SKKN Vận dụng phương pháp dạy học theo định hướng phát huy năng lực của học sinh trong giảng dạy bài thơ “Nhàn” – Nguyễn Bỉnh Khiêm

ch nói đối lập: 
“nơi vắng vẻ >< chốn lao xao” 
 khẳng định lối sống an nhàn, 
thanh thản, không màng danh 
lợi 
- Cách nói ngược nghĩa: 
“ta dại” >< “người khôn” 
 mang tính đùa vui, hóm 
hỉnh, ẩn chứa triết lí dân gian: 
dại mà khôn, khôn mà dại 
=> Nhân cách: thoát ra ngoài 
vòng ganh đua của thế tục, 
không bị cuốn hút bởi tiền tài, 
địa vị để tâm hồn an nhiên, 
thanh thản. 
c) Câu 5 và 6:"Nhàn" là sống 
thuận theo lẽ tự nhiên, hưởng 
những thức có sẵn theo mùa ở 
nơi thôn dã mà không phải 
mưu cầu, tranh đoạt. 
“Thu ăn măng trúc, đông ăn 
giá, 
Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao” 
+ Bộ bức tranh tứ bình về cảnh 
sinh hoạt bốn mùa (xuân, hạ, 
thu, đông) có mùi vị và hương 
sắc của tự nhiên 
+ măng trúc, giá: những thức ăn 
quê mùa có ở vườn nhà nông 
 rất dân dã, đạm bạc mà thanh 
cao 
+ tắm hồ sem, tắm ao: lối sống 
phổ biến ở nông thôn 
 lối sinh hoạt giản dị, gần gũi 
với người dân quê. 
 sự hài lòng với lối sống giản 
dị và thanh cao. 
+ Nhịp thơ của hai câu là 
1/3/1/2 . nhịp một nhấn mạnh 
vào các mùa trong năm, ăn , 
tắm đều thích thú , mùa nào 
thức ấy .Cách sống nhàn là hòa 
hợp với tự nhiên . 
+ Măng , trúc , giá , hồ sen , ao 
tất cả đều gần gũi với cuộc sống 
 30
- Sử dụng kĩ thuật khăn trải bàn: 
+chia lớp thành nhiều nhóm, mỗi 
nhóm 06 học sinh và 01 tờ giấy A0 
+ tờ Giấy A0 được chia làm 6 phần, 
còn phần giữa ghi ý kiến thống nhất 
chung. 
+ Các thành viên ghi ý kiến của 
mình rồi thống nhất chung. 
- Câu hỏi thảo luận cho kĩ thuật khăn 
trải bàn: Triết lí Nguyễn Bỉnh Khiêm 
đưa ra ở hai câu cuối là gì? Nó lí 
giải như thế nào cho những câu thơ 
trên? 
quê mùa chất phác , sinh hoạt 
rất đạm bạc mà thanh cao. Cho 
dù sinh hoạt ấy còn khổ cực , 
còn thiếu thốn nhưng đó là thú 
nhàn , là cuộc sống hòa nhịp với 
tự nhiên của con người . Từ 
trong cuộc sống nhàn ấy đã tỏa 
sáng nhân cách. 
d) Câu 7-8 : Nhàn có cơ sở từ 
quan niệm nhìn cuộc đời là 
giấc mộng, phú quý tựa chiêm 
bao. 
“Rượu, đến cội cây ta sẽ uống, 
Nhìn xem phú quý tựa chiêm 
bao” 
- “Rượu, đến cội cây ta sẽ 
uống”: tìm đến cái say chỉ là để 
tỉnh, để nhìn ngắm thế sự 
 Hai câu thơ cuối mượn tích 
xưa song tính chất bi quan điển 
tích mờ đi mà nổi nên ý nghĩa 
coi thường phú quý lại một lần 
nữa. Nguyễn Bỉnh Khiêm đã 
tìm lối sống cho riêng mình 
 - “Nhìn xem phú quý tựa chiêm 
bao”: mượn điển tích xưa 
 triết lí ở đời: công danh, của 
cải chỉ là giấc chiêm bao thoảng 
qua, nhân cách của con người 
mới là điều còn mãi. 
=> Trí tuệ sáng suốt, uyên 
thâm: thấu hiểu quy luật cuộc 
đời, khẳng định lối sông nhàn 
tản, thanh cao. 
+ + Trạng Trình là bậc trí giả 
uyên thâm. Ông nắm vững lẽ 
biến dịch, hiểu thấu quy luật 
hoạ/ phúc, bĩ / thái, cùng/ thông, 
táng/ đắc. Vì vậy mà ông có 
nhãn quan tỏ tường. Với cái 
nhìn thông tuệ thì tìm đến cái 
say chỉ là để tỉnh. 
