình. Nói tới gia cảnh người này hoá ra lại diễn đạt sâu sắc tấm lòng thương yêu, đồng cảm của người kia và ngược lại. Đó là sự thấu hiểu tâm tư của nhau
Từ mặc kệ trong câu thơ chỉ thái độ ra đi một cách dứt khoát, mạnh mẽ.
Tác giả đã xây dựng những câu thơ sóng đôi, đối ứng nhau : từng cặp (áo anh - quần tôi) hoặc trong từng câu (Tôi - anh) diễn tả sự gian lao, thiếu thốn, khắc nghiệt nơi chiến trường
Trong gian nan vẫn nở nụ cười lạc quan cách mạng. Cái nắm tay chia sẻ, yêu thương của tình đồng chí trở thành sức mạnh
(HẾT TIẾT 1)
Yêu cầu học sinh chuẩn bị nội dung cho tiết sau:
+ Nhóm 1: Sưu tầm và tập hát bài hát “Tình đồng chí” (Nhạc sĩ Minh Quốc phổ nhạc từ bài thơ “Đồng chí” 
+ Nhóm 2: Sưu tầm và tập ngâm thơ bài thơ “Đồng chí”.
+ Nhóm 3: Đóng vai người lính trong bài thơ kể lại câu chuyện nghĩa tình đồng đội của mình.
* Khuyến khích các nhóm, cá nhân thực hiện được cả 3 hình thức trên
2. Biểu hiện và sức mạnh của tình đồng chí
- Thấu hiểu tâm tư, nỗi lòng của nhau:
+ Đó là nỗi nhớ quê hương, mẹ già, vợ trẻ, con thơ, là nỗi day dứt về những việc còn dang dở, về gian nhà trống trải, về ruộng vườn, về làng xóm thân thương.
+ Từ mặc kệ chỉ thái độ ra đi một cách dứt khoát, mạnh mẽ. 
+ Cùng nhau trải qua và sẻ chia những gian lao thiếu thốn tột cùng của cuộc đời người lính. 
+ Luôn đầy ắp tinh thần lạc quan cách mạng
+ Tình đồng chí là chỗ dựa tinh thần đã tiếp thêm sức mạnh giúp cho người lính vượt qua mọi khó khăn, thử thách. 

* Tìm hiểu bức tranh về hình ảnh người lính (3 câu cuối)
Bước 1: Giao nhiệm vụ: Hoạt động toàn lớp:
? Bức tranh trong SGK tương ứng với khổ thơ nào ? 
? Trong bức tranh này có những hình ảnh nào ? Em cảm nhận gì về bức tranh đó ?
? Em hiểu như thế nào về hình ảnh thơ “đầu súng trăng treo”?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
- Học sinh làm việc với sách giáo khoa, tìm câu trả lời.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
- HS trả lời câu hỏi
Bước 4: Kết luận, nhận định:
- HS khác nhận xét, bổ sung 
- GV chốt kiến thức, ghi bảng:
Bức tranh nổi bật trên nền cảnh rừng đêm giá rét là ba hình ảnh gắn kết với nhau : người lính, khẩu súng và vầng trăng.
Người lính cùng kề vai sát cánh trong chiến đấu. Tình đồng chí, đồng đội đã sưởi ấm lòng họ khiến họ chủ động, tự tin trong tư thế tấn công kẻ thù.
Hình ảnh "Đầu súng trăng treo" vừa có ý nghĩa tả thực, vừa có ý nghĩa tượng trưng. Đó là những đêm hành quân, phục kích chờ giặc, vầng trăng như một ngưòi bạn ... Ngoài ra còn ý nghĩa tượng trưng: "Súng" biểu tượng cho nhiệm vụ chiến đấu, cho hiện thực gian khổ, cho chiến tranh khốc liệt, thì trăng biểu tượng cho vẻ đẹp yên bình thơ mộng. 
"Đầu súng trăng treo" là hình ảnh đẹp, giàu ý nghĩa về cuộc đời người lính. 
Qua bài thơ hiện lên vẻ đẹp bình dị mà cao cả của người lính, cụ thể ở đây là anh bộ đội hồi đầu cuộc kháng chiến chống Pháp. Đẹp nhất ở họ là tình đồng chí, đồng đội sâu sắc, thắm thiết. Kết tinh hình ảnh người lính và tình đồng chí của họ là bức tranh đặc sắc trong khổ thơ cuối bài.
3. Bức tranh về hình ảnh người lính 
- Người lính cùng kề vai sát cánh trong chiến đấu. Tình đồng chí, đồng đội đã sưởi ấm lòng họ khiến họ chủ động, tự tin trong tư thế tấn công kẻ thù.
+ Hình ảnh "Đầu súng trăng treo" là hình ảnh thực những đêm đứng gác ở rừng khuya; ngoài ra còn ý nghĩa tượng trưng : "Súng" biểu tượng cho nhiệm vụ chiến đấu, cho hiện thực gian khổ, cho chiến tranh khốc liệt, thì trăng biểu tượng cho vẻ đẹp yên bình thơ mộng. 
