SKKN Vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học nói chung và môn Ngữ Văn nói riêng ở Trường THPT

hay bác bỏ, qua 
đó người học nâng mình lên một trình độ mới. Bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm của mỗi học sinh và cả lớp chứ không phải chỉ dụa trên vốn hiểu biết và kinh nghiệm của người thầy.
 2. Tác dụng của việc dạy học theo hình thức hoạt động nhóm:
- Hoạt động nhóm là một đặc điểm quan trọng, đó là quá trình học sinh được tham gia một chuỗi các hoạt động học tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên, được khuyến khích để trao đổi kinh nghiệm và được tạo ra cơ hội làm việc hợp tác với người khác.
- Bằng cách nói ra những điều đang suy nghĩ, mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về vấn đề đã nêu ra, thấy mình đã học hỏi được những gì.Với cách này, bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải chỉ là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên.
- Thông qua hoạt động thảo luận nhóm như vậy, học sinh nắm vững, nhớ sâu kiến thức của bài học. Đồng thời giúp các em rèn luyện và phát triển kỹ năng làm việc và giao tiếp, tạo thói quen học hỏi lẫn nhau; phát huy vai trò, trách nhiệm, tính tích cực trên cơ sở hợp tác. Có như vậy mới dần xoá bỏ thói quen thụ động “ghi chép” của học sinh.
3. Những ưu điểm của phương pháp thảo luận nhóm:
- Giúp học sinh rèn luyện, phát triển kỹ năng làm việc và giao tiếp, tạo điều kiện cho các em học hỏi lẫn nhau. Hoạt động nhóm còn làm tăng hiệu quả,nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn cần tới sự phối hợp của các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung.
- Hình thức dạy học theo nhóm góp phần hình thành và phát triển các mối quan hệ qua lại trong học sinh, tạo ra không khí đoàn kết, giúp đỡ, tin tưởng lẫn nhau trong học tập.
- Tổ chức dạy học theo nhóm giúp học sinh nhút nhát, diễn đạt kémcó điều kiện rèn luyện, tập dượt để dần dần khẳng định bản thân trong sự hấp dẫn của hoạt động nhóm.
- Khi dạy học theo nhóm, giáo viên có dịp tận dụng các kinh nghiệm, sự sáng tạo của học sinh trong học tập.
4. Những mặt hạn chế của phương pháp thảo luận nhóm:
- Trong hoạt động nhóm chỉ có một số thành viên khá, giỏi tham gia, những thành viên khác không tích cực, vì vậy kết quả thảo luận phụ thuộc vào ý kiến của một hoặc hai thành viên mà thôi.
- Các thành viên không lắng nghe ý kiến của nhau nên khó đưa ra ý kiến thống nhất.
- Một số thành viên không hứng thú hoạt động nhóm nên dẫn tới nhóm hoạt động tự do, không hiệu quả.
- Một số thành viên xem đây là cơ hội thuận lợi để làm việc riêng, nói chuyện 
và đùa giỡn với nhau.
- Tốn thời gian và dễ “cháy giáo án”. Do đó giáo viên phải quản lí chặt chẽ thời gian theo kế hoạch đã định.
5. Vai trò của giáo viên trong việc dạy học theo nhóm:
Để tổ chức hoạt động nhóm có hiệu quả còn phụ thuộc nhiều vào giáo viên từ khâu chuẩn bị đến khi thực hiện bài dạy. Vì vậy yêu cầu đặt ra đối với giáo viên như sau:
5.1. Lập kế hoạch bài dạy:
- Dự kiến:
+ Cách chia nhóm và chọn kiểu nhóm, số lượng nhóm.
+ Nhiệm vụ sẽ giao cho các nhóm hoạt động, các nhóm giải quyết một nhiệm vụ hay mỗi nhóm giải quyết một nhiệm vụ khác nhau.
+ Thời gian cho các hoạt động.
+ Thời gian cho các nhóm trình bày (nếu có).
+ Các tình huống có thể xảy ra và khả năng giải quyết các vấn đề thảo luận của học sinh.
- Chuẩn bị kỹ các câu hỏi: 
Cần chuẩn bị kỹ các câu hỏi, nhất là câu hỏi mở nhằm khuyến khích học sinh suy nghĩ ở mức độ cao hơn và sâu hơn.
- Chuẩn bị chu đáo đồ dùng và thiết bị dạy học.