Trí tuệ uyên thâm, tâm hồn 
thanh cao của nhà thơ thể hiện 
qua lối sống đạm bạc, nhàn tản, 
vui với thú điền viên thôn dã. 
Họat động 3: Tổng kết 
- Sử dụng kĩ thuật trình bày 1 phút: 
Nêu thành công nghệ thuật và ý 
nghĩa văn bản của bài thơ? 
III. Tổng kết 
1) Nghệ thuật 
- Sử dụng phép đối, điển cố. 
Năng lực làm chủ 
và phát triển bản 
thân: Năng lực tư 
 31
- Ngôn từ mộc mạc, tự nhiên 
mà ý vị, giàu chất triết lí. 
2) Ý nghĩa văn bản 
Vẻ đẹp nhân cách của tác giả : 
thái độ coi thường danh lợi, 
luôn giữ cốt cách thanh cao 
trong mọi cảnh ngộ đời sống. 
duy 
-Năng lực giải quyết 
những tình huống đặt 
ra. 
C.LUYỆN TẬP ( 3 phút) 
Hoạt động của GV – HS Kiến thức cần đạt Năng lực cần 
hình thành 
GV giao nhiệm vụ: 
Câu hỏi 1: Bài thơ "Nhàn" trích từ tập thơ nào? 
a. Bạch Vân am thi tập. 
b. Bạch Vân quốc ngữ thi. 
c. Quốc âm thi tập. 
d. Các phương án(A,B,C)đều sai. 
Câu hỏi 2: Nơi "vắng vẻ"là nơi như thế nào? 
a. Nơi thưa thớt không có người ở. 
b. Nơi thiên nhiên rất khắc nghiệt. 
c. Nơi không có sự sống. 
d. Nơi tự làm mà ăn,không phụ thuộc vào sự ưu đãi cuả 
thiên nhiên. 
Câu hỏi 3: Cách hiểu đúng về quan niệm sống nhàn ở 
bài thơ trên là gì? 
a. Không vất vả,cực nhọc. 
b. Xa lánh nơi quyền quí để giữ cốt cách thanh tao. 
c. Không quan tâm tới xã hôi. 
d. Chỉ sống riêng cho mình. 
Câu hỏi 4: Câu thơ "Thu ăn măng trúc,đông ăn giá/Xuân 
tắm hồ sen,hạ tắm ao"nói về cuộc sống như thế nào? 
a. Cuộc sống khổ cực,tự nhiên đạm bạc. 
b. Cuộc sống vinh hoa phú quí. 
c.Cuộc sống bình thường ,tự nhiên. 
d. Cả ba phương án(A,B,C) đều đúng. 
- HS thực hiện nhiệm vụ: 
- HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ: 
TRẢ LỜI 
[1]='b' 
[2]='d' 
[3]='b' 
[4]='a' 
Năng lực giải 
quyết vấn đề: 
 D.VẬN DỤNG ( 5 phút) 
Hoạt động của GV – HS Kiến thức cần đạt Năng lực 
cần hình 
thành 
 32
GV giao nhiệm vụ: 
Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi: 
 (...) Nguyễn Bỉnh Khiêm là người có học 
vấn uyên thâm. Vua Mạc cũng như các chúa Trịnh, 
Nguyễn có việc hệ trọng đều hỏi ý kiến ông và ông 
đều có cách mách bảo kín đáo, nhằm hạn chế chiến 
tranh, chết chóc. Mặc dù về ở ẩn, Nguyễn Bỉnh 
Khiêm vẫn tham vấn cho triều đình nhà Mạc. Ông 
được phong tước Trịnh Tuyền hầu, Trình Quốc công 
nên có tên gọi là Trạng Trình. 
Nguyễn Bỉnh Khiêm là nhà thơ lớn của dân 
tộc. Ông để lại tập thơ chữ Hán Bạch Vân am thi 
tập( khoảng 700 bài) và tập thơ chữ Nôm Bạch Vân 
quốc ngữ thi( khoảng trên 170 bài). Thơ Nguyễn 
Bỉnh Khiêm mang đậm chất triết lí, giáo huấn, ngợi 
ca chí của kẻ sĩ, thú thanh nhàn, đồng thời phê phán 
những điều xấu xa trong xã hội. Nhàn là bài thơ 
Nôm trong Bạch Vân quốc ngữ thi(...) 
 ( Trích Nhàn, Trang 128, 
Ngữ văn 10, Tập I,NXBGD, 2006) 
1/ Nêu những ý chính của văn bản trên . 