* Hai hình ảnh súng và trăng kết hợp với nhau tạo nên một biểu tượng đẹp về cuộc đời người lính : hiện thực và lãng mạn, chiến sĩ và thi sĩ ..
Nội dung 3: Hướng dẫn tổng kết
Bước 1: Giao nhiệm vụ: Hoạt động toàn lớp:
? Tìm những thành công về nghệ thuật của bài thơ?
? Nội dung chủ đạo của bài thơ là gì?
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
- Học sinh tìm câu trả lời.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
- HS trả lời câu hỏi
Bước 4: Kết luận, nhận định:
- HS khác nhận xét, bổ sung 
- GV chốt kiến thức, ghi bảng:
 Bài thơ cô đọng, hàm súc, hình ảnh mộc mạc, chân thực và có sức gợi cảm cao, giọng điệu nhỏ nhẹ như lời tâm tình, bình dị mà sâu lắng
Bài thơ ca ngợi tình đồng chí gắn bó keo sơn. Đồng thời qua bài thơ ta cũng cảm nhận được vẻ đẹp bình dị mà cao cả của những anh bộ đội cụ Hồ thời k/c chống Pháp nói riêng, người lính CM nói chung.
III - Tổng kết, ghi nhớ 
a. Nghệ thuật:
- Bài thơ cô đọng, hàm súc, hình ảnh mộc mạc, chân thực và có sức gợi cảm cao
- Giọng điệu nhỏ nhẹ như lời tâm tình, bình dị mà sâu lắng
- Hình ảnh thơ giàu tính biểu cảm.
b. Nội dung:
 Ca ngợi tình đồng chí gắn bó keo sơn. Đồng thời qua bài thơ ta cũng cảm nhận được vẻ đẹp bình dị mà cao cả của những anh bộ đội cụ Hồ thời kháng chiến chống Pháp nói riêng, người lính cách mạng nói chung.

C. Luyện tập (Vận dụng phương pháp trải nghiệm sáng tạo)
Bước 1: Giao nhiệm vụ:
- Chia lớp thành 3 nhóm, thực hiện 3 nhiệm vụ sau:
- Nhóm 1: Trình bày bài thơ bằng bài hát “Tình đồng chí” (nhạc: nhạc sĩ Minh Quốc).
- Nhóm 2: Ngâm thơ bài thơ Đồng chí.
- Nhóm 3: Đóng vai anh bộ đội trong bài thơ, kể lại câu chuyện nghĩa tình đồng đội của mình.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
- Học sinh làm việc theo nhóm (nội dung đã phân công sau tiết 1).
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
- Đại diện các nhóm trình bày
Bước 4: Kết luận, nhận định:
- Nhóm khác nhận xét, đánh giá.
- GV kết luận: GV làm mẫu, cho HS xem video
D. Vận dụng 
Bước 1: Giao nhiệm vụ:
Em hãy chọn một nội dung trong bài thơ mà em ấn tượng nhất và thể hiện nội dung đó bằng tranh vẽ minh họa (Thực hiện ở nhà).
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
- Học sinh vẽ tranh, tự chọn nội dung để vẽ.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
- Học sinh trình bày nội dung bức tranh, lí giải vì sao em chọn nội dung đó để vẽ (Thực hiện vào phần kiểm tra bài cũ ở tiết tiếp theo).
Bước 4: Kết luận, nhận định:
- Các bạn khác nhận xét, đánh giá.
- GV nhận xét, kết luận, cho điểm
 2.3. Kết quả đạt được sau khi áp dụng đề tài
Như phần đầu của bản sáng kiến này đã đề cập, hoạt động trải nghiệm sáng tạo có nhiều hình thức khác nhau rất đa dạng, phong phú như hoạt động câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, các hội thi, hoạt động giao lưu, hoạt động nhân đạo, hoạt động tình nguyện, hoạt động cộng đồng, sinh hoạt tập thể, lao động công ích, sân khấu hóa, thể dục thể thao, tổ chức các ngày hội Nhưng ở phạm vi sáng kiến này, tôi chỉ trình bày một số hoạt động được sử dụng phổ biến, trong phạm vi hẹp, dễ dàng áp dụng mà bản thân tôi sử dụng trong năm học 2021- 2022.
	Khi áp dụng sáng kiến này, tôi nhận thấy, học sinh phát huy được tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân. Các em được bày tỏ quan điểm, ý tưởng và thực hiện ý tưởng của chính mình thành các sản phẩm cụ thể, được tự mình trải nghiệm các hành động, suy nghĩ, ứng xử của nhân vật trữ tình và tham gia đánh giá kết quả nên các em đã rất hào hứng, tích cực, sôi nổi hơn. Nhiều em phát huy được năng lực tự học tập, tư duy sáng tạo, bộc lộ rõ năng khiếu của mình như hát, ngâm thơ, kể chuyện, vẽ tranh,..đặc biệt quan trọng là các em hiểu tường tận về các nội dung và ghi nhớ kiến thức tốt hơn. 