Đặc biệt cần chuẩn bị các đồ dùng và phương tiện có liên quan tới hoạt động nhóm như giấy khổ to, băng dính, bút dạ, tranh ảnh
5.2. Thực hiện kế hoạch bài học:
Khác với hoạt động dạy học trước đây, dạy học theo hình thức chia nhóm, vai trò của giáo viên có sự thay đổi cơ bản:
- Thiết kế tạo môi trường cho phương pháp dạy học tích cực, trong đó giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn các hoạt động, gợi mở, khuyến khích và hỗ trợ việc học của học sinh bằng kinh nghiệm của mình.
Thông qua việc tổ chức hoạt động nhóm, các kỹ năng sư phạm mở rộng hớn, bao gồm các kỹ năng có liên quan tới việc đưa ra các hình thức hoạt động, hướng dẫn, hỗ trợ học sinh thực hiện , hoạt động và phát triển kỹ năng phản ánh, trình bày được các quan điểm của mình.
- Quản lí, giám sát và giúp đỡ hoạt động nhóm.
+ Khi học sinh hoạt động nhóm, giáo viên quan sát, theo dõi và kịp thời giúp đỡ các nhóm giải quyết vấn đề, trực tiếp giải đáp thắc mắc khi có thắc mắc của nhóm.
+ Phát hiện các nhóm hoạt động chưa có hiệu quả để kịp thời uốn nắn và điều chỉnh.
+ Động viên, khuyến khích và khen ngợi, nhằm tạo khơng khí phấn khởi, giúp học sinh tự tin trong học tập.
- Xây dựng mối quan hệ thân thiện, hợp tác giữa thầy-trò, trò-trò trong môi trường học tập tích cực và an toàn.
- Tiếp nhận thông tin phản hồi:
Trong quá trình dạy học theo nhóm, chúng ta có thể tiếp nhận thông tin phản hồi trực tiếp từ nhóm hoặc đại diện nhóm lên trình bày trước lớp. Thông qua những thông tin này, ta có thể đánh giá được kết quả học tập của các em và kịp thời uốn nắn, bổ sung kiến thức.
- Tổng kết, rút kinh nghiệm hoạt động nhóm: Tổng kết về kỹ năng, thái độ làm việc, kết quả
Như vậy việc nhận ra vai trò của giáo viên trong tổ chức hoạt động nhóm để từ đó giáo viên có sự chủ động trong việc tìm cách tổ chức hoạt động nhóm một cách hiệu quả nhất. Theo đó giáo viên cần nắm vững một số yêu cầu cơ bản được trình bày dưới đây.
6. Nhóm, cơ cấu nhóm, cách chia nhóm và các kiểu nhóm:
6.1. Nhóm: Là một tổ chức gồm khoảng từ 2 đến 10 em. Nhóm không nên có số lượng lớn vì như vậy các thành viên không có cơ hội để thể hiện ý kiến của mình và bạn khó quản lí.
- Nhóm lớn: Khoảng 6 đến 10 em. Với nhóm lớn các thành viên có niềm tin lớn về kết quả làm việc, hiểu nhiệm vụ nhanh chóng và rõ ràng hơn, thu hút được nhiều kinh nghiệm hơn, nhưng cũng có hạn chế ở chỗ ít thành viên có cơ hội thể hiện ý kiến của mình và việc ra quyết định cũng châm hơn.
- Nhóm nhỏ: Khoảng 2-4 em. Nhóm nhỏ có nhiều hoạt động linh hoạt và ra quyết định nhanh, giáo viên quản lí cũng thuận lợi, nhưng với thể loại nhóm này lại tận dụng được ít kinh nghiệm hơn nhóm lớn.
6.2. Cơ cấu nhóm: Trong nhóm gồm các thành phần:
- Trưởng nhóm: Quản lí, chỉ đạo, điều khiển hoạt động nhóm.
- Thư kí nhóm: Ghi chép lại kết quả các công việc của nhóm sau khi đạt được sự đồng tình của cả nhóm.
- Báo cáo viên: thay mặt nhóm trình bày kết quả công việc của nhóm.
- Các thành viên khác ttrong nhóm có trách nhiệm tham gia tích cực vào mọi hoạt động của nhóm.
- Việc phân công nhiệm vụ trong nhóm cần linh hoạt, các em lần lượt thay nhau đóng vai các thành viên trên, nhưng cũng không nhất thiết bao giờ nhóm cũng phải đầy đủ các thành phần, tuy nhiên không thể thiếu trưởng nhóm.