2/ Văn bản trên gồm mấy đoạn ? Xác định câu 
chủ đề của mỗi đoạn ? Mỗi đoạn được triển khai bằng 
thao tác lập luận diễn dịch hay quy nạp ? 
3/ Thế nào là người có học vấn uyên thâm ? 
- HS thực hiện nhiệm vụ: 
- HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ: 
 1/ Những ý 
chính của văn bản 
trên: Đánh giá về 
học vấn và sự 
nghiệp văn học của 
nhà thơ Nguyễn 
Bỉnh Khiêm. Giới 
thiệu xuất xứ bài thơ 
Nhàn. 
 2/ Văn bản 
trên gồm 02 đoạn. 
Xác định câu chủ đề 
của mỗi đoạn : 
- Đoạn 1 : 
Nguyễn Bỉnh Khiêm 
là người có học vấn 
uyên thâm 
- Đoạn 2 : 
Nguyễn Bỉnh Khiêm 
là nhà thơ lớn của 
dân tộc. 
 Mỗi đoạn được 
triển khai bằng thao 
tác lập luận diễn 
dịch. 
3/Người có 
học vấn uyên thâm 
là người có hiểu biết 
sâu rộng, có kiến 
thức sâu sắc về một 
lĩnh vực nào đó. 
Năng lực giải 
quyết vấn đề: 
 E.TÌM TÒI, MỞ RỘNG.( 5 phút) 
Hoạt động của GV - HS Kiến thức cần đạt Năng lực cần 
hình thành 
GV giao nhiệm vụ: 
 Trong xã hội phong kiến đầy 
rối ren, lựa chọn về quê ở ẩn để 
tránh “miệng thế nhọn hơn chông 
mác nhọn” không chỉ có Nguyễn 
Bỉnh Khiêm. Hãy nêu tên một số 
nhà thơ có cuộc sống ẩn dật, gắn 
với thú vui “ngư tiều canh mục” 
tương tự Nguyễn Bỉnh Khiêm? 
Dẫn chứng cụ thể? 
-HS thực hiện nhiệm vụ: 
- Trước Nguyễn Bỉnh Khiêm,Chu Văn An 
 Cỏ biếc, lối mòn đâu bóng khách, 
 Vẳng nghe chim gọi, khói mông 
lung. 
 (Linh Sơn tạp hứng) 
 Nguyễn Trãi: 
 “Ao cạn vớt bèo cấy muống, 
 Đìa thanh phát cỏ ương sen”. 
 (Thuật hứng) 
 Nguyễn Hàng: 
"Sớm ba chén chè sen mát ruột, nài chi 
vò đất hẩm hiu 
Bữa vài lưng cơm mốc no lòng, sá quản 
Năng lực tự 
học. 
 33
- HS báo cáo kết quả thực hiện 
nhiệm vụ: 
mâm đan xộc xệch” 
 (Tịch cư ninh thể phú) 
Sau Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn 
Khuyến: 
 “ Tựa gối ôm cần lâu chẳng được 
 Cá đâu đớp động dưới chân bèo”. 
 (Câu cá mùa thu) 
4. Giao bài và hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài ở nhà.( 5 PHÚT) 
- Học thuộc lòng bài thơ. 
- Anh (chị) đánh giá như thế nào về lối sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm? 
 Chuaån bò baøi môùi: Ñoïc “Tieåu Thanh kyù” – Nguyeãn Du 
PHẦN 3: PHIẾU THỰC NGHIỆM KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC 
CỦA HỌC SINH 
1. Hiệu quả giảng dạy 
 Từ việc đổi mới phương pháp dạy học và qua quá trình đầu tư soạn giảng, 
nghiên cứu bài học tôi thấy hiệu quả của phương pháp dạy học theo hướng phát 
triển năng lực của học sinh trong bài dạy của tôi tăng lên là rõ rệt. 
 Hầu hết học sinh hiểu bài và có hứng thú với việc học tập, qua bài học 
“Nhàn” các em có thể phát huy được năng lực chủ động, sáng tạo của mình 
trong việc tiếp nhận tri thức. Các em được thể hiện khả năng thuyết trình một 
vấn đề trước đám đông nên các em cảm thấy thích học. Khả năng hợp tác, làm 
việc nhóm, tương tác lẫn nhau trong quá trình chiếm lĩnh tri thức được tăng lên. 
Đó là một trong những năng lực rất quan trọng trong điều kiện học tập và làm 
việc như hiện nay. 
 Các em được làm việc nhiều hơn, chủ động hơn trong học tập. Vai trò chủ 
thể người học được phát huy chứ không phải ngồi học thụ động nghe đọc chép. 