* Kết quả khảo sát sau áp dụng sáng kiến như sau:
Lớp
Số lượng
Kết quả
Giỏi
Khá
TB
Yếu
Kém
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
SL
%
9A
24
03
12.5
09
37.8
11
46.2
01
4.2
0
0
Với những nội dung này, tôi nhận thấy, biện pháp thiết thực nhất phù hợp với mọi điều kiện trường lớp, không tốn kém và giúp học sinh hứng thú học tập, tiếp cận, nắm bắt được ngay kiến thức của bài, tôi đã sử dụng các nội dung trải nghiệm trong các tiết học trên lớp theo đúng phân phối chương trình.
3. Phần kết luận.
3.1. Ý nghĩa của sáng kiến
Từ kết quả học tập của các em tôi nhận thấy việc đổi mới phương pháp dạy học, mà cụ thể là vận dụng hoạt động trải nghiệm sáng tạo vào trong dạy học môn ngữ văn nói chung, dạy học phần thơ hiện đại Việt Nam nói riêng là một việc làm hết sức cần thiết, vì nó mang đến sự hứng thú, kích thích tinh thần tự học của học sinh, từ đó mang lại hiệu quả khá tốt. Qua thực tế giảng dạy của tôi trong năm học 2021- 2022, tôi đã nhận thấy tín hiệu rất khả quan. Các em học sinh có hứng thú, yêu thích học văn hơn. Các em hiểu bài nhanh hơn, nhớ kiến thức lâu hơn. Qua đó chẳng những kiến thức bài học được khắc sâu hơn mà kỹ năng tự nhận thức của các em luôn được củng cố, nâng cao. Đó là động lực để tôi sẽ thực hiện tiếp các tiết dạy khác ở trong các khối lớp khác mà lớp tôi được phân công giảng dạy. 
Đối với bản thân giáo viên, khi sử dụng các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong các tiết dạy cũng đồng nghĩa chúng ta đang đổi mới phương pháp, đem lại hiệu quả thiết thực, đảm bảo mục tiêu giáo dục toàn diện. Sự đổi mới này cũng mang lại cho chính bản thân người dạy cảm giác mới mẻ, hứng khởi, bớt đi cảm giác quen thuộc, nhàm chán. 
3.2. Kiến nghị, đề xuất
3.2.1. Đối với giáo viên:
- Cần mạnh dạn đổi mới trong dạy học; nên có sự tìm hiểu, chuẩn bị kĩ càng những kiến thức liên quan đến bài dạy của mình để có sự lựa chọn phương pháp, hình thức phù hợp, sinh động, nhằm nâng cao chất lượng bài giảng của mình.
 - Cần có sự cân nhắc, xác định đúng nội dung trọng tâm, cơ bản, chọn lọc những ý cần thiết có thể vận dụng kiến thức vào liên môn, vận dụng kỹ năng trải nghiệm sáng tạo.
3.2.2. Đối với học sinh:
- Cần tích cực, tự giác, cũng như tăng cường giao lưu học hỏi một cách khiêm tốn ở thầy cô, bạn bè đồng thời phát huy tính tích cực, chủ động tìm tòi, sáng tạo.
 - Thường xuyên rèn luyện kĩ năng đọc và tự đọc, tự tìm hiểu thêm các văn bản ngoài bài học.
3.2.3. Đối với nhà trường, tổ chuyên môn:
- Nhà trường, tổ chuyên môn cần tạo thêm điều kiện thời gian cho giáo viên giao lưu, học hỏi, chia sẻ kinh nghiệm lẫn nhau.
- Tổ chức các buổi ngoại khóa, dã ngoại mang tính giáo dục để các em có được những bài học đa dạng, phong phú...
3.2.4. Đối với cấp trên:
- Bộ giáo dục và Đào tạo cần xây dựng một nội dung chương trình chuẩn về tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho từng cấp học để giáo viên có thể lấy làm căn cứ và đủ thời gian thực hiện tại mỗi nhà trường.
- Đào tạo bài bản một đội ngũ giáo viên ngay từ trong nhà trường với những kiến thức chuyên sâu về đổi mới phương pháp, tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo.
- Sở giáo dục và Phòng giáo dục mở thêm các lớp tập huấn để giáo viên được học tập, trao đổi kinh nghiệm trong quá trình thực hiện cùng các chuyên gia và bạn bè đồng nghiệp.
Trên đây là nội dung sáng kiến của bản thân tôi về việc “Sử dụng một số hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn lớp 9, phần thơ hiện đại Việt Nam”. Vì khả năng có hạn, tầm quan sát tổng thể chưa cao, lại nghiên cứu trong một thời gian ngắn, phạm vi hẹp nên khó tránh khỏi những chủ quan, khiếm khuyết. Rất mong được lãnh đạo và quý đồng nghiệp góp ý, giúp đỡ, bổ sung để sáng kiến được đầy đủ hơn và có thể vận dụng được tốt nhất, có chất lượng trong những năm học sau ở tất cả các văn bản văn chương của các khối lớp khác.
Tôi xin chân thành cảm ơn!