6.3. Cách chia nhóm và các kiểu nhóm:
- Việc chia nhóm và chọn kiểu nhóm phải dựa trên các yếu tố: mục tiêu bài giảng, nội dung, hình thức hoạt động, điều kiện về môi trường và thiết bị dạy học. Sau đây là một số cách chia nhóm và kiểu nhóm thường được sử dụng trong dạy học.
STT
Cách chia nhóm
Kiểu nhóm và khi sử dụng
1
Gọi số: cho HS đếm từ số 1 đến số mà nhóm dự kiến 
- Nhóm nhiều trình độ
- Nhóm cùng trình độ
2
Biểu tượng
- Nhóm cùng trình độ hay nhiều trình độ.
- Nhóm hình thành ngẫu nhiên.
3
Chỉ định
- Nhóm cùng trình độ hay nhiều trinh độ.
- Nhóm hình thành có chủ định. 
4
Cặp đôi
- Nhóm cùng trinh độ hay nhiều trình độ.
5
Tình bạn
- Nhóm cùng trình độ hay nhiều trinh độ.
6
Cố định
- Nhóm hình thành có chỉ định-nhóm nhiều trình độ hay cùng trình độ.
- Khi chọn kiểu nhóm và chia nhóm cần lưu ý:
+ Việc chia nhóm nên nhanh, gọn không để mất thời gian.
+ Chú ý đến đặc điểm của mỗi loại nhóm.
+ Phụ thuộc vào nhiệm vụ quá khó hoặc quá dễ.
+ Sự điều khiển của nhóm trưởng.
7. Thực tế tiến hành thảo luận nhóm trên lớp:
Thông thường việc tổ chức thảo luận nhóm lớp được tiến hành theo những bước sau:
Giáo viên
Học sinh
* Bước 1: Chia nhóm, quy định thời gian thảo luận

* Bước 2: Giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm
Lắng nghe và nhận nhiệm vụ
* Bước 3: Điều khiển, hỗ trợ các nhóm thảo luận
Các nhóm thảo luận dưới sự điều khiển của trưởng nhóm.
* Bước 4: Tổ chức báo cáo kết quả thực hiện
Đại diện các nhóm báo cáo kết quả thảo luận.
Các nhóm khác bổ sung.
* Bước 5: Giáo viên nhận xét và kết luận

III. NHỮNG ƯU ĐIỂM VÀ HẠN CHẾ:
1. Ưu điểm:
a. đối với giáo viên:
 - Khi tiến hành thảo luận nhóm, giáo viên và học sinh cùng lúc có thể giải quyết được nhiều vấn đề mà nếu như hoạt động cá nhân thì sẽ mất nhiều thời gian.
 - Giáo viên có cơ hội gần gũi với học sinh hơn qua thời gian hướng dẫn học sinh thảo luận. Giáo viên có thể nắm bắt những khó khăn mà học sinh gặp phải và giáo viên có thể giải quyết hiệu quả và kịp thời.
- Tạo ra sự cởi mở, thân thiện giữa giáo viên và học sinh.
- Giáo viên có cơ hội thể hiện kiến thức về thực tế của mình khi giải đáp những thắc mắc của HS.
b. Đối với học sinh:
- Thích thú khi được quây quần bên nhau với các bạn.
- Thể hiện được năng lực bản thân.
- Bộc lộ được khả năng tổ chức, điều khiển, ghi chép
- Giải quyết được nhiều vấn đề khó mà cá nhân khó giải quyết được.
- Tạo sự đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau để vươn lên trong học tập
2. Hạn chếÁ:
a. Đối với giáo viên
- Nếu giáo viên sử dụng nhóm một cách tuỳ tiện, không có sự lựa chọn phù hợp thì sẽ thảo luận không hiệu quả.
- Nếu tổ chức không khoa học thì sẽ mất thời gian và có thể bị “cháy giáo án”.
- Giáo viên dễ bị cuốn vào hoạt động của học sinh mà quên nhắc nhở hết thời gian thảo luận của học sinh.
- Giáo viên có thể bị sa vào rườm rà với nội dung trả lời dài dòng của một nhóm nào đó. Cho nên giáo viên cần phải biết cắt ngang những câu trả lời dài dòng của học sinh.
b. Đối với học sinh:
- Nhiều em học sinh yếu nên còn nhút nhát, tự ti nên không tham gia thảo luận. Trong nhóm chỉ có một số em làm việc.
- Nhiều em nghịch ngợm xem đây là cơ hội tốt để đùa giỡn, phá phách.
- Học sinh còn đùn đẩy chưa tự giác trong việc nhận trách nhiệm của nhóm..
- Chưa mạnh dạn nêu những thắc mắc những vấn đề chưa hiểu được nên câu trả lời của nhóm chưa có chất lượng cao.
- Học sinh còn ngại đứng trước đám đông đặc biệt khi đứng trước lớp để diễn tiểu phẩm nên chưa thể hiệnû hết ý nghĩa của bài học.
- Học sinh chưa tự giác khi giáo viên phân công nhiệm vụ để chuẩn bị cho tiết học sau như chuẩn bị trang phục để đóng vai, phân công vai để hoàn thành tiểu phẩm.
- Học sinh chưa vân dụng thực tế để trả lời những câu hỏi khi được yêu cầu.
3. Hướng giải quyết:
- Trước hết giáo viên phải là người chủ động trong việc đưa ra bất cứ phương pháp dạy học nào.
- Lựa chọn cơ hội tốt nhất có thể là tiết học đầu năm để giới thiệu những phương pháp dạy học cần thiết trong quá trình học bài mới. Từ đó giáo viên tạo cho học sinh sự hình dung ban đầu và sẽ không bỡ ngỡ khi giáo viên yêu cầu hay sử dụng một hình thức dạy học nào.
- Giáo viên phải dứt khoát ở mọi khâu. Từ việc quy định thời gian đến khi chấm dứt 
thời gian thảo luận. Vì thông thường học sinh hay yêu cầu giáo viên để xin thêm ít thời gian nữa.
- Để tránh sự thụ động của một số em và nâng cao hiệu quả thảo luận thì giáo viên luôn thay đổi học sinh làm báo cáo viên để học sinh đó nhận thấy trách nhiệm của mình và của nhóm mình.
- Có sự khuyến khích, khen ngợi, động viên cũng như phê bình thậm chí là có những biện pháp cộng điểm hoặc trừ điểm tuỳ thuộc vào quá trình làm việc và kết quả đem lại là như thế nào.
IV. KẾT LUẬN:
Tổ chức dạy học theo nhóm là hình thức dạy học mới-một trong những hình thức thực hiện tốt nhất việc dạy học phát huy tính tích cực và tương tác của học sinh. Với hình thức này, học sinh được lôi cuốn vào các hoạt động học tập, tiếp thu kiến thức bằng chính khả năng của mình với sự tổ chức hướng dẫn của giáo viên.
Tổ chức dạy học theo nhóm là một trong những hình thức thực hiện tốt nhất việc dạy học phát huy tính tích cực và tương tác của học sinh. Với hình thức này học sinh được khuyến khích thảo luận và hợp tác với nhau, được trao đổi, chia sẻ và có cơ hội để sử dụng phương pháp, kiến thức và kỹ năng mà các em đã được lĩnh hội và rèn luyện. Bằng cách đó, học sinh được hấp dẫn, lôi cuốn vào các hoạt động học tập, thu lượm kiến thức bằng chính khả năng của mình với sự giúp đỡ, hướng dẫn sư phạm của giáo viên.
Dạy học theo nhóm đòi hỏi người giáo viên phải chuẩn bị kỹ lưỡng kế hoạch dạy học, lựa chọn những nội dung thực sự phù hợp với hoạt động nhóm và thiết kế được các hoạt động giúp các em lĩnh hội, khám phá kiến thức mới một cách tốt nhất. 
V. KIẾN NGHỊ:
- Sở GD-ĐT và nhàà trường cung cấp nhiều hơn những trang thiết bị, đồ dùng dạy học cần thiết cho bộ môn Ngữ văn.
- Nhà trường cần hổ trợ và dành một khoảng kinh phí định kì cho việc tổ chức hoạt động ngoại khố của các bộ mơn nhằm giúp các em học sinh rèn luyện kĩ năng sống, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng trình bày, phát biểu trước tập thể. 
- Tổ Ngữ Văn cần cĩ kế hoạch xây dụng chương trình hoạt động ngoại khố “Tìm hiểu Văn học Việt Nam trung và hiện đại” ở lớp 11 và 12. 
Phần đánh giá, xếp loại chuyên đề Vinh Xuân, tháng 04 năm 2009
 Người viết chuyên đề
 Trần Ngọc Mười