2. Kết quả khảo sát 
 Khảo sát cụ thể qua kết quả học tập của các lớp khối 10 năm trước và năm 
nay, lớp có áp dụng dạy thực nghiệm và lớp không áp dụng dạy thực nghiệm đã 
có sự khác biệt. 
Lớp áp dụng dạy thực nghiệm 10A3, sĩ số 45 HS (năm hoc 2018 – 2019) 
 34
Điểm 
giỏi 
Tỉ lệ Điểm 
khá 
Tỉ lệ Điểm 
TB 
Tỉ lệ Điểm 
yếu 
Tỉ lệ 
10 22,2 % 19 42,2 % 14 31,1 % 2 4,5 % 
 Đối chiếu với kết quả năm học 2017 – 2018 
Điểm 
giỏi 
Tỉ lệ Điểm 
khá 
Tỉ lệ Điểm 
TB 
Tỉ lệ Điểm 
yếu 
Tỉ lệ 
6 13,3 % 10 22,2 % 20 44,5 % 9 20 % 
Vậy qua bảng số liệu trên, ta nhận thấy lớp có áp dụng phương pháp giảng dạy 
mới, kết quả học tập đã tăng lên rõ rệt. 
Đối chiếu với lớp 10A7 không áp dụng dạy thực nghiệm, sĩ số 39 
(năm học 2018 – 2019) 
Điểm 
giỏi 
Tỉ lệ Điểm 
khá 
Tỉ lệ Điểm 
TB 
Tỉ lệ Điểm 
yếu 
Tỉ lệ 
2 5,1 % 12 30,8 % 16 41 % 9 23,1 % 
8. Những thông tin cần được bảo mật (nếu có): không 
9. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến: 
 Khả năng áp dụng: đề tài được áp dụng trong quá trình giảng dạy bài thơ 
“Nhàn” trong sách ngữ văn 10 THPT, ngoài ra có thể sử dụng phương pháp này 
vào giảng dạy một số tác phẩm thơ trong chương trình Ngữ văn THPT. 
 Điều kiện áp dụng: Để đề tài được áp dụng phổ biến trong dạy học ngữ văn 
ở trường THPT cần có sự giúp đỡ và tạo điều kiện của các cấp quản lý giáo dục 
và cần sự nỗ lực, cố gắng hết mình của giáo viên giảng dạy với sự kết hợp của 
công nghệ thông tin và kiến thức liên môn. Trong quá trình thực hiện đòi hỏi 
giáo viên cần phải nhiệt huyết với nghề, đầu tư nghiên cứu tìm tòi, chuẩn bị kĩ 
những câu hỏi thảo luận và dự kiến các phương án trả lời, vận dụng và rút kinh 
nghiệm để nâng cao hiệu quả giờ dạy của mình. 
 35
 Học sinh: Chuẩn bị bài, soạn bài, sách giáo khoa và các đồ dùng học tập 
khác. 
 Thiết bị dạy học: Máy tính, máy chiếu, giấy A0, A3, A4, bút dạ, sách giáo 
khoa 
10. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng sáng 
kiến theo ý kiến của tác giả và theo ý kiến của tổ chức, cá nhân đã tham gia 
áp dụng sáng kiến lần đầu, kể cả áp dụng thử (nếu có) theo các nội dung 
sau: 
10.1. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng 
sáng kiến theo ý kiến của tác giả: 
 Qua quá trình thực nghiệm thiết kế giáo án: Áp dụng phương pháp dạy học 
theo nhóm trong dạy bài “Nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm (Ngữ văn lớp 10), tôi 
nhận thấy lý thuyết về phương pháp dạy học theo định hướng phát huy năng lực 
học sinh đã có tính khả thi và ứng dụng được vào thực tiễn. Phương pháp dạy 
học và kĩ thuật dạy học tích cực sẽ mở ra nhiều triển vọng cho quá trình đổi mới 
dạy học tác phẩm văn chương ở nhà trường Phổ thông. Đồng thời đáp ứng được 
yêu cầu phát triển năng lực học sinh theo nhiệm vụ giáo dục hiện nay. 
 Tóm lại, đề tài nghiên cứu này tôi hi vọng sẽ đóng góp một phần nhỏ bé 
công sức vào công cuộc đổi mới dạy học tác phẩm văn chương trong nhà trường 
phổ thông hiện nay, góp phần làm cho những giờ dạy văn trở nên thú vị, hấp dẫn 
và đạt kết quả như mong muốn. 
10.2. Đánh giá lợi ích thu được hoặc dự kiến có thể thu được do áp dụng 
sáng kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân: 
 Đề tài nghiên cứu có tính khả thi và ứng dụng vào thực tiễn, mang lại hiệu 
quả cao trong giờ học văn ở trường phổ thông. 
 Giúp học sinh có niềm say mê và hứng thú với môn học 
 Với sáng kiến nhỏ này, người viết mong nhận được ý kiến đóng góp của các 
đồng nghiệp nhằm bổ sung cho đề tài được sâu sắc và thiết thực hơn. 
 Tôi xin chân thành cảm ơn! 
 36
11. Danh sách những tổ chức/cá nhân đã tham gia áp dụng thử hoặc áp 
dụng sáng kiến lần đầu (nếu có) 
Số 
TT 
Tên tổ 
chức/cá 
nhân 
Địa chỉ Phạm vi/Lĩnh vực 
áp dụng sáng kiến 
1 Lớp 10A3 Trường THPT NguyễnThị 
Giang năm học 2018 - 2019 
Bài “Nhàn” của 
Nguyễn Bỉnh Khiêm 
2 Học sinh Trường THPT NguyễnThị 
Giang (nơi tôi công tác) 
Tất cả các giờ học môn 
Ngữ Văn 
V ĩnh Tường, ngày.....tháng......năm 2019 
Thủ trưởng đơn vị 
(Ký tên, đóng dấu) 
Vĩnh Tường, ngày 25 tháng 1 năm 2019 
Tác giả sáng kiến 
(Ký, ghi rõ họ tên) 
Hà Thị Liên 
 37
PHỤ LỤC 1 : ĐỀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC HỌC SINH 
 (Thời gian làm bài 90 phút) 
 I. Đọc hiểu (3,0 điểm) 
Đọc bài thơ Nhàn và trả lời câu hỏi: 
 “Một mai, một cuốc, một cần câu, 
Thơ thẩn dầu ai vui thú nào. 
Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ, 
Người khôn, người đến chốn lao xao. 
Thu ăn măng trúc, đông ăn giá, 
Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao. 
Rượu, đến cội cây, ta sẽ uống, 
Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao.” 
Câu 1. Hãy cho biết bài thơ Nhàn được sáng tác theo thể thơ nào? của tác giả 
nào? (0,5 điểm) 
Câu 2. Nhàn là bài thơ Nôm trích trong Bạch Vân quốc ngữ thi và nhan đề bài 
thơ do tác giả đặt? (0,5 điểm) 
A. Đúng B. Sai 
Câu 3. Hãy chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp tu từ được sử dụng trong hai 
câu thơ: 
“ Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ – Người khôn người đến chốn lao xao”? (1,0 điểm) 
Câu 4. Anh/chị hiểu như thế nào là nhàn và quan nhiệm về chữ nhàn trong bài 
thơ trên của tác giả? (1,0 điểm) 
II. Làm văn (6,0 điểm) 
 Vẻ đẹp cuộc sống nhàn và vẻ đẹp nhân cách người ở ẩn trong bài “Nhàn” 
của Nguyễn Bỉnh Khiêm? 
 -------------------------Hết-------------------------- 
38
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Văn Đường, Thiết kế bài học Ngữ văn 10 tập 1, NXB Giáo dục –
2008.
2. Nguyễn Văn Đường, Thiết kế bài giảng Ngữ văn 10 Tập 1, NXB Hà Nội - 2008.
3. Nguyễn Khắc Đàm, Nguyễn Trọng Hoàn, Giới thiệu giáo án Ngữ văn 10 –
Tập 2, NXB Hà Nội – 2007
4. Lê Bá Hán (chủ biên), Tinh hoa thơ Mới thẩm bình và suy ngẫm, NXBGD.
H.1998.
5. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi, Từ điển thuật ngữ văn học,
NXB ĐHQG, H.2000
6. Phan Trọng Luận (tổng chủ biên), Sách giáo viên Ngữ văn 10 Tập 1, NXB
GD, H.2007
7. Phan Trọng Luận (tổng chủ biên), Sách giáo viên nâng cao Ngữ văn 10 Tập 1,
NXB GD, H.2007
8. Tài liệu tập huấn dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định
hướng phát triển năng lực học sinh môn Ngữ văn – Bộ giáo dục đào tạo - năm 2014.
9. Nguyễn Khắc Phi, Mối quan hệ giữa văn học Việt Nam và văn học Trung Quốc qua
cái nhìn so sánh – Nhà xuất bản giáo dục, 2004.
9. Tham khảo thêm tài liệu hướng dẫn dạy học ngữ văn theo định hướng phát
triển năng lực học sinh từ các trang mạng: